Morgunblaðið - 25.03.2007, Blaðsíða 44

44 SUNNUDAGUR 25. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
26. mars 1977: „Um hinn
aukna þrýsting sem Sov-
étmenn leggja nú á Dani,
segir í grein þessari: „Danir
eiga ekki í svæða- eða dipló-
matadeilum við Sovétmenn,
en þeir eru engu að síður
mjög órólegir yfir vaxandi
nærveru sovézka flotans und-
ir ströndum Danmerk-
ur … Siglingar herskipa Var-
sjárbandalagsins undan
ströndum Danmerkur hafa
einnig aukizt verulega. Sov-
ézk, pólsk og a-þýzk herskip
eru nú árið um kring Eystra-
saltsmegin við dönsku sundin
og sovézkir tundurspillar
halda uppi eftirliti á Skage-
rak í maí, október á hverju
ári. Sovézkar landgönguæf-
ingar færast einnig stöðugt
nær ströndum Danmerkur.“
. . . . . . . . . .
22. mars 1987: „Nokkrar um-
ræður hafa orðið um það,
hvort skipa ætti nefnd emb-
ættismanna á vegum utanrík-
isráðherra Norðurlandanna
til að fjalla um kjarn-
orkuvopnalaust svæði. Ís-
lendingar hafa viljað fara sér
hægt í því efni. Nú á miðviku-
daginn koma utanrík-
isráðherrar Norðurlandanna
saman hér í Reykjavík og
verður þá í þriðja sinn rætt
um það, hvort setja eigi niður
þessa nefnd embættismanna.
Morgunblaðið hefur bent á,
að höfuðmáli skipti, hvert eigi
að vera hlutverk slíkrar
nefndar. Ef hún á að vera
einskonar skjalageymsla, er
ekki skynsamlegt að stöðva
það öllu lengur, að hún verði
skipuð. Ef það á hins vegar
að fela embættismönnum að
ganga frá einhvers konar
samningi, er snertir grund-
vallarþætti í öryggisstefnu
landanna, er ástæða til að
vara eindregið við þátttöku í
slíku.“
. . . . . . . . . .
23. mars 1997: „Clinton sagði
eftir fundinn í Helsinki að
Atlantshafsbandalagið yrði
stækkað og Rússar mundu fá
„rödd en ekki neitunarvald“
um ákvarðanir og ályktanir
bandalagsins. Ef marka má
fyrrnefnda forystugrein Eco-
nomist má búast við, að í
þessu felist að rússneskir
hernaðarfulltrúar starfi á
vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins og að tæpast
verði um að ræða nokkur
hernaðarleyndarmál banda-
lagsins, sem þeim sé ekki
kunnugt um.
Það sem máli skiptir er að
með þessum sáttum er stefnt
að því að tryggja lýðræði og
frið í Evrópu um langa fram-
tíð. Það er full ástæða til
bjartsýni í þeim efnum, þótt
saga Evrópu í margar aldir
ætti ekki að gefa tilefni til
slíkrar bjartsýni.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
EVRÓPUSAMBAND
Í HÁLFA ÖLD
Um þessar mundir er hálf öld lið-in frá því að Evrópusamband-ið varð að veruleika. Það er
sjaldgæft að svo stórbrotnar hug-
myndir verði að veruleika. Þeim mun
meiri ástæða er til að fagna því að svo
hefur orðið.
Evrópusambandið varð til vegna
þess að nokkrir vísir menn á megin-
landi Evrópu tóku höndum saman.
Þeir gerðu sér grein fyrir að þjóðir
Evrópu gátu ekki haldið áfram að lifa í
ófriði hver við aðra. Þeir gerðu sér
grein fyrir að með því að tengja þær
saman í bandalagi, sem gætti sameig-
inlegra hagsmuna þeirra, væri hugs-
anlega hægt að skapa frið í Evrópu.
Það tókst.
