Morgunblaðið - 13.06.2007, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. JÚNÍ 2007 29
Þegar breskur lögfræðingur, sem
nú er nýlátinn, Peter Benenson,
stofnaði Amnesty 1961 vakti fyrir
honum að stofna hjálparsamtök, sem
ekki berðu sér á brjóst í heilagri
vandlætingu, heldur hjálpuðu þeim,
sem sættu ofsóknum stjórnvalda og
sætu í fangelsi vegna skoðana sinna.
Hann forðaðist þó boð-
bera vopnaburðar og
ofbeldis, því hann vissi
vel, að ekki eru allir
svonefndir „samvisku-
fangar“ saklausir
fulltrúar lýðræðis og
mannréttinda. Margir
„samviskufangar“ hafa
beitt ofbeldi og hvetja
til styrjalda, ofbeld-
isbeitingar og þjóð-
skipulags, þar sem allt
lýðræði og öll mann-
réttindi eru fótum troð-
in. Þeir Lenín, Stalín og
Hitler voru t.d. allir „samvisku-
fangar“ á sínum tíma, fangelsaðir
vegna skoðana sinna.
Þetta vakti andstöðu vinstri sinn-
aðra „aðgerðarsinna“, sem fljótlega
þyrptust í samtökin, Benenson var
hrakinn út í horn, og fór svo að hann
hætti alveg afskiptum af Amnesty
1973. Foreldrar eru alltaf tregir til að
fordæma börn sín og hann mun aldr-
ei hafa fordæmt valdaræningjana op-
inberlega, mætti á afmælishátíðir og
kveikti á kertum, en það duldist eng-
um, að hann hafði fullkomna and-
styggð á stefnu hinna nýju herra,
sem breyttu Amnesty í þann nánast
marklausa þrýstihóp vinstri manna,
sem þau eru nú og hafa lengi verið.
Umskiptin voru að mestu orðin
þegar valdaræningjarnir tóku við
friðarverðlaunum Nóbels 1977, ekki
fyrir störf sín, heldur Benensons.
Upp úr því hófst herferðin mikla
gegn Íranskeisara, sem var kunnur
stuðningsmaður Bandaríkjanna.
Ástand mannréttindamála í Íran var
vissulega slæmt, en þó engu verra en
í nágrannalöndum sem Amnesty
þagði um, svo sem Írak og Sýrlandi,
þar sem stjórnvöld voru alfarið á
bandi Sovétmanna.
Merkilegri var þó þögnin háværa,
sem fylgdi í kjölfarið eftir að „ást-
mögur Amnesty“, Khomeini erki-
klerkur, náði völdunum og blóðbaðið
hófst fyrir alvöru. Upp úr því sneri
Amnesty sér beint að Bandaríkj-
unum sjálfum, þ.e. al-
menningi, sem þar situr
í kviðdómum og fellir
sjálfur dauðadómana í
landi þar sem yfirgnæf-
andi stuðningur er við
dauðarefsingar, líka í
þeim ríkjum, þar sem
fylkisþingmenn hafa af-
numið þær í óþökk
kjósenda sinna. Því má
bæta við, að ólíkt því
sem annars staðar ger-
ist eru dómarar, sak-
sóknarar og lög-
reglustjórar kjörnir
fulltrúar almennings í Bandaríkj-
unum, ekki valdir af stjórnvöldum og
í raun verkfæri þeirra eins og á Ís-
landi, Kúbu og flestöllum öðrum
löndum heims. Nú er ég enginn sér-
stakur aðdáandi bandarísks réttar-
fars eða stuðningsmaður dauðarefs-
inga, en hvers vegna lýsti núverandi
framkvæmdastjóri Íslandsdeildar því
yfir fyrir nokkru, þegar fjöldamorð-
ingi einn var tekinn af lífi samkvæmt
fyrirskipun hóps samborgara sinna í
kviðdómi, að „bandarísk stjórnvöld“
hefðu „myrt“ morðingjann?
