Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2008, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 2008 11
lesbók
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Á þessu ári eru 100 ár liðin fráþví kennaramenntun hófst á
Íslandi. Af því tilefni hefur Há-
skólaútgáfan gefið út heftið Að
styrkja „hald-
reipi skólastarfs-
ins“ eftir Krist-
ínu
Aðalsteinsdóttur
en þar er rakin
þróun og staða
kennaramennt-
unar á Íslandi.
Athygli er beint
að þeim mennta-
stofnunum sem
menntað hafa
grunnskólakennara sérstaklega,
þ.e. Kennaraskóla Íslands, Kenn-
araháskóla Íslands og kenn-
aradeild Háskólans á Akureyri.
Fjallað er um baráttuna fyrir
formlegri menntun kennara, átökin
á milli stjórnvalda, stjórnenda
menntastofnana og fagfólks um
skipulag og markmið kenn-
aramenntunar, átökin við flutning
kennaramenntunar á háskólastig
og glímuna við að fá kennaranámið
lengt úr þremur árum í fjögur. Þá
er einnig greint frá heildarmati því
er fram fór á kennaramenntuninni
á árunum 1997-98, áhrifum þess á
kennaramenntunina og ábendingar
skoðaðar í ljósi menntarannsókna.
  
Háskólaútgáfan gaf einnig ný-verið út bókina Inngang að
miðöldum en um
er að ræða inn-
gangsbindi að
fræðilegu yf-
irlitsriti um ís-
lenska mið-
aldasögu. Í þessu
riti er meðal
annars vísað á
leiðir til að finna
rit um viðfangs-
efnið og farið er yfir rannsókn-
arsögu og birt stutt yfirlit yfir evr-
ópska miðaldasögu. Stór hluti
bókarinnar er síðan yfirlit um
heimildir íslenskrar miðaldasögu -
fornleifar, sögur, lög, skjöl og ann-
ála. Þá er einnig gerð grein fyrir
mælieiningum og tímatali mið-
aldafólks.
Það er Gunnar Karlsson, kandí-
dat í íslenskum fræðum og doktor
frá heimspekideild Háskóla Ís-
lands, sem tekur bókina saman.
Hann hefur starfað sem kennari í
sagnfræði við Háskóla Íslands í
rúma þrjá áratugi og meðal annars
kennt íslenska miðaldasögu.
  
Þjóðháttafræðingurinn ÁrniBjörnsson hefur nú sent frá
frá sér bókina Þorrablót undir
merkjum Máls
og menningar.
Þar grefst höf-
undur fyrir um
upphaf siða sem
tengjast þorra-
haldi á Íslandi
og einnig er
gerð grein fyrir
endurvakningu
þorrablótanna á
19. öld þegar
þjóðernisróm-
antík og fornaldardýrkun gengu
yfir landið, og um viðgang siðarins
á 20. öld. Mörgum þykir eflaust
forvitnlegt að sjá hvað er í raun-
inni fornt og hvað eru nútíma-
viðbætur í þorrahaldi landsmanna.
Bókinni fylgir einnig viðamikill
bálkur þorrakvæða með nótna-
skriftum, mörg þeirra eru vel kunn
en önnur eru mun minna þekkt.
Árna Björnsson hefur áður sent
frá sér ýmis rit um íslenska þjóð-
hætti, einkum siði tengda tyllidög-
um og hátíðum ársins. Eldri bók
Árna um þorrablótin hefur verið
ófáanleg um langt árabil og er
þessi nýja útgáfa því sérlega kær-
komin nú þegar þorrinn gengur yf-
ir.
BÆKUR
Árni Björnsson
Kristín
Aðalsteinsdóttir
Gunnar Karlsson
Það gladdi marga þegar Þorsteinn Þor-steinsson hlaust íslensku bókmennta-verðlaunin fyrir Ljóðhús, bókina umskáldskap Sigfúsar Daðasonar. Sjálfur
gladdist ég vegna þess að það er afar fátítt að
gefnar séu út jafn ítarlegar rannsóknir á ljóðlist
einstakra skálda hérlendis. Þetta var kærkomin
bók. Það gætir hins vegar einhvers misskilnings í
umfjöllun um bókina, einkanlega eftir að hún
hlaut verðlaunin.
Nú étur hver álitsgjafinn á fætur öðrum það
upp að bókin sé ekkert fræðastagl, hún sé laus við
að nota fræðikenningar til þess að lesa skáldskap
Sigfúsar Daðasonar.
Þetta var sérstaklega áberandi í Kiljunni, bóka-
þætti Sjónvarpsins á miðvikudaginn. Egill Helga-
son, umsjónarmaður þáttarins, sagði Þorstein
ekki „hanga í teoretískri greiningu“ í bókinni og
endurtók þetta stef með þónokkrum þjósti undir
lok þáttar: „Það er ekki verið að tuddast með ein-
hverja teoríu.“
Þessar athugasemdir meinar Egill og aðrir,
sem hafa tjáð sig um meint fræðaleysi Þorsteins,
sem hól; mönnum þykir það alveg sérstakur kost-
ur á bók hans að hún skuli vera laus við alla teoríu.
