Morgunblaðið - 28.03.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. MARS 2007 31
KOLTVÍSÝRINGUR er efnasamband súrefnis og kolefnis. Styrkur koltví-
sýrings vex jafnt og þétt í lofthjúp jarðar vegna notkunar á kolefnisríku elds-
neyti. Í náttúrunni verður koltvísýringur til við öndun lífvera, rotnun og
bruna lífrænna efna svo sem olíu. Koltvísýringur veldur ekki
skaða á náttúrunni eða er á nokkurn hátt sýnilegur. Hann er
reyndar nauðsynlegur fyrir allar grænar plöntur en í þeim á
sér stað svonefnd ljóstillífun en það er það kallað þegar
grænar plöntur taka til sín koltvísýring og binda kolefnið í
sínum eigin vexti en losa súrefnið til andrúmsloftsins.
Aukinn styrkur koltvísýrings í lofthjúp jarðar eykur gróð-
urhúsaáhrifin, þ.e. er þáttur í að hækka hitastig jarðar. Auk-
inn styrkur koltvísýrings er því hnattrænt vandamál en ekki
mengun á þeim stað þar sem losunin á sér stað.
Stækkun álversins í Straumsvík mun auka losun á koltvísýringi frá ál-
verinu í réttu hlutfalli við framleiðsluaukninguna. Hins vegar mun álið fram-
leitt í Straumsvík draga úr myndun koltvísýrings annars staðar í heiminum.
Nettóniðurstaðan, sé horft til koltvísýringsmyndunar, er að hvert áltonn
framleitt í Straumsvík mun draga úr myndun koltvísýrings í heiminum um
4,3 tonn.
Af ofangreindu er augljóst að ef fólk meinar eitthvað með því að vera um-
hverfissinnar ættu þeir hinir sömu að styðja stækkun álversins í Straumsvík.
Í ljósi niðurstöðu nýútkominar alþjóðlegrar skýrslu um loftslagsbreyt-
ingar geta Íslendingar varla skorast undan því að taka ábyrgð í loftslags-
málum. Meginorsök vandans er notkun jarðefnaeldsneytis. Álframleiðsla á
Íslandi dregur úr notkun jarðefnaeldsneytis í heiminum.
Stækkun álvers Alcan í Straumsvík er það besta og áhrifamesta sem Ís-
lendingar geta gert til að draga úr gróðurhúsaáhrifunum.
Er koltvísýringur mengun?
Gunnar Guðlaugsson mælir með stækkun álvers í Straumsvík
Höfundur er verkfræðingur og framkvæmdastjóri
rafgreiningar hjá Alcan í Straumsvík.
ÞVÍ hefur lengi verið haldið
fram af fjölmörgum aðilum að ál-
framleiðsla á Íslandi sé af hinu
góða í hnattrænu
samhengi. Til rök-
stuðnings er sagt
að annars yrði álið
framleitt í löndum
á borð við Kína þar
sem kol eru notuð
sem orkugjafar.
Þessar fullyrðingar
eru í besta falli hálfsannleikur en
líklegra er að um vanþekkingu sé
að ræða. Ítrekaðar fullyrðingar í
þessum efnum hafa valdið út-
breiddum misskilningi á meðal
þjóðarinnar þess efnis að álfram-
leiðsla á Íslandi sé jákvæð í hnatt-
rænu samhengi.
Staðreyndin er sú að víða í
heiminum er að finna báxítnámur,
óvirkjað vatnsafl og hráefni í raf-
skaut á svipuðum slóðum. Til þess
að framleiða 1 tonn af áli þarf 2
tonn af áloxíði og 0,5 tonn af raf-
skautum sem framleidd eru úr
kolum og olíuefnum. Í hnattrænu
samhengi er augljóslega vænlegra
að frumframleiðsla á áli fari fram í
heimshlutum þar sem hráefni og
vatnsafl er til staðar og þannig
komið í veg fyrir óþarfa flutning
hráefna. Ekki er hér verið að
leggja blessun yfir staðbundið og
svæðisbundið rask sem aukin ál-
framleiðsla á þessum slóðum
myndi hafa heldur er einungis
verið að horfa til hnattrænna
áhrifa. Það má því setja dæmið
upp á þann veg að framlag Íslands
til þess að taka á þeirri vá sem
mannkynið stendur frammi fyrir
séu óþarfir flutningar hráefna frá
löndum á borð við Jamaica, Ind-
land og Ástralíu. Þeim óþörfu
flutningum fylgir óhjákvæmilega
óþörf losun gróðurhúsalofttegunda
sem er „framlag“ Íslands til
„lausnar“ þeim vanda sem gróður-
húsaáhrifin eru.