Hvers vegna ber Amnesty at-
hugasemdalaust saman aftökur í
Kína, þar sem menn eru teknir af lífi
fyrir að hafa stolið svíni, eða í Íran,
þar sem konur eru grýttar til bana af
því að eiginmaðurinn segir þær ótrú-
ar, og aftökur þeirra sárafáu banda-
rísku morðingja, sem allra við-
bjóðlegustu glæpina hafa framið og
eru fyrirskipaðar af kviðdómi, skip-
uðum almennum borgurum? Am-
nesty heyrir ekki neyðaróp
kvennanna eða grát barnanna, sem
þessir ódæðismenn hafa nauðgað,
pyntað og myrt. Samúðin er öll með
morðingjanum, þ.e. sé hann banda-
rískur.
Irene Khan, aðalritari Amnesty
International, bar nýlega saman
fangabúðirnar í Guantánamo, þar
sem miskunnarlausir Al-Qaida- liðar
og tilvonandi sjálfsmorðs- morð-
ingjar, menn sem eru reiðubúnir til
að myrða fangaverði sína þó það
kosti þá sjálfa lífið, eru hafðir í haldi
og Gúlag Stalíns, þar sem milljónir
saklausra manna og fjölskyldur
þeirra voru myrtar með köldu blóði
vegna þess að þeir voru taldir á ann-
arri skoðun en harðstjórinn.
Hver tekur mark á slíkum sam-
tökum? Meira að segja því kunna
vinstrablaði, Washington Post, of-
bauð þessi „samanburðarfræði“. Og
hvers vegna talar Amnesty nú bara
um Guantánamo? Hvað með þá vesa-
lings menn, sem sæta pyntingum í
öðrum fangabúðum á Kúbu og hafa
ekkert til saka unnið annað en kyn-
hneigð sína? Er það kannski vegna
þeirrar staðreyndar að liðsmenn
„Kúbuvinafélagsins“ hafa um langt
skeið verið í Amnesty? Hvað veit ég?
Það var á árunum í kringum 1980
sem ég varð þess fyrst var á smáaug-
lýsingasíðum Þjóðviljans, að sömu
menn, úr forystusveit Alþýðu-
bandalagsins (nú Samfylking og VG)
voru að auglýsa fundi í „vináttu-
félögum“, stuðningshópum við
stjórnvöld á t.d. Kúbu, í Austur-
Þýskalandi, Sovétríkjunum (MÍR),
Víetnam, Albaníu, Norður-Kóreu,
o.s.frv. og fundi í Amnesty, þar sem
þeir höfðu gjarnan framsögu um
„lýðræði“ og „mannréttindi“. Þjóð-
viljinn liggur fyrir, og ekki þarf um
þetta að deila. Þetta fólk er enn í fullu
fjöri og ég veit ekki til að það hafi
sagt sig úr Amnesty, þótt „vináttu-
félögunum“ hafi fækkað.
Ég lít svo á, að þeir, sem telja sig
geta starfað að mannréttindamálum
við hlið fólks sem starfar eða hefur
starfað samtímis í skipulegum stuðn-
ingshópum við stjórnir af þessu tagi,
viti einfaldlega ekki hvort þeir séu að
koma eða fara. Í sporum þeirra
mundi ég fara.
Svolítið meira um Amnesty
Vilhjálmur Eyþórsson er
lítt sáttur við ýmis störf
Amnesty International
»Hver tekur mark áslíkum samtökum?
Meira að segja því
kunna vinstrablaði,
Washington Post, of-
bauð þessi samanburð-
arfræði.
Vilhjálmur Eyþórsson
Höfundur stundar ritstörf.
SAMKVÆMT kenningum þeirra,
sem tala fyrir svokallaðri sjálfstæðri
peningastjórn smáþjóða, er hún afar
mikilvægt og bráðnauðsynlegt hags-
tjórnartæki fyrir Íslendinga. Aðrar
smáþjóðir á borð við
Íra, sem búa við síst
minni hagvöxt en við,
virðast hins vegar
komast ágætlega af án
þess. Hvernig birtist
svo þessi sjálfstæða
peningastjórn íslensk-
um fyrirtækjum og
heimilum?
