Morgunblaðið - 21.01.2007, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Í HNOTSKURN
» Rússneska eldflaugabeiti-skipið Moskva. Clive Arc-
her prófessor segir að eftir því
sem rússneski flotinn auki um-
svif sín á N-Atlantshafi á ný,
muni valdaójafnvægi aukast.
Norrænu NATO-ríkin þurfi
annaðhvort að aðlagast því
eða mynda mótvægi við Rússa.
» HMS Northumberland,ein af nýrri freigátum
Breta, tekur þátt í eftirliti á
Norður-Atlantshafinu og var
til dæmis í nóvember við æf-
ingar norðvestur af Skotlandi.
Atlantshafsfloti Breta er þó
mest upptekinn á suðlægari
hafsvæðum og beitir sér m.a. í
hryðjuverkavörnum, aðgerð-
um gegn smygli og sjóránum.
Ljósmyndir: NATO
» Friðargæzluliðar í Bosníu.Íslenzkir læknar og hjúkr-
unarfræðingar störfuðu þar
innan brezkra hersveita þegar
NATO sá um friðargæzlu í
landinu á síðasta áratug. Geoff
Hoon segir vel koma til greina
að halda slíku samstarfi áfram
og æskilegt sé að Íslendingar
stundi æfingar með Bretum í
því skyni.
» Brezkar Nimrod-þotur,hannaðar til eftirlits og
leitar yfir sjó, fóru á sínum
tíma í reglulegt eftirlitsflug
allt norður í Barentshaf til að
fylgjast með umsvifum rúss-
neska norðurflotans. Nimrod-
þoturnar eru orðnar sjaldséð-
ar á þeim slóðum, enda þurfa
Bretar á þeim að halda annars
staðar, til dæmis í Miðjarð-
arhafinu, Afganistan og Írak.
Í
slenzka sendinefndin, sem
sótti London heim í liðinni
viku til að ræða við brezk
stjórnvöld um öryggis- og
varnarmál, hafði það m.a. að
markmiði að reyna að auka
áhuga Breta á öryggismálum á
Norður-Atlantshafi. Ef dæma má af
svörum Geoffs Hoons, Evrópu-
málaráðherra Bretlands, sem Morg-
unblaðið ræddi við í London í vik-
unni, eiga menn talsvert í land að
ná því markmiði. Afstöðu Hoons til
lokunar Keflavíkurstöðvarinnar og
þróunar mála á Norður-Atlantshafi
svipar meira til afstöðu bandarískra
stjórnvalda en þeirra viðbragða,
sem íslenzk stjórnvöld hafa fengið í
Noregi og Danmörku. Ráðherrann
er opinn fyrir viðræðum við Íslend-
inga, en um möguleika á auknu
samstarfi Bretlands og Íslands á
sviði æfinga eða eftirlits á Norður-
Atlantshafi vill hann þó engu svara;
segist ekki í stakk búinn til þess
lengur eftir að hann stóð upp úr
stóli varnarmálaráðherra í fyrra.
Herstöðvar gera lítið gagn
Hoon er fyrst spurður hvort
Bretar líti á lokun Keflavíkurstöðv-
arinnar sem vandamál fyrir NATO,
eins og íslenzk stjórnvöld hafa fært
rök fyrir að hún sé.
„Auðvitað látum við þetta mál
okkur skipta,“ segir Hoon. „Við
metum mikils hið gríðarlega fram-
lag Íslands til bandalagsins, ekki
sízt í kalda stríðinu. En það er mik-
ilvægt fyrir NATO að við afleggjum
þá hefð að hafa kyrrstæðan herafla.
Þetta er ekki aðeins vandamál fyrir
Ísland. Ég viðurkenni að þetta er
alvarlegt mál, en ég hef átt ná-
kvæmlega sömu samtöl í Portúgal
og öðrum ríkjum. NATO leggur
hins vegar í dag áherzlu á hreyf-
anlegar sveitir. Hluti af vanda-
málinu, sem við verðum að horfast í
augu við, er að öll aðildarríkin telja
að þau ættu að hafa einhvers konar
stöðvar eða búnað á vegum NATO,
en það mun ekki hjálpa okkur mikið
í aðgerðum okkar í Afganistan, Írak
eða Afríku.
