Morgunblaðið - 22.10.2007, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 22. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MISSKIPTING
Samtöl, sem Morgunblaðið átti viðfulltrúa á ársfundi ASÍ og birt-ust hér í blaðinu sl. laugardag,
sýna svo ekki verður um villzt, að mis-
skipting lífsgæða er farin að segja til
sín í íslenzku samfélagi og hafa áhrif á
afstöðu fólks til ýmissa þátta þjóð-
félagsmála, m.a. til kjarasamninga.
Eitt helzta einkenni fyrstu áratug-
anna eftir lýðveldisstofnun var um-
talsverður jöfnuður í lífskjörum og
sennilega hefur aldrei ríkt meiri jöfn-
uður en á viðreisnaráratugnum milli
1960 og 1970.
Á síðustu árum hefur þetta gjör-
breytzt. Efnamunur er orðinn mjög
mikill hér og ekkert minni en í sumum
löndum í nágrenni við okkur, þar sem
efnamunur hefur raunar alltaf verið
meiri en hér.
Nú er þessi misskipting byrjuð að
hafa áhrif á fólk og augljóst af þeim
umræðum, sem fram fóru á ársfundi
ASÍ og höfðu áður farið fram á vett-
vangi Starfsgreinasambandsins, að
þessi misskipting verður eitt aðalvið-
fangsefnið í komandi kjarasamning-
um. Hinn almenni launþegi skilur t.d.
ekki að þeir Íslendingar, sem hafa
framfæri sitt af fjármagnstekjum,
borgi mun lægri skatta en þeir, sem
hafa framfæri sitt af launatekjum.
Einn af viðmælendum Morgunblaðs-
ins sl. laugardag tók svo sterkt til orða
að fólki væri heitt í hamsi vegna þessa
misréttis.
Það væri mikill misskilningur af
stjórnmálamönnum að hlusta ekki á
þessar raddir. Þær byggjast á tilfinn-
ingum, sem geta á skömmum tíma orð-
ið að stóru báli.
Auðvitað eru kjarasamningar fyrst
og fremst verkefni samtaka atvinnu-
rekenda og launþega. Og í þeim kjara-
samningum, sem framundan eru, má
ganga út frá því sem vísu, að fulltrúar
atvinnurekenda standi frammi fyrir
kröfum, sem taka mið af þeim háu töl-
um, sem eru orðnar nær sjálfsagður
hlutur í efstu lögum viðskiptalífsins.
Það verður fróðlegt að sjá, hvernig
atvinnurekendur mæta þeim kröfum
og hvaða röksemdir þeir nota til þess
að útlista fyrir fulltrúum launþega-
félaganna að þær háu tölur eigi bara
við um suma en ekki alla.
Hins vegar má ganga út frá því sem
vísu, að ríkisstjórnin verði kölluð til og
ákveðnar kröfur gerðar á hendur
henni og Alþingi um að draga úr þeirri
misskiptingu, sem nú er orðin stað-
reynd í samfélagi okkar.
Og þá verður ekki síður fróðlegt að
sjá hvernig sú ríkisstjórn, sem annar
helzti oddviti hennar hefur kallað
frjálslynda umbótastjórn, svarar þeim
kröfum. Og fulltrúar launþegafélag-
anna munu áreiðanlega ekki gleyma
því að annar stjórnarflokkurinn kallar
sig jafnaðarflokk Íslands.
Ríkisstjórnin mun augljóslega
standa frammi fyrir slíkum kröfum og
það er eins gott fyrir hana að huga að
því fyrr en síðar hvernig hún ætlar að
svara. Kjarasamningarnir verða mjög
erfiðir.
STJÓRNARSKIPTI Í PÓLLANDI
Stjórnarskipti standa fyrir dyrum íPóllandi. Jaroslaw Kaczynski for-
sætisráðherra játaði sig í gærkvöldi
sigraðan og óskaði Donald Tusk, leið-
toga Borgaravettvangs, til hamingju.
Samkvæmt útgönguspám fékk Borg-
aravettvangur 42% atkvæða í kosning-
unum í gær, en Lög og réttlæti, flokkur
tvíburanna Jaroslaws og Lechs Kac-
zynskis forseta, 34%.
Hreinsanir hafa verið ofarlega á
baugi í kosningabaráttunni og reyndar
alveg frá því að bræðurnir komust til
valda. Kaczynski hefur litið svo á að
vandamál Póllands megi rekja til þess
að aldrei hafi verið gert upp við komm-
únismann í landinu og fyrir vikið hafi
orðið til skuggabandalag fyrrverandi
kommúnista, spilltra viðskiptajöfra og
embættismanna. Til að brjótast út úr
þessu þurfi að hreinsa til og til þess
setti hann á fót sérstaka stofnun til að
vinna á spillingunni. Málflutningur
bræðranna um spillingu á sér hljóm-
grunn í Póllandi, en aðferðirnar hafa
orkað tvímælis. Forsætisráðherranum
hefur verið gefið að sök að hafa misnot-
að vald sitt til að hlera og safna upplýs-
ingum um pólitíska andstæðinga. Há-
værust var gagnrýnin þegar sett voru
lög, sem kváðu á um að 700 þúsund Pól-
verjar yrðu að segja opinberlega hvort
þeir hefðu starfað með leyniþjónustum
kommúnista. Á endanum úrskurðaði
stjórnlagadómstóll Póllands að lögin
stæðust ekki stjórnarskrá og voru þau
dregin til baka, en engu að síður hefur
loft verið lævi blandið í landinu.