Ár eftir ár eru vextir
hér mun hærri en í ná-
grannalöndunum,
stundum tvöfaldir eða
jafnvel þrefaldir.
Seðlabanki Íslands hef-
ur að undanförnu enn
reynt að halda verð-
bólgu í skefjum með
gífurlegum vaxta-
hækkunum sem aftur
valda gengishækkun
íslensku krónunnar.
Hún hefur styrkst um
rúm 10% frá áramótum
og sveiflast frá degi til
dags eins og lauf í
vindi. Erlendir spá-
kaupmenn halda ís-
lensku krónunni í gísl-
ingu og halda áfram að
gefa út svokölluð jökla-
bréf fyrir hundruð
milljarða. Óttast er að
þeir leggi á flótta ef vextirnir lækka
og þar með fellur gengi krónunnar.
Þrátt fyrir allar vaxtahækkanirnar
er verðbólga enn langt yfir mark-
miðum. Vaxtahækkanirnar hafa lítil
áhrif á almenna eftirspurn þar sem
stærstur hluti skulda er annaðhvort
verðtryggður eða í erlendri mynt.
Hátt gengi krónunnar er jafnvel talið
ýta undir eyðslu og innflutning öfugt
við það sem til er ætlast.
Það er ekki ofsögum sagt þegar
framkvæmdastjórn Samtaka at-
vinnulífsins heldur því fram að ný rík-
isstjórn þurfi að „taka á þeirri sjálf-
heldu sem stjórn peningamála og
hagstjórnin hefur ratað
í“.
Viðbrögð Seðlabank-
ans eru þau að gleðjast
yfir því að okurvextirnir
séu farnir að bíta. Það sé
til marks um að stefna
bankans virki loksins
eins og til er ætlast.
Flestir sem geta hafa
flúið frá krónunni og
taka nú lán í erlendri
mynt. Það er miklu
fremur hátt og sveiflu-
kennt gengi krónunnar
en vextirnir sjálfir sem
bíta samkeppnis- og út-
flutningsgreinar. Er það
fagnaðarefni?
Íslenskur hagvöxtur á
því miður að allt of
miklu leyti rætur að
rekja til einkaneyslu og
erlendrar skuldasöfn-
unar. Slíkur hagvöxtur
er ekki sjálfbær til
lengdar. Lækningin get-
ur ekki verið í því fólgin
að drepa niður þau fyr-
irtæki í iðnaði, sjávar-
útvegi og ferðaþjónustu
sem skila okkur gjald-
eyristekjum. Er slík
lækning ekki of dýru
verði keypt? Er ekki veruleg hætta á
að íslenskt efnahagslíf verði örkumla
eftir slíka lækningu?
Hvað má peninga-
stjórnin kosta?
Erlendir spákaupmenn halda
íslensku krónunni í gíslingu
segir Sveinn Hannesson m.a. í
þessari grein
Sveinn
Hannesson
» Sú lækninger of dýru
verði keypt, sem
felst í því að
drepa niður þau
fyrirtæki í iðn-
aði, sjávarútvegi
og ferðaþjón-
ustu sem skila
okkur gjaldeyr-
istekjum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka iðnaðarins.
NÚ gerðist það nýlega að fatlaður
maður brenndist illa í húsi Ör-
yrkjabandalagsins. Í árdaga hita-
veitu var hugmyndin sú að láta af-
fallið frá húsunum hita upp vatn í
hitadunki sem áður hafði verið hit-
aður af kolakatlinum. Á sumrin var
affalið oft ekkert eða hálfkalt og
var þá farið út í það að tengja hita-
veituna beint inn á kranavatnslögn-
ina. Hönnunarforsendur hitaveitna
og hitakerfa eru mesta frost sem
getur komið á nokkurra áratuga
fresti. Fyrir suðvesturhorn landsins
eru þetta mínus 15°C. Ofnar og
pípukerfi eru miðuð við að vatnið
komi
80°C heitt inn og fari 40°C út í 15
stiga frosti. Þegar hlýrra er má því
notast við kaldara vatn. Lang-
tímamælingar á hita sýna að það
eru að jafnaði tveir dagar á ári sem
hiti fer undir –10°C í Reykjavík.