Kalda stríðið setti að vísu strik í
reikninginn um skeið. En smátt og
smátt hefur þeim þjóðum fjölgað í
Evrópu sem gengið hafa í þetta banda-
lag og talið að þær ættu samleið með
öðrum þjóðum í þessum heimshluta.
Kjarninn í Evrópusambandinu í
upphafi var samstarf Frakka og Þjóð-
verja. Það er til marks um vizku og
framsýni leiðtoga þessara þjóða á
þeim tíma að þeim skyldi takast að ná
saman eftir ósköp heimsstyrjaldarinn-
ar síðari.
Frakkar og Þjóðverjar eru enn
kjarninn í Evrópusambandinu en nú
koma fleiri þjóðir við sögu og þeim á
eftir að fjölga. Yfirgnæfandi líkur eru
á að Evrópusambandið eigi sér bæði
glæsta og merkilega framtíð.
Við Íslendingar höfum ekki talið að
það hentaði hagsmunum okkar að ger-
ast aðilar að Evrópusambandinu en
það breytir engu um það að við hljót-
um að meta þessi samtök þjóða að
verðleikum.
Það eru líka okkar hagsmunir að
friður ríki í Evrópu. Heimsstyrjöldin
síðari lokaði mörgum dyrum fyrir okk-
ur á sínum tíma. Við urðum að beina
viðskiptum okkar annað að verulegu
leyti. Auk þess sem stríðið hafði mikil
áhrif á örlög einstaklinga sem gátu
ekki af þeim sökum nýtt hæfileika sína
sem skyldi.
Samskipti okkar við Evrópuríkin
eru náin og góð þótt við séum ekki að-
ilar að Evrópusambandinu. Samning-
arnir um Evrópska efnahagssvæðið
hafa skipt okkur miklu máli.
Ný skoðanakönnun Capacent Gall-
up um þau málefni sem mest brenna á
fólki um þessar mundir sýnir að
spurningin um aðild að Evrópusam-
bandinu er ekki ofarlega í huga al-
mennings um þessar mundir. Það er
skiljanlegt vegna þess að það hefur
engin breyting orðið á því að það er
fremur í þágu hagsmuna okkar að
standa utan við það en innan þess,
hvað svo sem framtíðin kann að bera í
skauti sér í þeim efnum.
Samstarf þjóðanna innan Evrópu-
sambandsins sýnir hins vegar að með
því að leggja áherzlu á hið jákvæða í
samskiptum þjóða í stað þess nei-
kvæða er hægt að ná miklum árangri.
Um allan heim standa yfir smástríð á
milli þjóða og þjóðarbrota. Þar leggja
menn meiri áherzlu á það neikvæða í
samskiptum.
Þess vegna er Evrópusambandið
fyrirmynd um það hvernig hægt er að
setja niður deilur og ná jákvæðum ár-
angri. Á tæpum fimmtíu árum voru
háðar tvær stórstyrjaldir í Evrópu. Á
síðustu fimmtíu árum hefur ríkt friður
fyrir utan átökin á Balkanskaga á síð-
asta áratug 20. aldarinnar.
Það er full ástæða til að reyna að
flytja út hugmyndina um Evrópusam-
bandið til þjóða í öðrum heimshlutum.
Það getur ekki sízt átt við um Afríku
og Mið-Austurlönd. Samstarf um upp-
byggingu er vænlegra en deilur og
vopnuð átök.
Á þessum tímamótum í sögu Evr-
ópusambandsins er full ástæða til að
vegsama þá menn sem stóðu fyrir
stofnun þess. Þeir hafa vísað veginn til
þess hvernig á að setja niður deilur
þjóða í milli og leið þeirra til þess hef-
ur sannað sig í verki.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
J
ón Steinar Gunnlaugsson hæstarétt-
ardómari sendi frá sér yfirlýsingu
fyrir nokkrum dögum, þar sem hann
leiðrétti af sinni hálfu ummæli, sem
fallið höfðu í vitnaleiðslu í hinu svo-
nefnda Baugsmáli í Héraðsdómi
Reykjavíkur. Þar hafði Ingibjörg Pálmadóttir
sagt, að hann hefði skýrt störf sín fyrir Jón Ger-
ald Sullenberger, á meðan hann gegndi lög-
mannsstörfum, á þann veg, að hann hefði tekið
málið að sér vegna þrýstings frá öðrum.
