Morgunblaðið - 21.01.2007, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JANÚAR 2007 37
isráðherra hefur nú markað þá stefnu að upplýsa
utanríkismálanefnd í mun meira mæli en áður um
öryggis- og varnarmál landsins og á þeim vettvangi
er eðlilegt að um þessa starfsemi sé fjallað.
Víðtækara öryggishugtak
V
iðræðurnar við nágrannaríki okkar
takmarkast ekki aðeins við hefð-
bundin öryggis- og varnarmál, held-
ur er þar einnig fjallað um t.d. fisk-
veiðieftirlit, eftirlit með mengun og
viðbúnað gegn mengunarslysum,
samstarf um leit og björgun o.s.frv. Hér er verið að
ræða um útvíkkun öryggishugtaksins með þeim
hætti, sem aldrei var gert í varnarsamstarfi Íslands
og Bandaríkjanna, en sem er í fullu samræmi við
þróun mála á alþjóðlegum vettvangi. Þegar horft er
á t.d. spárnar um stóraukna umferð eldsneytisskipa
um Norður-Atlantshaf blasir við að ekki er hægt að
skilja í sundur hefðbundnar hervarnir, hryðju-
verkavarnir, löggæzlu, umhverfisvarnir og björg-
unarmál.
Það þarf að verja flutningaskipin fyrir árásum
óvinveittra ríkja, hryðjuverkamanna og glæpa-
manna. Það þarf að vera viðbúnaður til staðar ef
þeim hlekkist á; til að bjarga bæði skipum og mönn-
um. Það þarf líka að verja náttúru og samfélög
manna við Norður-Atlantshaf fyrir afleiðingum
árásar á slík skip eða slysum, sem þau kunna að
verða fyrir. Og það þarf að verja efnahagslíf land-
anna, sem eiga aðild að viðskiptum með eldsneytið,
sem þessi skip flytja, fyrir hugsanlegum truflunum
á siglingum þeirra. Allt hangir þetta saman og þetta
dæmi sýnir vel hversu margar hliðar eru á öryggis-
hugtakinu eins og það hefur þróazt.
Valgerður Sverrisdóttir setti í ræðu sinni í HÍ
fram mótaðri hugmyndir en áður um rannsóknaset-
ur á sviði utanríkis- og öryggismála. Hún lagði til að
setrið fjallaði um öryggis- og varnarmál í víðum
skilningi, þar með taldar samgöngur, umhverfisör-
yggi, þróunarmál, fólksflutninga og fleira. Þetta er í
samræmi við þá þróun öryggishugtaksins, sem var
lýst hér á undan og sömuleiðis í takt við þróun rann-
sóknarstofnana í öryggismálum í nágrannalöndum
okkar. Hún lagði til að samráðsvettvangur stjórn-
málaflokkanna um öryggi Íslands, sem á að setja á
stofn, og það alþjóðastarf, sem unnið er innan há-
skólanna, yrði tengt við starfsemi setursins. Þá
myndu sérfræðingar utanríkisráðuneytisins og
annarra ráðuneyta styðja akademískar rannsóknir
og jafnvel kennslu á þessu sviði.
„Jafnframt myndi sú gerjun hugmynda sem yrði
við tengingu þessara þriggja heima leiða til hug-
myndasköpunar og frjórri stefnumótunar,“ sagði
Valgerður Sverrisdóttir. „Í grannríkjum okkar má
finna margir ámóta stofnanir sem leita mætti sam-
starfs við. Þeim stofnunum hefur reynst farsælast
að starfa á sjálfstæðum grundvelli í ákveðinni fjar-
lægð frá háskólasamfélagi og stjórnmálum, en með
sterk tengsl við hvort tveggja.“
Þetta er laukrétt hjá utanríkisráðherra og
ánægjulegt að sjá að íslenzk stjórnvöld skuli vera
komin þetta langt með að huga að því að setja á fót
rannsóknastofnun í öryggismálum. Slík stofnun er
reyndar mörgum árum of seint á ferðinni; hún
hefði, ekki síður en greiningardeild, styrkt stöðu
okkar í samstarfinu við Bandaríkjamenn, en um
það þýðir ekki að fást nú. Það er gott að hún verður
nú loksins til.
Framlag til sameiginlegra varna
Ý
msar ákvarðanir, sem þegar hafa
verið teknar í framhaldi af brottför
varnarliðsins þýða talsverð útgjöld
fyrir skattgreiðendur. Þar má nefna
eflingu Landhelgisgæzlunnar og
sérsveitar lögreglu, yfirtökuna á
rekstri Keflavíkurflugvallar, stofnun rannsóknaset-
urs og greiningardeildar og fulla þátttöku í starfi
Atlantshafsbandalagsins, aðild að mannvirkjasjóði
þess og útsendingu fulltrúa til herstjórna banda-
lagsins. Gera verður ráð fyrir að Ísland beri hluta
kostnaðarins af rekstri loftvarnakerfisins, þótt við-
ræður við NATO um þau mál standi fyrir dyrum.
Þetta eru allt verkefni, sem snúa með beinum
hætti að því að nú berum við sjálf ábyrgð á vörnum
landsins. Við verðum líka að vera reiðubúin að
leggja meira af mörkum til sameiginlegra varna
NATO. Það er ekki sízt nauðsynlegt til þess að þau
aðildarríki, sem við leitum nú eftir auknu samstarfi
við, fái á tilfinninguna að við viljum ekki áfram að-
eins vera þiggjendur.
