Morgunblaðið - 20.09.2007, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Nokkur reynsla er nú komin á þá
skipan gengismála sem ríkt hefur
frá því 2001 þegar verðbólgumark-
mið Seðlabanka Íslands voru tekin
upp, gengi krónunnar látið fljóta á
markaði og fastgengi innan vik-
marka afnumið. Röksemdin fyrir
breytingu peningamálastefnunnar á
sínum tíma var að seðlabanki með
sjálfstæðan þjóðargjaldmiðil ætti
auðveldara með að bregðast við
sveiflum í þjóðarbúskap. Hann gæti
hækkað vexti til að kæla hagkerfið á
þensluskeiðum og lækkað vexti til að
hita hagkerfið á samdráttarskeiðum.
Hækkun eða lækkun á vöxtum á sér
stað út frá markmiði um 2,5% verð-
bólgu. Hækkun eða lækkun á vöxt-
um myndi skila sér út í hækkun eða
lækkun á gengi krónu á markaði.
Það væri Seðlabankanum auðveldari
framkvæmd heldur en bein kaup og
sala á gjaldeyri eins og átti sér stað
með fastgengisstefnu.
Í kjölfar breytingarinnar 2001 féll
krónan um 20% í verði yfir nokkurra
vikna tímabil. Þessi ráðstöfun var í
huga flestra aðila á fjármálamarkaði
leið stjórnvalda til þess að fella
gengið því að á undan hafði ríkt mik-
il efnahagsleg þensla og hár við-
skiptahalli sem í kjölfarið hafði reynt
mikið á gengisvörn seðlabankans í
fyrirkomulagi fastgengisstefnunnar.
Síðan 2001 hefur gengisvísitala ís-
lensku krónunnar einkennst af mikl-
um sveiflum og aðhald í peninga-
málum einkennst af háum
stýrivöxtum. Það er athyglisvert að
tímabil styrkingar gengis og hárra
stýrivaxta virðast ekki koma nægi-
legum böndum á eftirspurn í hag-
kerfinu og þar af leiðandi verðbólgu.
Á þessu tímabili hefur verðbólga
verið að meðaltali 4% sem er í efri
vikmörkum Seðlabankans og ein-
ungis undir 2,5% markmiði um eins
árs tímabil á milli áranna 2003 og
2004. Nýjustu spár um verðbólgu
virðast benda til að ekki verði lát á
verðbólguþrýstingi í bráð. Stýrivext-
ir á þessu tímabili eru
að meðaltali um 9% og
eru nú 13,3% eða í
hæsta sögulega gildi frá
2001. Stýrivextir á Ís-
landi eru þeir næst-
hæstu af ríkjum OECD.
Ennfremur eru mikl-
ar sveiflur í verðbólgu
sterkt einkenni tíma-
bilsins. Áhrif sveiflna í
verðbólgu eru ekki síð-
ur hamlandi á efna-
hagslíf þjóðarinnar en
áhrif viðvarandi verð-
bólgu. Í peninga-
málastefnu Seðlabankans er meg-
inmarkmið að halda verðbólgu innan
markmiðs ásamt því að tryggja að
sú verðbólga sem myndast sé eins
stöðug og mögulegt er. Á heimasíðu
Seðlabanka Íslands þar sem tilgangi
verðbólgumarkmiðs er lýst segir:
„Því eru gild rök fyrir því að mikil og
breytileg verðbólga geti leitt til
minni hagvaxtar þegar til lengdar
lætur. Hagrannsóknir benda til þess
að það sé rétt ályktun. Loks er þess
að geta að verðbólga leiðir oft til til-
viljunarkenndrar, óæskilegrar og
ranglátrar eignatilfærslu á milli
þjóðfélagshópa og kynslóða, t.d. frá
eigendum sparifjár til skuldara.