Í yfirlýsingu sinni sagði Jón Steinar Gunn-
laugsson m.a.:
„Af þessu tilefni er óhjákvæmilegt að ég taki
fram, að Ingibjörg fer ekki með rétt mál, þegar
hún segir þetta. Ég varð ekki fyrir nokkrum
þrýstingi hvað þetta snertir og hafði ekki orð á
neinu slíku við hana.“
Þessi yfirlýsing hins núverandi hæstaréttar-
dómara varð fréttastofu Ríkisútvarpsins tilefni til
þess, að ræða við nokkra aðila, Sigurð Líndal,
fyrrverandi prófessor, og nokkra núverandi og
fyrrverandi dómara við Hæstarétt Íslands. Dóm-
ararnir fyrrverandi og núverandi töluðu við RÚV
undir nafnleynd.
Sigurður Líndal taldi, að yfirlýsing sem þessi
væri einsdæmi og sig ræki ekki minni til að
„dómari við Hæstarétt hefði áður skipt sér af
máli, sem rekið væri fyrir öðrum dómstól“.
Undir nafnleynd lýstu fyrrverandi og núver-
andi dómarar við Hæstarétt alls konar skoðunum
á yfirlýsingu Jóns Steinars.
Nú er það svo, að dómarar við Hæstarétt hafa
allir átt sér annað líf en það starf, sem þeir gegna
nú. Þeir hafa gegnt öðrum störfum á starfsferli
sínum. Jón Steinar Gunnlaugsson var þekktur
lögmaður og stundum umdeildur áður en hann
tók sæti í Hæstarétti. Fleiri dómarar við Hæsta-
rétt hafa gegnt umdeildum störfum. Markús Sig-
urbjörnsson hæstaréttardómari gegndi t.d. lyk-
ilhlutverki í hinu svonefnda Hafskipsmáli.
Það er af og frá, að þessir dómarar hafi með
því að taka sæti í Hæstarétti fyrirgert rétti sín-
um til að leiðrétta eitthvað það, sem snertir fyrri
störf þeirra, ef þeir telja rangt með farið. Segjum
t.d. svo, að umræðum um Hafskipsmálið sé ekki
lokið og að það eigi eftir að komast á dagskrá á
nýjan leik og að Markús Sigurbjörnsson hæsta-
réttardómari yrði í slíkum umræðum borinn ein-
hverjum þeim sökum vegna starfa við það mál,
að hann teldi að sér vegið. Ætlar einhver að
halda því fram í alvöru, að sá dómari hefði ekki
rétt til að skýra afstöðu sína eða gerðir á op-
inberum vettvangi ef hann teldi það nauðsynlegt?
Auðvitað er ekki hægt að svipta dómara þeim
rétti.
Það er hins vegar öllu alvarlegra mál, að fyrr-
verandi og núverandi dómarar við Hæstarétt tali
um mál af þessu tagi undir nafnleynd. Það er
auðvelt að vega að öðrum undir nafnleynd í sam-
tölum við fjölmiðla. Hæstiréttur ætti að setja sér
þá starfsreglu, að dómarar tali ekki við fjölmiðla
undir nafnleynd.