Því hefur verið haldið fram að
valkosturinn við „íslenskt ál“ sé ál
frá Kína þar sem kol eru notuð til
raforkuframleiðslu. Þetta er afar
langsótt röksemdafærsla. Það er
rétt að í Kína eru notuð kol sem
orkugjafi fyrir álver en fram-
leiðsla Kínverja fer, eftir því sem
best verður að komist, ekki á
sömu markaði og ál frá Íslandi.
Kínverjar framleiða fyrir sinn
heimamarkað og nota álið í full-
unnar vörur af ýmsu tagi sem eft-
ir atvikum eru fluttar til Vest-
urlanda. Engin augljós tengsl
virðast því vera á milli ál-
framleiðslunnar á Íslandi og í
Kína. Nærtækara væri að benda á
valkosti í Mið- og Suður-Ameríku
en sá samanburður er óhagstæður
þeim sem halda fram ágæti fram-
leiðslunnar á Íslandi. Þess má
geta að skv. upplýsingum frá Int-
ernational Aluminum Institute
framleiðir sá heimshluti umtals-
vert magn af áli og orkugjafinn er
fyrst og fremst vatnsafl. En hvers
vegna er ál yfirhöfuð framleitt á
Íslandi þegar til eru lönd sem eiga
vatnsafl, báxítnámur og ódýrt
vinnuafl? Líklega er það ódýra
orkan sem Ísland hefur að bjóða
sem ríður baggamuninn. Alain
Belda, forstjóri Alcoa, hefur t.d.
sagt að orkuverð til stóriðju á Ís-
landi sé um helmingur þess orku-
verðs sem Alcoa samdi um í til-
teknu verkefni í Brasilíu.
Íslenska ákvæðið
Með íslenska ákvæðinu er ríkj-
um með lítil hagkerfi og hreina
orkugjafa gefinn kostur á að ráð-
ast í verkefni sem valda mikilli
losun gróðurhúsalofttegunda án
þess að losunin teljist með al-
mennri losun í skuldbindingum
Kyoto. Ein af megin forsendum
ákvæðisins er að með því að nota
hreina orku sé hnattrænt dregið
úr losun gróðurhúsalofttegunda.
Með vísan í óþarfa flutninga sem
fylgja álframleiðslu á Íslandi er
ljóst að hún veldur meiri losun
gróðurhúsalofttegunda en álfram-
leiðsla í löndum sem geta numið
báxít og vatnsafl auk olíu og kola
til rafskautagerðar. Að nota ís-
lenska ákvæðið í þágu áliðju á Ís-
landi er því óhagstætt í hnatt-
rænu samhengi og uppfyllir ekki
þá megin forsendu sem ákvæðið
byggir á.
Ef ákvæðið væri hinsvegar nýtt
í verkefni sem myndu raunveru-
lega draga úr heildar losun gróð-
urhúsalofttegunda væru verkefnin
jákvæð í hnattrænu samhengi.
Sem dæmi um slík verkefni mætti
t.d. nefna verkefni þar sem hrein
orka væri notuð til þess að kæla
tölvuver. Í því tilfelli eru „hráefn-
in“ tölvutæk gögn sem flutt eru á
milli heimshluta án þess að því
fylgi losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Fyrir þá starfsemi þarf
heldur ekki háspennulínur því
tölvuverin mætti staðsetja í sjálf-
um virkjunarhúsunum eða í næsta
nágrenni við þau.
Að lokum
Rétt er að halda því til haga að
til þess að endurvinna ál þarf að-
eins 5% af orkunni sem þarf til
frumframleiðslunnar. Um 20% af
heimsframleiðslunni fara í um-
búðir og má ætla að stórum hluta
þeirra sé hent eftir notkun. Þann-
ig er t.d. 800.000 tonnum af áldós-
um fargað árlega í Bandaríkj-
unum. Með aukinni endurvinnslu
mætti því draga stórlega úr
hnattrænum umhverfisáhrifum ál-
framleiðslunnar.
Líklega verða þessi skrif mín
ekki til þess að snúa þeim sem
hvað harðast beita sér fyrir upp-
byggingu áliðnaðar á Íslandi. Ég
vonast þó til þess að skrifin verði
til þess að sem flestir hætti að
fara með öfugmæli um hnattrænt
ágæti frumframleiðslu þessa
„græna málms“ á Íslandi.