Kaczynski-bræður hafa einnig farið
mikinn í utanríkismálum og til dæmis
lent upp á kant við Þjóðverja fyrir að
vera þversum í Evrópumálum. Eru
þeir til dæmis mótfallnir sáttmála ESB
um grundvallarréttindi, einkum og sér
í lagi um réttindi samkynhneigðra.
Tusk er hins vegar mikill Evrópusinni
og sagði í gærkvöldi að ný ríkisstjórn
myndi styðja sáttmálann um grund-
vallarréttindin.
Í lok síðasta árs bjuggu tæplega sex
þúsund Pólverjar á Íslandi og hér á
landi hefur sennilega aldrei verið
fylgst jafn vel með kosningum í Pól-
landi og nú. Eitt af stefnumálum Tusks
er að laða allan þann fjölda Pólverja,
sem á undanförnum árum hafa yfirgef-
ið Pólland í atvinnuleit, aftur. Það gæti
gerst án mikillar fyrirhafnar. Þrátt
fyrir glundroðann, sem ríkt hefur í
stjórnartíð fráfarandi stjórnar, hefur
verið uppsveifla í Póllandi. Gert er ráð
fyrir 6% hagvexti á þessu ári. Atvinnu-
leysi hefur minnkað í 12% úr 19% síðan
Pólverjar gengu í ESB. Sérstaklega
gengur vel í borgunum og er atvinnu-
leysi í Gdansk t.d. aðeins 4,5% og því
ekki að furða að flokkur tvíburanna
eigi þar lítinn hljómgrunn.
Jaroslaw Kaczynski fer nú frá, en
þrjú ár eru eftir af kjörtímabili Lechs
Kaczynskis, sem getur beitt neitunar-
valdi vilji hann stöðva áform nýrrar
stjórnar. Hann þykir ekki jafn klókur
bróður sínum, en mun tryggja honum
áframhaldandi áhrif bak við tjöldin
þrátt fyrir tapið. Tusk er talsmaður
þess að halda afskiptum stjórnvalda af
borgurunum í lágmarki og má búast
við að valdaskiptunum fylgi ferskur
blær í Póllandi.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Ég komst að því að allir Íslendingarvildu bara tala ensku við mig ogekki gat ég farið að segja að fólkyrði að tala skandinavísku. Þess
vegna lærði ég sjálf íslensku, mér finnst mál-
ið svo fallegt en málfræðin er erfið. Maðurinn
minn fékk áfall þegar hann kom hingað, við
vorum í norrænu landi en hann skildi ekki
neitt!“ segir Margit F. Tveiten sem afhenti
trúnaðarbréf sem sendiherra Noregs hér á
landi í september.
Hún var fyrsti sendiráðsritari hér 1990-
1992 og kynntist þá vel landi og þjóð og lék
m.a. fótbolta með Kristrúnu Heimisdóttur,
núverandi aðstoðarmanni Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur utanríkisráðherra. Síðar
var Tveiten um hríð hjá Evrópska þróun-
arbankanum í London og hjá lögfræðideild
utanríkisráðuneytisins í Ósló. Þá varð hún
sendiherrafrú í Suður-Afríku en eiginmaður
hennar, Jon Bech, var þar sendiherra. Hann
er nú kominn á eftirlaun og býr með eig-
inkonu sinni og tveimur börnum þeirra í
Reykjavík. Áður en Tveiten tók við embætt-
inu hér í sumar stýrði hún alþjóðamáladeild
Stórþingsins.
– Eiginmaður þinn fór á eftirlaun fyrir tím-
ann og sinnir heimilisverkunum. Er ekki
býsna sjaldgæft í heimi diplómata að karlar
láti frama konunnar hafa forgang?
„Það er mjög óvenjulegt. Konur sem ger-
ast sendiherrar eiga oft erfitt með að fá eig-
inmanninn til að fylgja sér á nýjan stað. Ég
er auðvitað afskaplega ánægð með að hann
skyldi gera það, annars hefði ég alls ekki get-
að farið hingað,“ svarar Tveiten hlæjandi.
„Hann segist reyndar fá fullt af spurningum
eins og: „Hvað gerirðu eiginlega á Íslandi?““
Tveiten segir margt hafa breyst hér síðan
1992. „Ég kom hingað fyrst 1990 og það var í
fyrsta sinn sem ég starfaði í sendiráði og ég
féll fyrir landinu! Og svo kom ég loksins aftur
í sumar, 27. ágúst, á afmælisdaginn minn,
þegar ég varð sendiherra hér. Venjulega
gegnum við embætti á hverjum stað í þrjú til
fimm ár. Það er frábært að bjarga sér á mál-
inu og geta strax fylgst með fréttum í blöðum
og sjónvarpi, alveg ómetanlegt. Mig myndi
ekki langa til að vera sendiherra ef ég gæti
ekki lært mál viðkomandi þjóðar og eignast
persónulega vini í landinu. Með samtölum við
þá fæ ég innsýn í það sem almenningur er
mest að hugsa um.