Ísland á engan her og engin áform eru um að
setja hann á fót. Hins vegar getum við lagt mikið af
mörkum til friðargæzlu á vegum NATO eins og
dæmin sanna. Við getum sent borgaralega sérfræð-
inga til að starfa með hersveitum bandamanna okk-
ar. Við höfum nú þegar talsverða reynslu af slíku og
hún er í öllum grundvallaratriðum góð. Einu dæmin
um að við höfum misstigið okkur, er þegar við höf-
um reynt að fara yfir mörkin milli borgaralegra
starfa og hermennsku og hætt okkur út í eitthvað,
sem við ekki þekkjum og kunnum.
Við höfum nú þegar reynslu af samstarfi við her-
sveitir þeirra ríkja, sem við eigum nú í tvíhliða við-
ræðum við um varnir og öryggi á Norður-Atlants-
hafi. Íslenzkir friðargæzluliðar hafa starfað undir
stjórn danskra, norskra og brezkra herforingja.
Með því höfum við bæði lagt okkar af mörkum til
starfs NATO í heild og hjálpað þessum nágranna-
ríkjum okkar að inna sitt hlutverk við friðargæzlu
af hendi. Ef við aukum slíkt samstarf, verða þau
fremur reiðubúin að hjálpa okkur við að tryggja ör-
yggi Íslands.
Geoff Hoon, Evrópumálaráðherra Bretlands og
fyrrverandi varnarmálaráðherra, gefur í viðtali í
þessu tölublaði Morgunblaðsins Íslendingum þau
ráð að byggja upp sérhæfð framlög til friðargæzlu;
„skoða þau göt, sem eru í getu bandalagsins til að
fást við ýmis vandamál og einbeita ykkur síðan að
því að fylla upp í þau og þróa sérfræðiþekkingu á
viðkomandi sviði“. Þetta er án nokkurs vafa rétt
ábending. Við höfum þegar náð nokkrum árangri í
þessum efnum. Framlag Íslendinga til flugumferð-
arstjórnar og flugvallarstjórnar bæði í Kosovo og
Afganistan vakti til dæmis mikla athygli innan
NATO, vegna þess að þar tókst okkur að senda á
vettvang mjög sérhæfða starfsmenn með þekkingu
og hæfni, sem mikill skortur var á. Af sama toga eru
verkefnið í Bosníu, þar sem fólki sem hafði slasazt í
stríðinu voru lagðir til íslenzkir gervilimir,
sprengjuleitarverkefnin í Írak og Líbanon og verk-
efni, sem Valgerður Sverrisdóttir nefndi í ræðu
sinni í Háskóla Íslands, þar sem Íslendingar að-
stoða Afgana við að byggja litlar vatnsaflsvirkjanir.
Við eigum að gera meira af því að reyna að finna
„göt“ af þessu tagi, sem íslenzk sérfræðiþekking
getur fyllt upp í. Í því skyni getur verið árangurs-
ríkt fyrir utanríkisráðuneytið og Íslenzku friðar-
gæzluna að efna til samráðs við atvinnulífið, þar
sem víða býr mikil sérfræðiþekking og frumkvæði.
Geoff Hoon nefnir í viðtalinu í Morgunblaðinu að
Eistlendingar hafi byggt upp sérfræðiþekkingu í að
fást við ósprungnar sprengjur. Þeir hafa líka byggt
upp setur, sem fæst fyrir hönd NATO við varnir
gegn tölvuhernaði. Eiga Íslendingar ekki líka fjölda
sérfræðinga á því sviði, svo dæmi séu nefnd?
Jákvæðar afleiðingar
Brottför varnarliðsins héðan hefur þrátt fyrir allt
haft ýmsar jákvæðar afleiðingar í för með sér. Þeg-
ar horft er yfir sviðið, er ljóst að ýmislegt er að leys-
ast úr læðingi í öryggis- og varnarmálum Íslands.
Við höfum tekið frumkvæði og axlað ábyrgð, sem
við hefðum sennilega átt að gera fyrir löngu, en er
jafngott fyrir því. Í fyrsta sinn horfumst við í augu
við að þurfa jafnvel að leggja sambærilegt fé til
landvarna og ríkin í kringum okkur, þótt við stofn-
um engan her. Við munum efla greiningar- og rann-
sóknargetu í varnar- og öryggismálum, sem sér-
hvert sjálfstætt ríki þarf að búa yfir. Og við höfum
efnt til viðræðna um öryggismál á breiðum grund-
velli við næstu nágrannaríki okkar, sem efast má
um að hefðu farið af stað ef við hefðum áfram verið í
sama farinu; að láta Bandaríkjunum eftir að sjá um
varnir landsins og líka að hugsa um varnarmál fyrir
okkur. Þetta er jákvæð og æskileg þróun.
» Það eru einkum og sér í lagi ákveðnir stjórnmálamenn, semhrökkva að því er virðist sjálfkrafa í einhvern kaldastríðs-
gír, þegar þeir heyra minnzt á eflingu öryggisstofnana og reyna
að gera slíkt tortryggilegt á ýmsa vegu. Það er löngu kominn
tími til að þetta ágæta fólk vaxi upp úr slíkum barnaskap. Það
getur ekki leyft sér hann lengur, nú þegar það þarf sjálft að fara
að taka þátt í umræðum og ákvörðunum um það, hvernig vörn-
um landsins skuli háttað.
rbréf
Morgunblaðið/RAX
Frost á fróni Miklar vetrarhörkur hafa verið á landinu að undanförnu en úr þeim á að draga eftir helgi