Hvað á Sigurður Líndal, fyrrverandi prófessor,
við með því, að Jón Steinar Gunnlaugsson hafi
verið að „skipta sér af máli“, sem rekið er fyrir
öðrum dómstól? Hvaða skilning leggur hinn
merki lögskýringarmaður í orðin að „skipta sér
af“ máli? Auðvitað eru það ekki afskipti af máli,
þegar Jón Steinar Gunnlaugsson sendir frá sér
einfalda og hófsama leiðréttingu á orðum, þar
sem hann telur ekki rétt eftir sér haft. Hér of-
túlkar Sigurður Líndal yfirlýsingu Jóns Steinars
Gunnlaugssonar en fellur um leið í þá gryfju að
væna hæstaréttardómarann um óviðeigandi
vinnubrögð.
Enginn, sem þekkir Sigurð Líndal, mundi láta
sér detta í hug, að ætla honum það að verulegur
fjárstyrkur Baugs Group til Hins íslenzka bók-
menntafélags, sem Sigurður er í forsvari fyrir,
hafi haft nokkur áhrif á ofangreind orð hans. Að
væna Jón Steinar um afskipti af málarekstri fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur vegna umræddrar leið-
réttingar er svipaður málflutningur og að væna
Sigurð Líndal um ofangreint, sem gamlir nem-
endur hans og aðrir, sem setið hafa við fótskör
lærimeistarans, mundu aldrei gera.
Hæstiréttur er ein mikilvægasta stofnun okkar
samfélags. Dómar hans eru ekki og verða ekki
óumdeildir en menn skyldu ekki leika sér að því
að gera réttinn og þá einstaklinga, sem í honum
sitja hverju sinni, ótrúverðuga af engu tilefni.
Eftirlitsstofnanir í ólgusjó
E
ftirlitsstofnanir, sem settar hafa
verið upp með lögum frá Alþingi,
hafa lent í miklum ólgusjó á und-
anförnum árum. Það á við um
þær allar, efnahagsbrotadeild
ríkislögreglustjóra, fjármálaeft-
irlit, samkeppnisyfirvöld og embætti skattrann-
sóknarstjóra. Ástæðan er sú, að þeir eða tals-
menn þeirra, sem hafa orðið fyrir því, að þessar
eftirlitsstofnanir hafa haft afskipti af starfsemi
þeirra, sem þeim ber skylda til lögum samkvæmt
ef tilefni er talið til, hafa ráðizt að þeim og starfs-
mönnum þeirra með óvægnum hætti. Fram er
komin stétt lögmanna, sem starfar á annan veg
en forverar þeirra. Hin nýja stétt lögmanna er
ekki bara að grúska í lagaákvæðum og túlkun
þeirra heldur hafa þeir tekið að sér það hlutverk,
að verða eins konar áróðursmenn á opinberum
vettvangi fyrir skjólstæðinga sína og þar á meðal
í fjölmiðlum. Áróðursstarfsemi þeirra er ekki
bundin við vettvang fjölmiðlanna. Hún fer líka
fram í dómssölum. Það hefur t.d. verið athygl-
isvert að fylgjast með vitnaleiðslum í Baugsmál-
inu. Þær hafa farið langt út fyrir ákæruefnið og
vitni kölluð til, sem höfðu engar upplýsingar
fram að færa um ákæruefni, sem til meðferðar
hafa verið.
Það er út af fyrir sig merkilegt að dómurinn
skuli hafa leyft þessi vinnubrögð vegna þess að
þau fara á skjön við lög. Þannig segir í 4. máls-
grein 128. greinar laga um meðferð opinberra
mála nr. 19/1991:
„Dómara er rétt að meina ákæranda eða
ákærða að leggja fram gögn í máli eða leiða vitni
ef sú sönnunarfærsla er sýnilega þarflaus til upp-
lýsingar málsins.“
Hér eru dómstólar komnir út á varasama
braut og skynsamlegra að stíga einhver skref til
baka en að halda áfram í þessa átt. Hins vegar
má telja víst, að lögmenn hverfi ekki frá þessum
nýju vinnubrögðum. Þau eru alþekkt í útlöndum.
