Morgunblaðið - 28.03.2007, Page 22

heilsa
22 MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
join@mbl.is
Vangreining á járnof-hleðslu hér á landi hefurorsakað óþarfa sjúkdómaog snemmbæran dauða
einstaklinga. Hugsanlegt er að
jafn margir deyi árlega fyrir aldur
fram vegna sjúkdóma af völdum
járnofhleðslu og farast í umferð-
arslysum. Að sama skapi er líklegt
að spara mætti í heilbrigðiskerfinu
ef fólk með járnofhleðslu fengi
greiningu fyrr, en samkvæmt töl-
fræðinni, er ekki ólíklegt að allt að
2.100 Íslendingar eigi við vanda-
málið að stríða,“ segir Hreggviður
Jónsson, formaður nýstofnaðra
Samtaka fólks með járnofhleðslu á
Íslandi.
Þrátt fyrir að sjúkdómurinn hafi
verið þekktur í meira en öld, var
það ekki fyrr en árið 1996 að vís-
indamenn í Kaliforníu fundu
HFE-litninginn og tvær fyrstu
breyttu samstæðurnar í honum,
C282Y og H63D, sem eru algeng-
ustu genabreytingar í Norður-
Evrópubúum. Þessar samstæður
eða genabreytingar rugla starf
HFE-litningsins og takmarka
þannig járnupptöku í þörmum
með venjulegum hætti. Þar sem
járnofhleðsla hefur fram til þessa
verið stórlega vangreind í Íslend-
ingum hafa margir orðið alvar-
legum sjúkdómum að bráð. Nú er
vitað að um 90% þeirra, sem eru
með járnofhleðslu, hafa erft svo-
kallaða C282Y-samstæðu, að sögn
Hreggviðs.
Mörk alvarlegrar
járnofhleðslu
Járnofhleðsla hefur í för með
sér of mikið járnmagn í lík-
amanum. Eðlilegt járnmagn er í
innan við tvö grömm, en meira en
fimm grömm teljast alvarleg jár-
nofhleðsla. Of mikið járn í lík-
amanum getur verið ávísun á líf-
færaskemmdir, svo sem í lifur og
hjarta.
Einkenni járnofhleðslu eru oft
hin sömu og járnskorts, til dæmis
þreyta, slappleiki og liðverkir og
því er ekki ráðlegt að hefja töku
járnlyfja nema í samráði við lækni
af ótta við öfuga verkun, segir
Hreggviður.
Arfgeng járnofhleðsla eru erfðir
frá báðum foreldrum. Afleiðingin
verður stökkbreyttur litningur,
sem þýðir að upptaka járns í
þörmum verður of mikil með þeim
afleiðingum að járnmagn líkamans
verður of mikið.
Áunnin járnofhleðsla er sam-
nefnari fyrir járnofhleðslu, sem
orsakast oftast af langvarandi inn-
töku á járnlyfjum, járnbættu fæði,
áfengisneyslu og reykingum.
Greining járnofhleðslu
Arfgeng járnofhleðsla er fundin
með því að mæla hlutfall járns og
járnbindigetu í blóðinu. Sé það yf-
ir 50% hjá konum og 55% hjá
karlmönnum er líklegt að um sé
að ræða járnofhleðslu. Próteinið
„ferritin“ í blóðvökvanum end-
urspeglar járnmagnið í líkamanum
og hækkun á því getur verið vís-
bending um járnofhleðslu.
Meðferð vegna járnofhleðslu
felst í aftöppun blóðs fjórum til
átta sinnum á ári lífið út. Eftir
hverja aftöppun minnkar járnið í
blóðinu og ný rauð blóðkorn
myndast, segir Hreggviður.
Mataræði og lífsstíll
Ef sjúkdómurinn greinist og
hægt er að hefja meðferð í fyrra
falli, getur fólk vænst þess að lifa
eðlilegu lífi og ná eðlilegum líf-
aldri.
Öll systkini og börn fólks með
arfgenga járnofhleðslu ættu að
undirgangast rannsóknir, gena-
Járnofhleðsla
getur skemmt
líffærin
Morgunblaðið/Ómar
Matur Sjúklingar ættu að forðast járnríkan mat á borð við morgunkorn.
Í HNOTSKURN
» Járnofhleðsla er algengustmeðal Norður-Evrópubúa.
» Líklegt er að á Íslandi séueinn af hverjum tvö hundruð
íbúum með arfgenga járnof-
hleðslu.
» Járnofhleðsla er algengastimeðfæddi efnaskiptasjúk-
dómurinn og er mjög oft van-
greindur.
» Margir eru með einkennijárnofhleðslu án þess að vita
orsök hennar, sem lina má ein-
kennin með aftöppun blóðs.
» Greinist járnofhleðsla í tímaer hún ekki hættuleg, en án
meðferðar getur hún aft alvar-
legar afleiðingar.
» Viðvarandi þreyta og slapp-leiki eru einkenni járnof-
hleðslu, sem getur valdið alvar-
legum lifrarsjúkdómum,
sykursýki, þunglyndi, liðverkj-
um, krabbameini, hjartasjúk-
dómum og getuleysi.
Þegar rýnt er í rannsóknir á vellíðan kemur ým-islegt áhugavert í ljós. Fyrir það fyrsta þá vegaefnisleg gæði ekki þungt í tengslum við ham-ingju. Peningar hafa ekki áhrif nema upp að því
marki að eiga vel í sig og á. Eftir það hafa tekjur lítil áhrif
á hamingju manna. Rannsóknir sýna að hamingjusamir
einstaklingar eiga það sameiginlegt að eiga sér tilgang í
lífinu og vera í nánum félagslegum samskiptum, sér-
staklega við maka og fjölskyldu.
Börn vilja meiri tíma
með foreldrum sínum
Í nýlegri rannsókn sem náði til 1.100 barna um 12 ára
aldur í Danmörku, kom fram að þegar foreldrar eru önn-
um kafnir hefur það áhrif á lífsgæði barna þeirra. Þar
kemur einnig fram að börnin vilja verja tíma með for-
eldrum sínum. Meðal þess sem börnin töldu mikilvægt til
að lifa góðu lífi var:

góðir vinir

glaðir og góðir foreldrar

að maður hafi áhrif á skipulagið í daglegu lífi og

að maður finni það að einhverjum þyki vænt um mann.
Ætla má að viðhorf íslenskra jafnaldra þeirra sé í sömu
átt. Nýlega sagði kennari 12 ára barna hér í Reykjavík frá
samstarfsverkefni kennara og foreldra þar sem nem-
endur mega velja sér verðlaun fyrir góða frammistöðu.
Efst á óskalista barnanna eru ekki hlutir heldur samvera
með fjölskyldunni, eins og fjölskyldu-sundferð.
Metnaður í vinnu og metnaður
fyrir góðu fjölskyldulífi
Það er umhugsunarvert að margir í okkar samfélagi
telja það merkilegra að leggja metnað sinn í vinnu og að
safna hlutum og fjármagni en að leggja metnað í að eiga
góða fjölskyldu og vini. Af hverju er sá sem er tilbúinn til
að leggja sig allan fram í vinnunni talinn metnaðarfyllri
en sá sem setur fjölskyldu og vini ofarlega á forgangslist-
ann og leggur sig fram við að eiga farsælt fjölskyldulíf?
Þetta breytist ekki nema við breytum eigin hugarfari. Við
getum byrjað á okkar eigin viðhorfum og ákveðið að verja
tíma í það sem skiptir mestu máli meðan við höfum tíma.
Fjölskyldustefna
Eva María Jónsdóttir hitti naglann á höfuðið á mál-
þingi nýlega þegar hún benti á að algengt væri að spyrja
fyrirtæki í dag um fjölskyldustefnu en minna færi fyrir
stefnu í fjölskyldumálum heima fyrir. Margir halda því
fram að þeir hafi ekki val um að verja meiri tíma með
börnum sínum og eflaust er það þannig í einhverjum til-
vikum. En stundum þurfum við bara að hugsa dæmið
uppá nýtt. Oft höfum við meira val en við gerum okkur
grein fyrir. Spurningin snýst um það hvernig við viljum
verja tíma okkar og hvers konar lúxus við sækjumst eftir.
Er það lúxus-jeppi eða lúxus-fjölskyldulíf?
Samvera fjölskyldunnar er öllum í hag
Að verja tíma með fjölskyldunni ætti að vera eftirsókn-
arvert fyrir alla í fjölskyldunni. Ef það er ekki nóg að hafa
það gaman saman þá sýna rannsóknir að það er einnig
heillavænlegt fyrir börnin og foreldrana. Fyrir þá for-
eldra sem vinna fulla vinnu er enn nægur tími eftir fyrir
fjölskylduna ef hún er sett í forgang eftir vinnu. Það getur
hjálpað að eiga fastar fjölskyldustundir í viku. Einnig er
hægt að setja sér þá stefnu að vera með börnunum þegar
frí er í skólum vegna starfsdaga, í vetrarfríum og páska-
fríi eins og núna er framundan. Hvað ætlar þín fjölskylda
að gera saman um páskana? Dekraðu við börnin, gefðu
þeim af tíma þínum, hann er þeim dýrmætari en það sem
fæst keypt fyrir yfirvinnukaupið.
hollráð um heilsuna | lýðheilsustöð
Er fjölskyldustefna
á þínu heimili?
Morgunblaðið/RAX
Ást Gefðu börnunum af tíma þínum, hann er þeim dýr-
mætari en það sem fæst keypt fyrir yfirvinnukaupið.
Í HNOTSKURN
» Hamingjusamir einstaklingar eiga það sameig-inlegt að eiga sér tilgang í lífinu og vera í nánum
félagslegum samskiptum.
»Efst á óskalista barnanna eru ekki hlutir heldursamvera með fjölskyldunni.
»Margir í okkar samfélagi telja það merkilegra aðleggja metnað sinn í vinnu og að safna hlutum og
fjármagni en að leggja metnað í að eiga góða fjöl-
skyldu og vini.
Dóra Guðrún Guðmundsdóttir,
verkefnisstjóri á Lýðheilsustöð
AUSTURHRAUN