Morgunblaðið - 06.06.2007, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 6. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MILLILEIÐ?
Athyglisvert er að sjá hver við-brögð greiningardeilda bank-anna eru vegna þeirrar ráð-
gjafar Hafrannsóknastofnunar að
þorskkvótinn á næsta fiskveiðiári
verði 130 þúsund tonn.
Í Morgunblaðinu í gær var sagt frá
því, að greiningardeild Glitnis spái
því að sjávarútvegsráðherra fari eins
konar millileið og minnki kvótann um
30 þúsund tonn en ekki 63 þúsund
tonn eins og Hafró leggur til.
Greiningardeild Landsbankans
telur ólíklegt að ráðleggingum fiski-
fræðinga verði fylgt til hins ýtrasta
og er því á svipuðu róli og greining-
ardeild Glitnis.
Greiningardeild Kaupþings spáir
hinu sama og telur að þorskaflinn á
næsta fiskveiðiári verði ákveðinn 155
þúsund tonn.
Þetta eru athyglisverð viðbrögð.
Engin greiningardeildanna telur lík-
legt að sjávarútvegsráðherra fari að
tillögum Hafrannsóknastofnunar.
Vandinn við þann hugsunarhátt,
sem fram kemur hjá greiningardeild-
um bankanna er sá, að það er búið að
prófa þetta allt áður. Einu sinni voru
rökin þau, að við yrðum að sætta okk-
ur við að byggja þorskstofninn hægar
upp en Hafró legði til. Það mundi tak-
ast en það mundi taka lengri tíma.
Það er fróðlegt að skoða sögu þess-
ara mála aftur í tímann og sjá hvaða
rök hafa verið notuð hverju sinni.
Þau hafa öll reynzt einskis virði.
Það eina sem er eftir að prófa er að
fara eftir tillögum fiskifræðinga í
einu og öllu og sjá hvort það skilar ár-
angri. Sú leið hefur aldrei verið próf-
uð en nú er kominn tími til að fara þá
leið og sjá til hvers hún leiðir.
Íslendingar hafa aldrei verið jafn
vel undir það búnir og nú að taka
svona ákvörðun. Fyrir meira en ára-
tug var hægt að halda því fram, að við
hefðum hreinlega ekki efni á því að
fara að ráðum fiskifræðinga. Nú er
ekki hægt að beita þeirri röksemd.
Nú erum við orðin ein ríkasta þjóð
heims og peningar streyma um þetta
samfélag sem aldrei fyrr.
Við sem þjóð höfum efni á því að
fara að tillögu Hafrannsóknastofnun-
ar. Það mun koma illa við einstök fyr-
irtæki og einstök byggðarlög en við
höfum efni á því að láta á það reyna,
hvort við getum byggt upp eina
helztu auðlind íslenzku þjóðarinnar.
Og við eigum að láta á það reyna.
Við getum ekki leyft okkur að ýta
þessum vanda á undan okkur eins og
við höfum gert árum saman.
Við getum ekki leyft okkur að
stofna þorskstofninum í hættu og
taka þá áhættu að eyða þessum
stofni.
Greiningardeildir bankanna eru
ekki að lýsa sinni skoðun á því hvað
eigi að gera. Þær eru að leggja mat á
hvað stjórnvöld muni gera. Þær
byggja það mat auðvitað á því hvern-
ig stjórnmálamennirnir hafa brugðizt
við hingað til.
En stjórnmálamennirnir sjálfir
hljóta að átta sig á að nú standa þeir á
vegamótum.
SKYNSEMIN ER EITT OG FÍKNIN ANNAÐ
Jafnt og þétt kemur skaðsemi reyk-inga betur í ljós. Lengi vel börð-
ust tóbaksfyrirtæki við að sýna fram
á að ekkert samhengi væri á milli
krabbameins í lungum og reykinga
og varpa rýrð á niðurstöður vísinda-
manna. Nú dirfast þau ekki að reyna
það lengur. En þau halda áfram að
framleiða varning sinn og ota að al-
menningi þótt þau neyðist til að setja
á hann merkingar um að banvænt
geti verið að neyta hans.
Sígarettufíknin er sterk. Þegar
tóbaksuppskeran brást eitt sinn í
Sovétríkjunum brá forustan á það ráð
að flytja inn sígarettur frá Vestur-
löndum til að lægja ólguna meðal tób-
akslauss almennings. Á þessa fíkn
spila tóbaksfyrirtækin og treysta.
