Morgunblaðið - 28.03.2007, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2007 27
Háfadýpi í desember. Skítabræla.Það er mestmegnis skötuselursem silast eftir aðgerðarbandinuá millidekki Heimaeyjar.
– Hvernig í andskotanum gerir maður aft-
ur að þessum kvikindum, hrópa ég yfir há-
vaðann að Valda sem stendur við næstu fjöl.
Eftir örstutta endurmenntun fara hend-
urnar í sjálfstýringu og maður er einn með
hugsunum sínum í vélarnið og
veltingi. Lagið hans Bubba, Aldr-
ei fór ég suður, er límt við heil-
ann og ég staldra við línu í text-
anum: Baráttan er vonlaus, þegar
miðin eru dauð.
Gæti það gerst? Að þau deyi,
þessi fiskimið? Tæmist af fiski?
Varla. Ég fer svona með sjálfum
mér að skoða aflann. Eru þessir
örfáu þorskar ekki minni en þeir
voru síðast þegar ég var á sjó
fyrir 11 árum? Lítið af karfa, litl-
ar ýsur og hvernig þekkir maður
aftur í sundur ýsu og lýsu? Það
er mikið af smælki í ýsunni sem
fer í sjóinn aftur. Dautt. Þetta er
ekki brottkast enda ekki mat-
fiskur sem fer í sjóinn. Bara
smælki. Sem verður ekki stærra.
En ef til vill hefur þetta alltaf
verið svona á Háfadýpi? Kannski
hafa menn bara veitt skötusel
hérna. Var einhver að gera út á
skötusel fyrir 11 árum? Af hverju
erum við að því, erum við komnir
að síðustu sortum? Nei, það fæst
500 kall fyrir kílóið af selnum.
Það gerist varla betra.
Samt. Það setur að mér beyg.
Nýfundnaland
Breskir sjómenn sem sigldu á mið Ný-
fundnalands á átjándu öld greindu frá
þorsktorfum sem voru svo þykkar að ekki
var hægt að róa árabát í gegnum þær. Mið-
in, sem á ensku kallast Grand Banks eða
Miklibanki, löðuðu til sín fiskimenn frá öll-
um heimshlutum í áratugi; heila öld. Árið
1951 mætti fyrsti verksmiðju-ísfisktogarinn
á svæðið undir breskum fána. Þetta var
fyrsta skipið þessarar tegundar í heiminum.
Hann gat veitt meira en samanlagður flot-
inn á Norður-Atlantshafi á þessum tíma.
Eftir nokkur ár skiptu slík skip hundruðum.
Verksmiðjuskipin frá Rússlandi, Evrópu og
Japan gátu veitt allan sólarhringinn, alla
daga vikunnar, í stormi og stórsjó. Kosti og
nýjum áhafnarmeðlimum var skutlað um
borð þannig að verksmiðjuskipin þurftu ekki
til hafnar. Á rúmum áratug drápu þessi skip
nánast miðin.
Kanadamenn færðu út landhelgina í tvö
hundruð mílur árið 1977. Þeir nýttu sér for-
dæmi Íslendinga og ráku erlend skip á önn-
ur mið. Það var enn hægt að bjarga Mikla-
banka. En hnignandi efnahagur
Nýfundnalands kostaði sitt. Tugi milljóna
dollara þurfti í byggðastyrki og ríkisstjórn
Kanada hvatti þess vegna til sjósóknar.
Togarafloti var byggður með ríkisstyrkjum,
sjómönnum á Nýfundnalandi fjölgaði úr 14
þúsund árið 1975 í 34 þúsund árið 1980. Á
meðan þessu fór fram fækkaði fiski. En
vegna uppbyggingar flotans, fjárfestinga og
fjölda fólks í greininni varð – það bara varð
– að veiða meiri fisk. Erlendum skipum var
hleypt aftur í landhelgina gegn því að hluta
aflans yrði landað á Nýfundnalandi.