Lægra en –7°C eru 12 dagar og
undir –2°C eru 58 dagar. þetta þýð-
ir það að liðlega 300 daga á ári er
hægt að hita öll hús upp með vatni
sem er 60°C og vatnið þarf að vera
heitara en 65°C í tólf daga. Frá
Nesjavöllum og af Laugardalssvæð-
inu er hægt að senda til notenda
60°C heitt vatn án mikilla tilfær-
inga. Það er aðeins vatn frá Reykj-
um sem liggur ekki beint við að
kæla. Húsvíkingar leystu kæl-
inguna á svoleiðis veitu með því að
leiða vatnið gegnum raforkuver
sem vinnur raforku úr vatninu þeg-
ar ekki er þörf á svo heitu vatni.
Rúm sextíu ár eru síðan fyrst var
farið að leggja hitaveitur og á þeim
tíma hefir margt breyst. Hús eru
nú öll með tvöföldu gleri og mikilli
einangrun, þannig að ekki er vitað
nákvæmlega hvað upphitunarvatnið
þarf að vera heitt. Ef vatnshiti yrði
lækkaður í 60°C myndi eflaust
nægja fyrir marga að loka bara
gluggunum. Í kuldaköstum gætu
svo orkuveitur hækkað hitann í
70°C.
Svona aðgerðir myndu auka
vatnsnotkun, því minni orka ynnist
úr hverjum lítra vatns og þarf því
að leiðrétta gjaldskrár hvað það
varðar. Að hita upp með kaldara
vatni en 80°C hefir einn kost, þegar
loft kemst í snertingu við heitan flöt
detta í sundur öragnir sem í loftinu
eru og verða að ennþá smærri ögn-
um. Þessar agnir geta komist inn í
blóðrásina gegnum öndunarfærin
og orsakað ýmsa kvilla.
GESTUR GUNNARSSON,
Flókagötu 8, Reykjavík.
Brunaslys
Frá Gesti Gunnarssyni
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
Í Morgunblaðinu 8. júní sl. gerði
Gunnþór Guðmundsson, fyrrverandi
bóndi og rithöfundur, nokkrar at-
hugasemdir við grein eftir mig í Les-
bók Morgunblaðsins 2. júní undir
nafninu „Kapp er best með forsjá“
(sem ég tek heilshugar undir). At-
hugasemdir Gunnþórs, sem ég þakka
fyrir, eru hófsamar og málefnalegar.
Gunnþór segir: „Með
álverunum erum við
ekki aðeins að auka
mengun hjá okkur
heldur erum við líka að
auðvelda öðrum þjóð-
um að viðhalda og auka
hvers konar mengandi
framleiðslu. Ál er mikið
notað í einnota umbúðir
sem ekki eru endur-
unnar.“
Sú „mengun“ frá ál-
iðnaðinum sem fyrst og
fremst skiptir máli er
losun koltvísýrings og
annarra gróðurhúsalofttegunda.
Fyrir loftslagið á Íslandi (eða hvaða
stað öðrum sem er á hnettinum)
skiptir heildarlosun þessara loft-
egunda á jörðinni ein máli en ekki
hvar á hnettinum hún á sér stað. Fyr-
ir þessa „mengun“ er því aðgreining í
„mengun hjá okkur“ og „mengun hjá
öðrum“ merkingarlaus. En aðal-
atriðið er að það er misskilningur hjá
Gunnþóri að álvinnsla á Íslandi auki
„heildarmengun“ í heiminum. Losun
gróðurhúsalofttegunda frá álvinnslu
á Íslandi nemur 1,7 kg að CO2-ígildi á
hvert kg af áli (sem er með því lægsta
sem þekkist frá álvinnslu í heim-
inum) en 14,2 kg CO2 á kg af áli ef það
er framleitt með rafmagni úr elds-
neyti. Væri ál alls ekki framleitt, en
þyngri málmar notaðir í bíla í þess
stað, ykist einnig losun koltvísýrings í
heiminum um meira en sem fylgir
framleiðslu álsins úr endurnýj-
anlegum orkulindum eins og vatns-
orku og jarðhita. Álvinnsla með raf-
magni úr öðrum orkugjöfum en
eldsneyti dregur þannig ein og sér úr
losun gróðurhúsalofttegunda í heim-
inum.