Við þurfum að reyna að byggja
upp hernaðargetu, sem er ekki
Nýtt hugarfar í NATO
Geoff Hoon, Evrópumálaráðherra Bretlands, segir að Atlantshafsbandalagið
hafi ekki skipt um landfræðilega áherzlu heldur hafi hugsunarhátturinn breytzt
Athygli Breta beinist
ekki fyrst og fremst að
öryggismálum á Norð-
ur-Atlantshafi nú um
stundir. En þeir eru
opnir fyrir viðræðum
við Íslendinga.
Eftir Ólaf Þ. Stephensen
olafur@mbl.is
CLIVE Archer, prófessor í stjórn-
málafræði við Manchester Metropo-
litan University, er einn fremsti sér-
fræðingur Bretlands í öryggismálum
Norður-Evrópu. Hann segist telja
að bæði Bandaríkin og Bretland hafi
misst áhugann á Norður-Atlantshaf-
inu. Ef skapa eigi mótvægi við vax-
andi hernaðarumsvif Rússa á norð-
urslóðum þurfi norrænu ríkin í
NATO að taka höndum saman.
Archer segir að eftir að kalda
stríðinu lauk hafi stefna brezkra
stjórnvalda í varnarmálum breytzt
og í stað áherzlu á hefðbundnar
varnir Bretlands sjálfs og Norður-
Atlantshafssvæðisins í heild hafi
komið „frjálslynd íhlutunarhyggja“,
þar sem Bretland og Bandaríkin taki
að sér að berjast fyrir lýðræði og
mannréttindum og gegn hryðju-
verkastarfsemi víða um heim.
Rússland og N-Atlantshafið
„Norðurhluti Atlantshafsins kem-
ur hvergi inn í þessa mynd,“ segir
Archer í samtali við Morgunblaðið.
„Við höfum ekki skilgreint Rússland
með and-lýðræðisríkjunum. Við get-
um ekki litið á Rússland sem and-
stæðing eða afl sem við þurfum að
verjast. Hins vegar er Rússland auð-
vitað ekki þróað lýðræðisríki, þannig
að kannski þarf að hafa auga með því
en í samanburði við Íran og Írak
þessa heims er Rússland eitt af okk-
ur. Menn vilja sízt af öllu fara í ein-
hvern samanburð við Rússa á Norð-
ur-Atlantshafi eða tala um þá sem
hugsanlegan andstæðing. Við viljum
hafa þá okkar megin til að geta
keypt af þeim gas, til að fást við Íran
og til þess að þeir verði ekki var-
anlegir bandamenn Kínverja.“
Archer segir að brezk stjórnvöld
muni ekki túlka umsvif Rússa í norð-
urhöfum á neinn hátt þannig að
hægt sé að líta á þá sem andstæðing.
Staðan sé hins vegar önnur í Noregi.
Í stefnu núverandi ríkisstjórnar um
hernaðarviðbúnað í norðri felist að
Rússland geti að minnsta kosti orðið
vandamál í framtíðinni. Ýmis óleyst
deilumál séu á milli Noregs og Rúss-
lands; um skiptingu lögsögu í Bar-
entshafi, um aðild norskra fyr-
irtækja að þróun Shtokman--
gaslindanna, stöðu Svalbarða og
fleira.
Hætta á valdaójafnvægi
Archer segir að hætta sé á að
ójafnvægi skapist í öryggismálum á
Norður-Atlantshafi. „Bandaríkin
draga sig nú út af svæðinu með þeim
hætti sem þau hafa aldrei gert áður
frá 1945. Bretland hefur í raun ekki
lengur áhuga á svæðinu með sama
hætti og var fram undir lok síðasta
áratugar. Hverjir eru þá eftir sem
eiga hagsmuna að gæta? Það eru
norrænu ríkin þrjú, þ.e. Noregur,
Danmörk og Ísland, kannski Kanada
og kannski Holland. Hagsmunir nor-
rænu ríkjanna eru að hafa einhvers
konar hernaðarlega viðveru á svæð-
inu,“ segir Archer.
Hann bendir á að í kalda stríðinu
hafi Bandaríkjafloti boðið Sovétríkj-
unum byrginn í norðurhöfum. Bret-
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Áhugaleysi Clive Archer, prófessor í stjórnmálafræði, segir að bæði
Bandaríkin og Bretland hafi misst áhugann á Norður-Atlantshafinu.
Norrænt
mótvægi
UTANRÍKIS- OG ÖRYGGISMÁL ÍSLANDS