Mikil og breytileg verðbólga getur
því skaðað hagkerfið
varanlega með því að
auka óvissu og draga úr
virkni markaðs-
hagkerfisins.“
Alþjóðavæðing fjár-
málakerfisins hefur
breytt eðli þess. Ein af-
leiðing alþjóðavæðing-
arinnar er að þegar
bankinn reynir að slá á
þenslu með hækkun
vaxta flæða inn í fjár-
málakerfið skamm-
tímalán. Ástæðan er að
vegna hárra stýrivaxta verður hag-
fellt að taka lán í lágvaxta myntum og
endurlána til innlendra aðila. Fjár-
festar og spákaupmenn hagnýta sér
þetta ástand. Útgáfa jöklabréfa nem-
ur nú um 400 ma. kr. og að við-
bættum öðrum vaxtamunarvið-
skiptum er nettóstaða
skammtímalána með krónunni um
750 milljarðar króna eða um 63% af
landsframleiðslu. Einhvern tímann
munu þessir fjármunir leita út úr
kerfinu með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum.
Önnur afleiðing er að almenningur
á Íslandi hefur brugðist við háum
vöxtum með því að auka skuldir sínar
í erlendri mynt. Ódýr erlend lán
kynda nú undir vöxt húsnæðismark-
aðarins og neyslu heimilanna. Nú er
svo komið að erlendar skuldir heimila
nema um 14% af heildarskuldum
þeirra og vex erlend skuldsetning um
80% á milli ára. Athyglisvert er að
skv. nýjasta hefti Peningamála
Seðlabankans eru 90% af erlendum
lánum heimilanna í svissneskum
franka og japönsku jeni.
Spurningin er hvort þetta innflæði
skammtímalána og aukning erlendra
skulda heimilanna hafi komið pen-
ingamálastefnu Seðlabankans í öng-
stræti. Seðlabankinn spáir nú sam-
drætti í hagkerfinu strax á næsta ári.
Taki Seðlabankinn að lækka vexti er
líklegt að skammtímafjármunirnir
fari að flæða út úr kerfinu. Það veld-
ur lækkun á gengi krónunnar sem
aftur veldur hækkun verðbólgu. Öng-
strætið felst í því að Seðlabankinn
neyðist til að halda áfram háu vaxta-
stigi til að reyna að halda verðbólgu í
skefjum á sama tíma og fyr-
irsjáanlegt er að hagvöxtur dragist
saman. Slíkt ástand getur haft alvar-
legar afleiðingar fyrir heimilin og
fyrirtækin í landinu til langframa.
Í kjölfarið vakna efasemdir um
grundvallarforsendu peninga-
málastefnunnar. Forsenduna um
sjálfstæði Seðlabankans er kemur að
ákvörðun vaxta.
Öngstræti peninga-
málastefnunnar?
Ársæll Valfells skrifar
um peningamálastefnuna
» Sú spurning hefurvaknað hvort al-
þjóðavæðing fjár-
málakerfisins hafi sett í
uppnám eina af grund-
vallarforsendum pen-
ingamálastefnu Seðla-
banka Íslands.
Ársæll Valfells
Höfundur er lektor við viðskipta- og
hagfræðideild Háskóla Íslands.
Stýrivextir og 12 m verðbólga síðan 2001
0
2
4
6
8
10
12
14
36892 37196 37500 37803 38108 38412 38718 39022
%
Neysluverðsvísitala
Verðbólgumarkmið
Stýrivextir
Nettó framvirk staða viðskiptavina bankakerfisins
Framvirkir samningar og vonarréttir
0
150
300
450
600
750
900
ja
n.
03
ap
r.0
3
jú
l.0
3
ok
t.0
3
ja
n.
04
ap
r.0
4
jú
l.0
4
ok
t.0
4
ja
n.
05
ap
r.0
5
jú
l.0
5
ok
t.0
5
ja
n.
06
ap
r.0
6
jú
l.0
6
ok
t.0
6
ja
n.
07
ap
r.0
7
jú
l.0
7
M
a.
kr
.