Samskiptin góð og hnökralaus núna
Og samskiptin við Ísland eru einstaklega góð
núna, það eru engin raunveruleg deilumál í
gangi og ég held að ég hafi því tækifæri til að
byggja upp samstarf á mörgum sviðum. En
svo má ekki gleyma að skjótt geta skipast
veður í lofti, deilur geta auðvitað hafist á ný
um fisk eða eitthvað annað.
Það er einkum þrennt sem hefur breyst
hér síðan 1992. Í fyrsta lagi þá er nú mikið af
útlendingum að vinna á Íslandi. Ég var á Eg-
ilsstöðum um daginn og pantaði mér mat á
hótelinu og þá talaði þjónninn bara ensku!
Áður var nánast ekkert af útlendingum að
vinna hér, þetta er mikil breyting. Efnahag-
urinn hefur þörf fyrir útlendinga hér eins og í
Noregi. Annað sem ég tek eftir er að vegirnir
hafa batnað geysilega mikið, búið að tvöfalda
Keflavíkurveginn. Og það er mikill gangur í
efnahagslífinu, alls staðar eru bygging-
arkranar og það er núna löng bílaröð á leið-
unum inn í Reykjavík. Reyndar verð ég að
geta þess líka að nú sé ég marga á hjóli, miklu
fleiri en 1992.
Þriðja breytingin er að mér finnst að það
sé orðið hlýrra hérna. Mörgum finnst það fínt
en ekki mér, þetta gæti verið þáttur í hlýnun
jarðar. Ég er enginn sérfræðingur í loftslags-
málum en það er eins og það séu svo margir
logndagar núna. Trjánum og runnunum hef-
ur fjölgað. Nú þarf maður að fara út á Sel-
tjarnarnes til að finna fyrir smávindi og vita
að maður er á Íslandi.“
minna
hér.“
Ungt f
– Er fo
„Já þ
mun fá
samban
tal. Þet
– Su
isnetið
hafi óhj
taka áh
frumkv
„Ég
sem va
hefur v
létt í vi
væddir
anna í ú
af því e
karlar!
standa
arstöðu
hálfum
einhver
ingum.
– Er
til að k
fyrirtæ
„Nei
og hjá h
gegna m
hafa hi
um að s
– Er mikill munur á Norðmönnum og Ís-
lendingum, þrátt fyrir skyldleikann?
„Ekki mikill munur. En ég held að Norð-
menn séu almennt meira uppteknir af því að
fara út í náttúruna; Íslendingar fara frekar í
sund. Ég sé þó að nú er farið að leggja meiri
áherslu á að merkja gönguleiðir og leggja
stíga og vitundin um nauðsyn þess að vernda
náttúruna er að aukast hratt hér á landi.
Kannski við séum að verða líkari en áður
þannig að Íslendingar setjist ekki bara upp í
jeppann sinn og keyri heldur gangi líka og
kynnist þannig landslaginu á annan hátt.
„Þetta reddast“ segja Íslendingar
Annað sem er ólíkt er að Íslendingar gera allt
á síðustu stundu, þá keyra þeir á þetta og allt
gengur upp. „Þetta reddast“ er orðalag og
hugsunarháttur sem við Norðmenn notum
miklu minna. Við erum alltaf svolítið smeyk
um að ekki verði allt tilbúið á réttum tíma,
helst þarf það að vera svona viku eða tveimur
vikum fyrir tilsettan tíma.
Þið eruð líka miklu meðvitaðri um tunguna
en við. Hér hafa nýlega verið umræður á Al-
þingi um íslenska tungu, þannig umfjöllun
fengi norskan varla á Stórþinginu.
Viðskiptalífið er hér líka með öðrum blæ en
heima, ykkur hefur tekist mjög vel upp er-
lendis, líka í Noregi. Maður veltir fyrir sér
hvort um sé að ræða ólíkan kúltúr í viðskipta-
lífinu, hvort Íslendingar séu líklegri til að
taka áhættu í viðskiptum en Norðmenn. Og
líka hvort fólk fái ábyrgðarstöður fyrr á æv-
inni en gerist í Noregi, hvort skrifræðið sé
„Kannski við séum a
Frændþjóðirnar Margit F. Tveiten, nýr sendiherra Nor
ólíkan kúltúr í viðskiptalífinu, hvort Íslendingar séu lík
Nýr sendiherra Noregs á Ís-
landi, Margit F. Tveiten, tal-
ar ágæta íslensku en hún
starfaði hér árin 1990-1992. Í
samtali við Kristján Jónsson
segir Tveiten að margt hafi
breyst hér síðan 1992: hér
séu mun fleiri útlendingar að
vinna, vegirnir hafi batnað og
bílum fjölgað og loks að hér
sé orðið hlýrra í veðri.
Varnir Frá heræfingunni Norðurvíkingi í sumar, norsk