Satt og logið um
„græna málminn“
Bergur Sigurðsson skrifar um
umhverfisáhrif álvinnslu á Íslandi
í hnattrænu samhengi
Höfundur er fram-
kvæmdastjóri Landverndar.
TVENNS konar mengun á jörð-
inni stefnir lífi og siðmenningu mann-
kyns í aldauða. Mengun eitt, hin aug-
ljósa mengun af
völdum stóriðju og
brennslu jarðefna,
mun gera ólífvænlegt
fyrir flestar lífverur á
plánetunni ef ekkert
er að gert. Mengun
tvö er ekki jafn aug-
ljós, en hún er sú að
við tileinkum okkur siði og venjur
sem ekki samræmast viti okkar hvað
varðar samskipti hér á jörðinni og
mun þessi mengun örugglega drepa
okkur, ekki síður en loftmengun.
Við Íslendingar, eins og heims-
byggðin öll, virðumst ekki taka mark
á mengunarhættunni og viljum halda
áfram að skíta út plánetuna eins og
ekkert annað komi til greina. Það má
líkja okkur við mann sem er læstur
inni í bílskúr með bíl í gangi og hann
sér enga lausn aðra en að stíga fastar
á gaspinnann til að flýta endalok-
unum. Við kaupum stærri og stærri
bíla, rekum áróður fyrir fleiri og fleiri
álverum eins og það sé náttúrulögmál
að framleiða meira ál.
Strútarnir roðna, þeir hafa glatað
forustunni við að stinga hausnum í
sandinn. Álframleiðsla er ekki nátt-
úrulögmál heldur vítaverður meng-
unarvaldur sem við Íslendingar eig-
um ekki að styðja, þessa framleiðslu
verður að takmarka og stöðva ný-
framkvæmdir, ef við ætlum að anda í
framtíðinni. Stórbílaflotanum verðum
við að leggja og nota aðeins í lengri
ferðalög en í staðinn taka upp raf-
drifin reiðhjól og rafdrifna smábíla í
og úr vinnu og í innanbæjarskjökt.
Rafmagninu sem fer í álverið í
Straumsvík er betur varið í heima-
hleðslu smábíla og hjóla. Þessi þróun
tekur l0 til 20 ár en það verður að
byrja strax á reiðhjólastígunum. Það
má benda á að í Sviss er þegar mikil
þekking um rafdrifin reiðhjól. Varð-
andi skipaflota okkar Íslendinga þá
skín einhver glæta um meng-
unarvarnir þaðan. Með ofangreindum
aðgerðum fengjum við Íslendingar
heimsathygli sem okkur þyrstir alltaf
í.
Veröldin öll er einn orkubolti og
hreina ótæmandi orku beislum við
innan fárra ára, sennilega kjarna-
samruna eða geislafría kjarnorku.
Vegna þessa ættum við að fara var-
lega í að umturna hálendinu og skila
því sem sundurtættu nátttrölli. Það
er einnig tímabært að gefa gaum að
hver sé heppilegur íbúafjöldi landsins
og einnig að íhuga hvað landið beri af
ferðamönnum.
Mengun tvö er hættulegasta fyr-
irbæri þessarar plánetu, þó þar sé að-
eins um hugarástand að ræða er jafn
líklegt að við sprengjum plánetuna í
spað í græðgiskasti en græðgi og
eignasýki gegnsýrir öll samfélög
jarðar. Það sem við Íslendingar verð-
um að gera er að setja lög sem vernda
eignarrétt þegnanna í heild á öllum
landsvæðum og hafsvæðum sem eru
sameign fæddra og ófæddra Íslend-
inga. Land og landnytjar verði ekki
seldar eða gefnar til einstaklinga. Ég
hef á leigu lóðina undir húsið mitt og
þannig skal nýta land og landgæði,
við erum öll Íslendingar með sama
rétt og að selja hluta af landinu mínu
er bull.
Í dag geta fyrirtæki, sem gefin
voru einstaklingum, hreinlega keypt
landið eins og það leggur sig. Hverjir
eiga íslensku árnar í dag? Við erum
að byggja upp ættarveldi peninga-
manna, er það sú stefna sem við vilj-
um og hvar endar það? Jú, í samskon-
ar skipan og viðgengst í olíuríkjum
Austurlanda, við fáum yfir okkur
fursta. Peningaveldi á ekki að ganga í
erfðir við fráfall „athafnamannsins“,
heldur til sameignar þjóðarinnar,
þaðan er það komið. Við verðum
hreinlega að breyta launa- og pen-
ingastefnunni. Íslendingar ættu að
taka upp í skólum kennslu og þjálfun
í félagslegri siðfræði og samskiptum.