Vonarréttir
Nettó framvirk staða
Verðbólga, verðbólgumarkmið og stýrivextir. Heimild: Seðlabanki Íslands.
Innflæði vegna vaxtamunarviðskipta nema nú um 700 Ma. kr. eða um 63%
af VLF. Heimild: Seðlabanki Íslands.
„HVERT er hlutverk ríkissjón-
varps?“ spyr Salvör Nordal í Morg-
unblaðsgrein um daginn. Því er
fljótsvarað: að upp-
lýsa, fræða og
skemmta.
Kjarninn í gagnrýni
Salvarar felst í því
sem hún kallar
„Þjónkun sjónvarpsins
við íþróttaefni á kostn-
að menningar og
lista...“. Varla gat Sal-
vör valið sér óheppi-
legri tímasetningu fyr-
ir þessar aðfinnslur.
Sjaldan hefur hlutur
íþrótta á kjörtíma
Sjónvarpsins verið
jafn lítill og núna – og
fer minnkandi – og að
sama skapi hefur hlut-
ur menningarefnis
sjaldan eða aldrei ver-
ið jafn stór og núna –
og fer vaxandi. (Þessi
staðhæfing miðast við
hefðbundna skilgrein-
ingu á þessum efn-
isflokkum. Sjálfur hef
ég þann fyrirvara á að ég lít t.d. ekki
á íslenska kvennalandsliðið í fót-
bolta sem neitt „ómenningarlegra“
fyrirbrigði en Íslenska dansflokk-
inn).
Það heyrir til undantekninga að
kvölddagskrá Sjónvarps riðlist vega
beinna íþróttaútsendinga, en Salvör
hefur það til síns máls að þessar
undantekningar hafa raðast nokkrar
með óvenju stuttu millibili á síðustu
vikum. Þar átti mestan hlut íslenska
fótboltalandsliðið í undankeppni
Evrópumóts – í viðureignum við
annálaðar fótboltaþjóðir. Annar
leikurinn vannst og hinum lauk með
jafntefli. Ég held ég geti fullyrt að
flestar sjónvarpsstöðvar í almanna-
þjónustu í Evrópu hafi riðlað dag-
skrá sinni vegna landsleikja þessi
sömu kvöld og ætla ég ekki að biðj-
ast sérstaklega afsökunar á því fyrir
hönd RÚV. Í öllum Evrópulöndum
er það talinn sjálfsagð-
ur partur af hlutverki
almannaþjónustustöðva
að sinna íþrótta-
viðburðum af þessu
tagi. Svo er einnig hér.
Seinni landsleikurinn
af þeim sem hér um
ræðir fór fram í síðustu
viku. Af „menningar-
efni“ Sjónvarpsins í
sömu viku mætti af
handahófi nefna þátt í
leikinni breskri heim-
ildamyndaröð um im-
pressjónistana í mál-
aralist, mexíkósku
verðlaunamyndina El
crimen del padre Am-
aro, nýjan íslenskan
bókmenntaþátt þar
sem m.a. var rætt við
fjölda erlendra rithöf-
unda sem voru gestir á
bókmenntahátíð, mann-
lífsspegilinn Út og suð-
ur og Kastljós var svo
að venju að hluta helgað menningar-
efni af ýmsu tagi – ekki síst tónlist. Í
þessari viku byrjar svo annar nýr ís-
lenskur menningarþáttur þar sem
einkum verður fjallað um kvikmynd-
ir og leikhús.
Menningarefni er ekki á und-
anhaldi í Sjónvarpinu. Þvert á móti.
Þessi gagnrýni er því miður bæði
klisjukennd og ósanngjörn. Mætti
kannski að endingu biðja Salvöru
um ögn meira umburðarlyndi gagn-
vart þörfum og óskum þess fólks
sem hefur önnur áhugamál en hún?
Að upplýsa, fræða
og skemmta
Páll Magnússon svarar
gagnrýni Salvarar Nordal á
ríkissjónvarpið
Páll Magnússon
» „ ...hluturmenningar-
efnis sjaldan
eða aldrei verið
jafn stór og
núna – og fer
vaxandi“.