Í Morgunblaðinu í gær birtist frétt
um íslenska rannsókn, sem kynnt er í
nýjasta tölublaði Læknablaðsins. Þar
kemur fram að helmingi fleiri ís-
lenskar konur á fimmtugsaldri grein-
ast með langvinna lungnateppu en
karlar í sama aldursflokki. Sígarettu-
reykingar eru algengasta orsök sjúk-
dómsins. 80% til 90% tilfella má rekja
til reykinga. Búist er við því að
lungnateppa verði þriðja algengasta
dánarorsök í heiminum árið 2020.
Rannsóknina unnu Bryndís Bene-
diktsdóttir heimilislæknir, Gunnar
Guðmundsson, sérfræðingur í lyf-
lækningum, lungna- og gjörgæslu-
lækningum, Kristín Bára Jörunds-
dóttir hjúkrunarfræðingur, William
Vollmer tölfræðingur og Þórarinn
Gíslason lungnasérfræðingur. Þórar-
inn segir að víðast hvar í öðrum lönd-
um fái karlmenn frekar sjúkdóminn
en konur og megi rekja það til þess að
karlar þar reyki meira og starfi þar
sem mengun sé meiri. Líklega séu
miklar reykingar íslenskra kvenna
meginorsök mikillar tíðni lungna-
teppu kvenna. „Konur reykja minna
en karlar en þær reykja jafn oft,“
segir Þórarinn. „Þær virðast hins
vegar þola tóbaksreykinn verr en
karlarnir.“
Ef tóbak væri fyrst að koma á
markað núna er útilokað að sala þess
yrði leyfð. Hins vegar eru það sterkir
hagsmunir á bak við tóbaksiðnaðinn
að hann verður ekki brotinn á bak
aftur auk þess sem hægt er að
ímynda sér án þess að beita miklu
hugarflugi þá umfangsmiklu smygl-
starfsemi, sem myndi skapast í
kringum tóbak yrði gripið til þess
ráðs að banna það. Reykingum fylgir
lítil nautn eða víma og það sýnir kraft
fíknarinnar að daglega skuli mörg
hundruð milljónir manna kjósa að
leggja drög að varanlegu heilsutjóni
ef ekki ótímabærum dauðdaga með
því að svæla í sig tóbaki. Staðreynd-
irnar liggja fyrir, en skynsemin er
eitt og fíknin annað. Harmleikurinn
heldur því áfram og reykingamenn
keppast þótt jafnt og þétt sé að þeim
þrengt við að fylla vasa tóbaksfram-
leiðenda.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Friðrik Ársælsson
fridrik@mbl.is
VILHJÁLMUR Egilsson,framkvæmdastjóri Sam-taka atvinnulífsins, telurað vaxtastefna Seðla-
bankans verði sífellt óvirkari vegna
alþjóðavæðingar íslenska fjármála-
geirans og því sé mjög brýnt að
skoða ástæður umframeftirspurn-
arinnar í hagkerfinu og leita nýrra
leiða til þess að sporna við henni,
þar sem hún keyri verðbólguna
upp. „Eftir því sem fjármálakerfið
verður alþjóðavæddara og tengist
meira alþjóðlegum fjármálamörk-
uðum, þá er það bara þannig að
vaxtatæki Seðlabankans, stýrivext-
irnir, verður sífellt óvirkara. Eftir
því sem vextirnir eru hærri til
lengri tíma, missir krónan sína
markaðshlutdeild og menn vilja
fjármagna lán í erlendum gjald-
miðlum,“ segir Vilhjálmur. Hann
telur að almennt eigi vaxtatækið að
virka beint á einkaneyslu og fjár-
festingar fyrirtækja og draga úr
eftirspurn, en það eigi hins vegar
aðeins við í takmörkuðum mæli hér
á landi, þar sem tiltölulega lítill
hluti hagkerfisins sé háður vöxtum í
eigin gjaldmiðli. Telur Vilhjálmur
að aðgerðir Seðlabankans hafi
skaðað atvinnulífið án þess að skila
árangri á móti og kveður hann at-
vinnulífið ekki geta búið við þá
skertu samkeppnisstöðu sem of há
verðbólga, háir vextir og óhóflegar
gengissveiflur hafi skapað.