Við lifum í þéttum hóp og verðum að
vita hvernig við eigum að tryggja rétt
allra, ekki bara örfárra.
Nokkrar staðreyndir um almenna
blindu dagsins í dag: Það er til maður
sem vill selja vatn, eða rigningu jarð-
ar, fyrir milljónir, hann myndi ekki
gefa þyrstum að drekka, en hver gaf
honum rigninguna? Kvótakóngar
selja aðgang að fiskimiðum þjóð-
arinnar og stinga gróðanum í eigin
vasa. Launamun kvenna og karla er
ekki mögulegt að jafna og launamun-
ur milli einstaklinga nemur tugum
milljóna á mánuði! Á meðan er laun-
um allmargra einstaklinga haldið
langt fyrir neðan lágmarks fram-
færslu. Öldruðum er haldið í fjár-
hagskreppu og niðurlægingu með
ótrúlegum útreikningum sérfræðinga
ríkisins, aldraðir mega t.d. ekki vinna
nema kauplaust, ella missa þeir áunn-
in réttindi sín hjá TR. Á meðan skaffa
um 60 þingmenn sjálfum sér lífeyri
og sérkjör sem enginn venjulegur
maður kemst nærri nema auðvitað
vinir þeirra sem hafa þegið arðbær-
asta rekstur þjóðarinnar en þing-
mennirnir mega sko vinna fram á efri
ár án skerðingar.
Við almenningur erum ábyrgð-
armenn Landsvirkjunar og virkjana
en misréttispostular vilja einkavæða,
svo fjárfestar geti aukið enn við digra
sjóði en almenningur nýtur ekki af-
raksturs þess sem hann á í dag. Hjá
Sameinuðu þjóðunum var reiknað út
að tvö prósent einstaklinga eigi fimm-
tíu prósent auðs jarðar og það fer að
endurspeglast hér á landi. Þetta er
hluti af mengun tvö og þessi mengun
drepur okkur, ef ekki er gripið í
taumana. Strax.
Tvö þau stóru
Hjálmar Jónsson skrifar
um misskiptingu lífsgæða
Höfundur er rafeindavirki.
Þær breytingar sem orðið hafa og væntanlegar eru á hafsvæðum Norðurskauts munu hafa
margvíslegar afleiðingar. Á þessum fundi verður fjallað um möguleg áhrif skipasiglinga um
svokallaða Norðurleið í framtíðinni. Erindi flytja Dr. Lawson W. Brigham, aðstoðarforstjóri
Heimskautarannsóknaráðs Bandaríkjanna, og Gísli Viggósson, forstöðumaður rannsókna- og
þróunarsviðs Siglingastofnunar. Að erindum loknum verður leitað eftir hugmyndum og áliti
fundarmanna og er það liður í starfi matsnefndar um áhrif heimskautasiglinga. Fundurinn er í
framhaldi af ráðstefnunni Breaking the Ice sem haldin verður á Akureyri í lok mars.
Takið eftir að fundurinn hefst með léttum hádegisveitingum kl. 11:30, en fyrirlestrar hefjast kl. 12.
Áhrif Norðurhafssiglinga í alþjóðlegu og
íslensku ljósi.
Opinn hádegisfundur fimmtud. 29. mars
2007 kl. 11:30-13:45 í Sjóminjasafninu
Grandagarði 8, Reykjavík.
Ísinn brotinn
Dagskrá
11:30 - 12:00 Léttar veitingar
12:00 - 12:05 Árni Þór Sigurðsson, stjórnarformaður Víkurinnar - Sjóminjasafns,
býður gesti velkomna og kynnir fyrirlesara
12:05 - 12:35 Dr. Lawson W. Brigham, aðstoðarforstjóri Heimskautarannsóknaráðs
Bandaríkjanna: Arctic Marine Shipping Assessment: The Arctic Council's
Response to Changing Marine Access in the Arctic Ocean
12:45 - 13:00 Gísli Viggósson, forstöðumaður rannsókna- og þróunarsviðs
Siglingastofnunar: Ísland og Norðurhafssiglingar
13:00 - 13:45 Umræður þar sem leitað er álits fundarmanna
Fundarstjóri Dr. Guðrún Pétursdóttir, framkvæmdastjóri Stofnunar Sæmundar fróða H.Í.
Að fundinum standa Stofnun Sæmundar fróða við Háskóla Íslands, Faxaflóahafnir og
Víkin - Sjóminjasafn með stuðningi Reykjavíkurborgar.
Víkin - Sjóminjasafn