Höfundur er útvarpsstjóri.
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
people who love to dance
www.salsaiceland.com
www.salsaiceland.com
Helgarnámskeið hefst á föstudag
allar upplýsingar á
salsa
STYRJALDIR eru glæpsamleg só-
un á mannslífum, tilræði við líf,
heilsu, hamingju og framtíðarvonir
saklauss fólks. Fjármunum til hern-
aðar og vígvæðingar væri margfalt
betur varið í baráttu við sjúkdóma,
til menntunar og til uppbyggingar í
kjölfar náttúruhamfara.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar
2007 er lögð áhersla á frumkvæði
Íslendinga í alþjóðamálum. Þar er
m.a. kveðið á um að friðsamlegar
úrlausnir deilumála séu nýir horn-
steinar í íslenskri utanríkisstefnu.
Að ný ríkisstjórn harmi stríðsrekst-
urinn í Írak og vilji leggja sín lóð á
vogarskálar friðar í Írak og Mið-
austurlöndum m.a. með þátttöku í
mannúðar- og uppbyggingarstarfi.
Að öðru leyti, segir svo, byggist
stefna ríkisstjórnarinnar á þeim
gildum sem legið hafa til grundvall-
ar samvinnu vestrænna lýðræð-
isríkja, norrænu samstarfi og við-
leitni þjóða heims til að auka frelsi í
alþjóðlegum viðskiptum. Það er
sem maður sjái Ragnar Reykás
hverfa fyrir horn í þessum loðna
viðbótarhala!
Íslendingar eiga heimtingu á að
stefnan í utanríkismálum sé hrein
og skýr og í samræmi við vilja
þorra þjóðarinnar.
Utanríkisráðuneytið boðar um
þessar mundir endurmat á utanrík-
isstefnu Íslendinga.
Nánar tiltekið boðar utanrík-
isráðherra „vandað“ ógnarmat og
lofar víðtækri samvinnu allra flokka
í því starfi. Mikið ríði á að vel takist
til og að sátt ríki um niðurstöðuna.
Í ræðu sem Ingibjörg Sólrún utan-
ríkisráðherra flutti á ráðstefnunni
„Kapphlaupið um Norðurpólinn“
sem haldin var 30. ágúst s.l. ítrekar
hún þörfina á að efla umræðu um
þessi mál og hlutverk okkar innan
NATÓ. Þar kvað þó við tón sem
vekur ugg í brjósti allra andstæð-
inga hernaðar. Þar segir orðrétt:
„Það væri frekar á færi Íslendinga
að senda sérfræðinga til verka,
þegar byssurnar væru þagnaðar, til
að vinna að friðaruppbyggingu.“
Má minna á að þátttaka okkar í
NATÓ ber í sér að örþjóðin Íslend-
ingar verður ekki og hefur aldrei
verið spurð álits um það sem téð
bandalag tekur sér fyrir hendur. Ís-
lendingar hafa tekið þátt í hernaði
bandamanna sinna með öllum þeim
víðtæka hryllingi sem það hefur
leitt af sér. Er það hlutverk okkar
friðelskandi þjóðar að halda áfram
margboðuðum ófriði og lúskrast svo
á vettvang „þegar byssurnar eru
þagnaðar“? Væri ekki nær að við
tækjum þá afstöðu að standa utan
allra hernaðarbandalaga og frábiðja
okkur þátttöku í styrjöldum, beina
sem óbeina? Utanríkisráðherra
kallar eftir aukinni umræðu. Svör-
um því kalli! Höfum þor til að tak-
ast á hendur friðarmat í stað ógn-
armats.
F.h. stjórnar Menningar- og frið-
arsamtakanna MFÍK.
María Gunnarsdóttir.
Ógnarmat
Frá stjórn Menningar- og frið-
arsamtakanna MFÍK