Óraunhæft er að reikna með því að
álvinnsla í heiminum drægist saman
við að Íslendingar neit-
uðu að hýsa slíka starf-
semi. Það sem ekki væri
leyft að vinna á Íslandi
yrði unnið annars stað-
ar; langlíklegast með
raforku úr eldsneyti
með 8,4 sinnum meiri
losun koltvísýrings en
fylgir vinnslu þess á Ís-
landi. Óvirkjuð vatns-
orka er orðin sjaldgæf
nema í þróunarlöndum,
þar sem þeir 1,6 millj-
arðar fólks búa sem enn
hafa ekki rafmagn til al-
mennra nota. Það ástand er ekki til
frambúðar.
Það er rétt hjá Gunnþóri að ál er
mikið notað í umbúðir en það er að-
eins að hluta til rétt hjá honum að
þær umbúðir séu ekki endurunnar.
Endurvinnsla áls er sjálfsögð, enda
fer hún hvarvetna vaxandi. Hún er
ennþá mun minni í Bandaríkjunum
en í Evrópu, en fer þó vaxandi þar
líka. Til endurvinnslu á áli þarf aðeins
5% þeirrar raforku sem fór í frum-
vinnslu þess, þannig að end-
urvinnslan skiptir afar miklu máli.
Ennfremur spyr Gunnþór: „Eigum
við á nokkrum áratugum að gjörnýta
orkulindir landsins svo að ekkert
verði eftir fyrir komandi kynslóðir?“
Svarið er nei, en á þessu er engin
hætta. Bæði vatnsorka og jarðhiti eru
endurnýjanlegar orkulindir sem ekki
ganga til þurrðar þótt nýttar séu,
gagnstætt eldsneyti. Samningar við
álver eru gerðir til nokkurra áratuga
í senn. Þegar að því kemur að ekki er
lengur til orka fyrir bæði álvinnslu og
almenna notkun verður það álvinnsl-
an sem lýtur í lægra haldi og fær ekki
samninga endurnýjaða vegna þess að
hún getur ekki keppt við almennu
notkunina um rafmagnið. Almenn
notkun greiðir hvarvetna meira fyrir
rafmagnið en álvinnslan getur gert.
Sú hefur verið reynslan bæði í Evr-
ópu og Ameríku og hún á einmitt sinn
þátt í eftirsókn álfyrirtækja eftir að
staðsetja sig í fámennum, en orkurík-
um, löndum eins og Íslandi, Samein-
uðu arabísku furstadæmunum og víð-
ar.
(Ég hef hér haft orðið „mengun“
um losun koltvísýrings innan gæsa-
lappa vegna þess að þar er ekki um að
ræða mengun í eiginlegum skilningi;
losun framandi efna í loft og vatn.
Koltvísýringur er náttúrulegur hluti
andrúmsloftsins, ekki framandi efni,
og nauðsynlegur öllu lífi á jörðinni.
Lífsnauðsynlegt efni. Annað mál er
að það getur orðið of mikið af lífs-
nauðsynlegum efnum. Vatn er lífs-
nauðsynlegt. Samt ferst fjöldi manns
ár hvert í of miklu vatni, flóðum).
Svar við athugasemdum
Jakob Björnsson svarar greinn
Gunnþórs Guðmundssonar » Óraunhæft er aðreikna með því að ál-
vinnsla í heiminum
drægist saman við að Ís-
lendingar neituðu að
hýsa slíka starfsemi.
Jakob Björnsson
Höfundur er fv. orkumálastjóri.