Ofmælt að bankinn sé
fastur í vítahring stýrivaxta
Davíð Oddsson seðlabankastjóri
fagnar því að bankinn fái gagnrýni,
enda sé það sérhverri stofnun bæði
hollt og gott. „Hitt er annað mál að
það er ekki mjög trúverðugt að
halda því fram að vaxtastefnan hafi
engin áhrif og jafnframt kvarta yfir
því að vextirnir séu farnir að bíta,“
segir Davíð. Að hans sögn eru hinir
háu vextir eðli máls samkvæmt not-
aðir í því augnamiði að þrýsta verð-
bólgu niður á nýjan leik. „Verðbólg-
an var komin í tæplega 8%, en er
núna komin í 4,5 %, þótt undirliggj-
andi verðbólga sé enn mikil.“ Davíð
segir að háir vextir hafi áhrif í þá átt
að styrkja stöðu gengisins og það
geti haft áhrif á marga, sérstaklega
útflutningsatvinnugreinarnar. Hins
vegar sé verð á útflutningsafurðum
mjög hátt eins og sakir standi, til
dæmis heimsmarkaðsverð áls, og
því hafi gengið ágætlega fyrir út-
flutningsgreinarnar að kljást við
hátt gengi. Davíð kveður það mjög
ofmælt að bankinn sé fastur í víta-
hring stýrivaxta, þvert á móti séu
vaxtaákvarðanir bankans farnar að
hafa áhrif og verðbólgan sé á nið-
urleið, þótt undirliggjandi verð-
bólga sé enn veruleg. „Þess vegna
eru menn farnir að viðurkenna það,
annars staðar en bara hér, að okkar
sjónarmið hafi verið rétt og að vext-
ir þurfi að vera heldur hærri, heldur
lengur en flestir höfðu spáð.“
Hvað varðar gengissveiflurnar,
sem SA telja hafa haft óheppileg
áhrif á atvinnulífið, segir Davíð
gengið ekki hafa sveiflast umfram
það sem sést hafi milli jens, evru og
dollara. „Við erum ekki eina þjóðin í
heiminum sem býr við breytilegar
gengisaðstæður og fyrir utan það
fall sem varð í febrúar í fyrra, hafa
gengissveiflur ekki verið með miklu
meira móti en hefur verið á öðrum
mörkuðum.“
„Herfileg hagstjórnarmistök
að hækka lánshlutföll á ný“
Spurður um hvaða leiðir séu fær-
ar til þess að sporna við umframeft-
irspurn í hagkerfinu sem aftur valdi
verðbólgunni, leggur Vilhjálmur
þunga áherslu á málefni Íbúðalána-
sjóðs. „Menn horfa mjög á húsnæð-
ismarkaðinn í þessum efnum og
inngrip ríkisins með Íbúðalánasjóði
Samtökum atvinnulífsins
hjálmi Egilssyni að aðger
ins í marsmánuði hafi ve
óheppilegar. „Það er gríða
irspurn og pressa í þjó
ennþá og þessi aðgerð var
fallin að ýta undir þá pre
verið hefur, sérstaklega
eignamarkaðinum. Þannig
voru ekki skynsamleg v
segir hann.
Í annan stað telur Vi
mikilvægt að ríkisstjórn
Seðlabankanum skýra my
sem framundan sé í ríkisfj
og taki á málefnum svei
anna með því að sporna v
rekstri þeirra. „Ríkið þarf
komið og skapað trúverðu
af því að þessari umframef
sem stafað hefur frá aðger
isins, sé að linna. Þá á Se
anum, ef hann trúir því s
var leiðandi í því að skapa þann
verðbólguþrýsting sem við búum
við núna,“ segir Vilhjálmur. „Hin
nýja ríkisstjórn þarf að gefa mjög
skýr skilaboð um Íbúðalánasjóð og
taka strax á málefnum hans, lækka
lánshlutföll og lánsupphæðir og
standa við það sem búið var að
ákveða; að ríkið hverfi frá þessum
markaði, þannig að hann geti þróast
á eigin forsendum,“ segir Vilhjálm-
ur. Hann segir að ef ríkið vilji koma
að húsnæðismálum fyrir tiltekna
hópa á borð við ungt fólk, þá verði
að gera það með öðrum hætti en að
reka þennan skaðvald á íbúðalána-
markaðinum. „Það voru herfileg
hagstjórnarmistök að hækka láns-
hlutföll og upphæðir á nýjan leik í
mars. Eftir að þessar tölur voru
lækkaðar í fyrra komst jafnvægi á
markaðinn að nokkru leyti,“ segir
Vilhjálmur. Davíð segir það rétt hjá
Nýrra leiða verð
að vinna bug á v
Trúverðugleiki Arnór Sighvatsson aðalhagfræðingur Seðlabank
það hvernig bankanum gangi að halda verðbólguvæntingum nið
Arnór Sighvatsson Davíð Oddsson Vilhjálmur Egi
» „Í augnablikinu þurfum við að ná niður þ
pressu sem er í samfélaginu og það er ek
hægt að komast hjá því að ef aðrir gera það
þá verður Seðlabankinn að gera það, þó men
kvarti og kveini,“ segir Davíð Oddsson.