Hingað kom t.d. fyrir skömmu kanadískur lög-
maður, Amsterdam að nafni, sem er einn helzti
fulltrúi rússneska auðkýfingsins Khodorkovskís,
sem situr nú í fangelsi í Síberíu.
Málflutningur Amsterdams í samtölum við
menn hér var allur á pólitískum nótum. Hann
snerist ekki um lög og lagaákvæði í Rússlandi.
Hið sama er að gerast í réttarhöldunum yfir
Conrad Black, kanadískum fjölmiðlakóngi í
Bandaríkjunum. Málflutningur talsmanna hans
er að verulegu leyti pólitískur og snýst um að
hafa áhrif á almenningsálit ekki síður en dómara
og kviðdóminn. Í Kanada hefur Conrad Black
hafið mikla herferð með aðstoð sérfræðinga í al-
mannatengslum til þess að rétta af stöðu sína í
augum almennings.
Hér á Íslandi er það ekki bara hin nýja stétt
lögmanna, sem vinnur á þennan veg, heldur
blanda stjórnmálamenn sér í leikinn. Í því
þrönga samfélagi, sem við búum í, verður þetta
allt þeim mun erfiðara. Þannig hafa stjórnmála-
menn verið ósparir á yfirlýsingar bæði í Baugs-
málinu og eins í máli þriggja núverandi og fyrr-
verandi forstjóra olíufélaga, sem Hæstiréttur
vísaði nýlega frá dómi.
Og þar er komið að vanda eftirlitsstofnana.
Forsvarsmenn þeirra eiga afar erfitt með að
verja hendur sínar meðan rannsókn mála stend-
ur yfir. Starfsmenn efnahagsbrotadeildar ríkis-
lögreglustjóra hafa átt erfitt með að skýra af-
stöðu sína á meðan rannsókn mála stendur yfir.
Hvert orð sem þeir láta falla er vegið og metið og
í sumum tilvikum hafa þeir verið úrskurðaðir
vanhæfir til að fjalla um mál vegna ummæla, sem
þeir hafa látið frá sér fara á opinberum vett-
vangi. En um leið og þeir hinir sömu þegja vegna
þess, að þeir telja sig ekki eiga annarra kosta völ,
hafa ákærendur þeirra frjálsar hendur um að
móta almenningsálitið með sínum hætti og þögn-
in talin til marks um að fyrirsvarsmenn hinna op-
inberu stofnana geti engu svarað.
Þegar við bætist, að einstakir þingmenn, og þá
er átt við þingmenn stjórnarandstöðu, blanda sér
í málin, stundum með ótrúlega ómerkilegum
árásum, er augljóst, að þær eftirlitsstofnanir,
sem Alþingi hefur sett upp með lögum til þess að
fylgjast með því að ekki sé gengið gegn almanna-
hagsmunum, og starfsmenn þeirra eiga mjög
undir högg að sækja. Þetta er ójafn leikur og
raunar svo ójafn að það er augljóslega hættulegt
fyrir réttarríkið að ekki verði breyting á. Annars
vegar eru hálaunaðir lögmenn, sem hafa aðgang
að allri þeirri sérfræðiaðstoð, sem þeir þurfa á að
halda. Hins vegar eru tiltölulega lágt launaðir
embættismenn hins opinbera, sem liggja undir
linnulausum árásum lögmannanna og annarra og
þar að auki þeirra, sem tóku þátt í að setja lögin,
sem þetta fólk starfar eftir og er í raun ekki að
gera annað en skyldu sína.
Við stöndum hér frammi fyrir nýrri stöðu í
samfélagi okkar. Þeir, sem bornir eru sökum,
eiga allan rétt á, að verja hendur sínar, og þess
vegna er ekki hægt að gagnrýna þá fyrir að beita
öllum hugsanlegum ráðum til þess að ná fram
því, sem þeir telja rétt sinn.
Afstaða dómstóla er umhugsunarefni eins og
Laugardagur 24. mars
Reykjavíkur