Ríkisstyrktur sjávarútvegur
Framhaldið er kunnuglegt. Vísindamenn
heimtuðu takmörkun á fiskveiðum um helm-
ing, hikandi stjórnmálamenn í atkvæðaleit
skáru niður um 10%. Hrygningarstofn sem
talinn var 1,6 milljónir tonna árið 1951 varð
130 þúsund tonn árið 1991 og fór svo
skyndilega niður í 22 þúsund tonn. Þorsk-
veiðar voru bannaðar 1992, en það var of
seint. Það var búið að veiða of mikið af ung-
um þorski sem ekki hafði náð kynþroska, en
það tekur um 6–7 ár. Margvíslegar rann-
sóknir sýndu að engin kynslóð ungþorsks
hafði náð 3 ára aldri, hvað þá kynþroska.
Þorskurinn var farinn og hann kæmi ekki
aftur. Miðin voru dauð. Afleiðingarnar voru
efnahags- og félagslegar náttúruhamfarir
sem lömuðu hundruð byggðarlaga. 32 þús-
und sjómenn misstu vinnuna árið 1992.
Milljarðar á milljarða ofan fóru og fara úr
ríkissjóði Kanada til styrktar Nýfundna-
landi.
Gæti þetta gerst við Ísland? Já. Þegar
saman koma hagsmunir skuldsettrar útgerð-
ar og ákvarðanir misviturra stjórnmála-
manna sem hugsa ekki lengra en fram að
næstu kosningum þá er þetta raunveruleg
hætta. Kvótakerfið hefur ekki verndað
þorskinn við Ísland. Það hefur enn síður
byggt stofninn upp. Aflinn er helmingur
þess sem hann var fyrir daga kvótans. Og
þegar horft er til þess að kvótakerfið hefur
þann innbyggða galla að hvetja til brott-
kasts vekur það ugg.
Það var sagt við mig á dögunum að þess
væri sennilega ekki langt að bíða að sjávar-
útvegur á Íslandi yrði ríkisstyrktur. Ég
svaraði því til að sjávarútvegur á Íslandi
væri ríkisstyrktur og hefði verið um árabil.
Ókeypis afhending gífurlegra verðmæta sem
eru eign þjóðarinnar er ekkert
annað en ríkisstyrkur, sem
raunar hefur farið beint í vasa
sumra útgerðarmanna sem
aftur hafa haslað sér völl á
öðrum sviðum íslensks at-
vinnulífs. Með þessum orðum
er ég ekki að ráðast að útgerð-
inni. Svona er þetta bara. Það
vita allir.
Framtíðarlausn í skipulagi
fiskveiða við Íslandsmið má
ekki kippa fótunum undan út-
gerð og fiskvinnslu sem oft
eru öxull sá sem atvinnulíf
byggðanna snýst í kringum.
Verkefnið kallar á þátttöku
hagsmunaaðila, vísindamanna
og stjórnmálamanna allra
flokka sem vinna í sátt að sátt.
Hver á auðlindina?
Við vorum fimm systkinin
sem ólumst upp í Vest-
mannaeyjum. Í slíkum sam-
félögum fara menn heim í há-
degismat og það var alltaf
fiskilykt í eldhúsinu þó að ekki
væri alltaf fiskur í matinn.
Mamma vann í fiski, stjúpi
minn á sjó. Og alltaf eitt eða
fleiri systkinanna í einhvers lags uppgripum
í Ísfélaginu, Vinnslustöðinni eða Hraðinu.
Maður lyktar af fiski þegar maður vinnur í
fiski. Svo fór hálfbróðir minn á sjó, þá ég og
svo yngri bróðir minn.
Fjölskyldan á Brekastíg 6 byggði upp
mikla veiðireynslu og skapaði gífurleg verð-
mæti í veiðum og vinnslu á sjávarfangi. Var
framlag okkar minna virði en útgerð-
armannanna sem áttu bátana? Nei. Var
áhætta þessarar fjölskyldu minni en þeirra?
Nei. Fengum við kvóta? Nei og báðum ekki
um hann. Enda er hann sameign þeirrar
þjóðar sem byggði upp í sameiningu með
afli sínu, atorku og fórnum sinna bestu sona
og dætra í hundruð ára, veiðireynslu sem
(--) velferðarþjóðfélagið Ísland byggist á.
Auðlind sjávar ER ekki eign útgerðarmanna
og hefur aldrei verið. Hún er ævarandi eign
þjóðarinnar. Það er innbyggt ranglæti í
stjórnkerfi fiskveiða sem þjóðinni hefur
blöskrað í rúma tvo áratugi. Það er aldrei of
seint að leiðrétta ranglæti. Aldrei. Þjóðin á
auðlindina og þjóðinni ber að vernda hana.
Sáttmáli um lausn
Ég fann enga patentlausn fyrir sjávar-
útveg Íslands þar sem ég stóð í aðgerð um
borð í Heimaey nú í desember. En það setti
að mér hljóðan beyg. Hvað verður um allt
okkar fólk í byggðum landsins ef við förum
ekki vel með þessa gjöf?
Fiskveiðikerfið hefur reyndar komið
mörgum bæjarfélögum mjög illa nú þegar.
Þau vita hvaða veruleiki blasir við þegar
kvótinn hverfur. Hvaða veruleiki blasir við
þjóðinni ef fiskurinn hverfur? Ég veit það
ekki.
Ég veit að það er sanngjarnt að útgerðin
greiði þjóðinni fyrir kvótann. Markaðsverð
sem útgerðin ákveður sjálf í frjálsu uppboði;
þeir borga þá ekki meira en þeir treysta sér
til. Ég veit fyrir víst að við verðum að koma
öllum afla á markað á Íslandi og leyfa öllum
sem vilja að bjóða í hann.
Ég hallast að því að það sé skynsamlegt
að aðskilja veiðar og vinnslu. Ég staðhæfi að
það sé engin sátt um sjávarútvegsmál á Ís-
landi. Raunar les ég í blöðunum að sjötíu
prósent landsmanna séu óánægð með kvóta-
kerfið. Ég les líka um mikinn baráttuhug
ríkisstjórnarinnar fyrir hönd Vestfjarða. Og
fagna honum mjög síðbúnum.
En þeir vita fullvel sem stýra Framsókn-
arflokki og Sjálfstæðisflokki að vandi Vest-
fjarða er tilbúinn vandi sem skapast hefur
vegna ákvarðana í sjávarútvegsmálum fyrst
og síðast. Við verðum að bindast sáttmála
um það – þjóðin, útgerðin og stjórn-
málaflokkarnir – að finna varanlega lausn
sem skilar bæði arðvænlegri auðlind og
traustri afkomu byggðanna. Annars deyja
þessi mið og þar með hluti af sögu okkar,
menningu, arfleifð og síðast en ekki síst:
Hluti byggðanna í landinu. Á því tapa allir.
Þegar miðin eru dauð
Eftir Róbert Marshall
» Fiskveiði-kerfið hefur
reyndar komið
mörgum bæj-
arfélögum mjög
illa nú þegar.
Þau vita hvaða
veruleiki blasir
við þegar kvót-
inn hverfur.
Höfundur er frambjóðandi
Samfylkingarinnar í Suðurkjördæmi.
Róbert Marshall
2+2 vegar milli Reykjavíkur og Sel-
foss með hringtorgum væru hins veg-
ar mun meiri en 2+1 vegar.
Þór sagðist vera þeirrar skoðunar
að hringtorg gætu hentað vel við
þessar aðstæður en benti jafnframt á
að hægt væri að bæta við mislægum
gatnamótum síðar þegar umferð á
veginn hefði aukist. Hann sagði það
væri mikill ávinningur af því ef hægt
væri að ljúka framkvæmdum á þrem-
ur árum. Það væri óhagræði af því að
skipta verkinu upp í nokkra áfanga,
auk þess sem í því fælist kostnaður.
Þór sagðist ekki telja 2+1 veg full-
nægjandi. Hann fæli t.d. í sér að það
gæti þurft að loka veginum í aðra átt
ef slys yrði þar sem akreinin væri að-
eins ein. Hann sagði að sú útfærsla
sem Ístak hefði kynnt í samvinnu við
Sjóvá fæli í sér að engar vinstri-
beygjur yrðu leyfðar þvert á umferð.
Þór sagðist vilja leggja áherslu á
að sú útfærsla sem Ístak hefði lagt
fram í samvinnu við Sjóvá fæli ekki í
sér neina gagnrýni á Vegagerðina.
Með því að láta hanna 2+2 veg sem
byggðist á öðrum forsendum væri
hins vegar verið að sýna fram á að
það væri hægt að koma fram með
góða og örugga lausn sem væri ódýr-
ari.
mtíðarlausn sem
gfarenda. Hann
æri við hringtorg,
un Ístaks, á veg-
kur og Mosfells-
að á þeim hluta
otast væri hring-
eykjavík og milli
oss, væri í reynd
eðlilegt að gera
ferðarhraða. Það
st að afköst veg-
með hringtorgum
amótum. Afköst
svegur
lljarða
akstursleiða og að ljósastaurar verði inni í vegriðinu.
Í HNOTSKURN
»Útfærsla Ístaks og Sjóvár á2+2 Suðurlandsvegi er talsvert
önnur en Vegagerðin hefur látið
vinna.
»Vegagerðin reiknaði með að2+2 vegur kostaði 13,5 millj-
arða, en 2+1 vegur kostaði 5,8
milljaða. 2+2 vegur eftir útfærslu
Ístaks kostar hins vegar 7,5–8
milljarða.
»Ástæðan fyrir því að lausn Ís-taks er ódýrari er fyrsta og
fremst sú að Ístak reiknar annars
vegar með að spara fyllingarefni
með því að hafa aðeins 2,5 metra á
milli akstursleiða og hins vegar að
notast verði við hringtorg frekar
en mislæg gatnamót.
» Í hönnun Ístaks er reiknaðmeð að vegrið verði á milli
akstursleiða alla leiðina. Ljósa-
staurum verður komið fyrir í veg-
riðinu.
» Ístak telur raunhæft að und-irbúa framkvæmdir við Suður-
landsveg og ljúka verkinu á þrem-
ur árum.
fússon
sem við ráðum einnig yfir en þið
gerið meira af því að nýta hann
og þekking ykkar á því sviði er
mjög mikil. Við þurfum að auka
samstarfið, láta þekkinguna
streyma í báðar áttir. Sama á
við um umhverfisvernd og sjáv-
arútvegur ykkar er líka mjög
þróaður. Við flytjum inn mikið
af sjávarfangi frá ykkur en vilj-
um þróa þau viðskipti frekar.“
-Íslenskt fyrirtæki hefur
reynt að selja hvalkjöt í Japan.
Hvenær geta viðskiptin hafist?
„Ég get sagt það strax að það
er engin fyrirstaða af hálfu
stjórnvalda í þeim efnum en
gera þarf tímafrekar rannsóknir
á kjötinu áður en hægt er að
leyfa kaupin. Fara þarf varlega
vegna þess hve hvalveiðar eru
umdeildar í heiminum, við vilj-
um að sem minnstur hávaði
fylgi slíkum viðskiptum! Ég get
ekki sagt um það hvenær við-
skiptin hefjast en biðin verður
ekki löng,“ sagði Motokatsu
Watanabe, sendifulltrúi Japans
á Íslandi.
mjög kalt, gaddfreðið ef þeir
þekkja bara enska heitið. En
þannig er það alls ekki! Hér er
milt loftslag. Reyndar er nafn
Íslands á japönsku, ef notað er
okkar letur, mjög ljúft, það er
eiginlega „elskulegt land“.
Þannig heiti hljómar mun betur
en enska heitið Iceland. Reykja-
vík heitir á japönsku „óvæntur
andi“ og þá í merkingunni hug-
arfar sem við áttum ekki von á.“
Watanabe segir Íslendinga
geta lagt áherslu á sérstöðu
landsins sem stað sérstæðs um-
hverfis, mikillar orku og öflugs
efnahags.
„Þið hafið svo margt fram, að
færa, svo marga möguleika. Ef
ykkur tekst vel upp á þessum
sviðum, tekst að nýta umhverfið
án þess að valda á því tjóni og
halda áfram uppi sterkum efna-
hag getið þið orðið fyrirmynd
annarra.
Við viljum treysta í sessi
tengslin milli þjóðanna tveggja.
Það er margt sem þið gerið bet-
ur en aðrir, þið nýtið jarðvarma
leikurinn er mikilvægari en
ímyndin.
Í Japan halda t.d. flestir að
Indland sé mjög heitt land en í
Norður-Indlandi er alls ekki
heitt á veturna, þá er þar mjög
þægilegt loftslag. Ísland hefur
einnig ákveðna ímynd í huga
Japana, þeir halda að það sé
skur – og öryggi
Morgunblaðið/Kristinn
tanabe, nýr sendifulltrúi
jóðanna tveggja.