En þetta er misskilningur. Bók Þorsteins er full
af teoríu. Hún er meira að segja bókmenntafræði-
leg rannsókn á skáldskap Sigfúsar Daðasonar.
Og þetta kom reyndar fram í umfjöllun Kilj-
unnar. Páll Baldvin Baldvinsson benti til dæmis á
stílfræðilega rannsókn Þorsteins á klassískum
mælskubrögðum í ljóðum Sigfúsar en Þorsteinn
skoðar líka bragarhætti skáldsins vandlega. Í um-
fjöllun Kiljunnar kom einnig fram að Þorsteinn
ber saman skáldskap Sigfúsar og erlendra skálda
svo sem Rilkes ogEliots. Og Þorsteinn beitir líka
ævisögulegri rannsóknaraðferð eftir kúnstarinnar
reglum í bókinni.
Misskilningurinn felst í því að fólk er hætt að
líta á viðteknar rannsóknaraðferðir, eins og stíl-
fræði, samanburð og ævisögulegu aðferðina, sem
teoríu. Í huga álitsgjafa virðist teoría nú fyrst og
fremst vera strúktúralismi eða póststrúktúralismi
á borð við afbyggingu í anda Derridas.
Og einhverra hluta vegna er þessi aðferðafræði
álitsgjöfunum ekki að skapi. Þeir tala um teoríu í
niðrandi tón. Teoría virðist raunar skammaryrði í
munni þeirra.
Nú vill svo til að þessa aðferðafræði strúktúral-
isma og póststrúktúralisma vantar ekki heldur í
bók Þorsteins. Þvert á móti eyðir hann nokkru
púðri í að ræða hana enda vill hann augljóslega
leggja traustan fræðilegan grundvöll að verki
sínu. Þorsteinn er mjög gagnrýninn á jafnt
strúktúralisma og póststrúktúralisma ogreyndar
nýrýni einnig, en hann hafnar ekki þessum að-
ferðum.
Í viðtali í Lesbók í sumar sagðist Þorsteinn ekki
vera á móti kenningum en varaði við oftrú á þær.
Jafnframt sagði hann: „Að sjálfsögðu þarf gagn-
rýnandi að hugsa fræðilega: um verkið, um sam-
band verks og höfundar, verks og heims. Hann
þarf að hugsa fræðilega um tungumálið, um merk-
ingu, um túlkun.“
Að mínu mati er verið að rýra gildi bókar Þor-
steins með því að tala um teoríuleysi hennar. Bók-
in er þvert á móti full af teoríu og raunar á köflum
hörð glíma við bókmenntafræðin sem slík. Það
getur ekki verið kostur á bókmenntarannsókn að
vera haldin einhvers konar fræðafælni.
ERINDI »Misskilningurinn felst í því að
fólk er hætt að líta á viðteknar
rannsóknaraðferðir, eins og stíl-
fræði, samanburð og ævisögu-
legu aðferðina, sem teoríu. Í
huga álitsgjafa virðist teoría nú
fyrst og fremst vera strúktúral-
ismi eða póststrúktúralismi á
borð við afbyggingu í anda Derri-
das.
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Fræðafælni er ekki kostur
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@googlemail.com
S
á karlmaður sem segist
ekki hafa áhuga á
kvenmannsbrjóstum er
annaðhvort samkyn-
hneigður eða nátt-
úrulaus. Undirritaður
er sér auðvitað vel meðvitandi um að
hann er á hálum ís í femínísku ljósi
og líkur á að klámhundsstimpillinn
verði launin fyrir vikið. Brjóstaáhugi
er nefnilega oftlega settur í sam-
hengi við klám.
Margt hefir þó breyst á liðnum ár-
um, enda heimurinn orðinn umburð-
arlyndari hvað dýrkun á þeim stöll-
um varðar. Saga Philips Roths The
Breast (1972), um mann sem breyt-
ist í brjóst, fer til dæmis vart fyrir
brjóstið á mörgum nú. Enda fyr-
irfinnst vart sá auglýsingatími sem
inniheldur ekki allavega eina auglýs-
ingu sem notar ávalan kvenmanns-
barm.
Annað sem breyst hefir hvað
kvenmannsbarma varðar er sú ár-
átta að dæla í þá þar til gerðu efni til
stækkunar. Einnig er líkast til al-
gengara en ekki að átt sé við mynd-
ir, brjóstamyndir sem og aðrar lík-
amsmyndir, með tölvuforritum.
Þannig er æ vafi á náttúruleikanum.
Ýtir og slíkt atferli undir stað-
altýpumyndanir.
Þeir brjóstaáhugamenn sem vilja
vera vissir um að líta náttúrulegar
líkamslínur augum ættu að líta til
bókarinnar The Big Book of
Breasts: The Golden Age of Natural
Curves, sem hér er til umfjöll-
unar … áður en fjallað verður um
hana verður þó minnst aðeins á
Taschen-forlagið sem gefur hana út.
Fjölbreytnin í fyrirrúmi
Taschen er bæði vel þekkt og vel
metið forlag hvað útgáfu listaverka-
bóka varðar. Saga þess er nokkuð
athyglisverð. Það var stofnað árið
1980 í Köln af hinum þá átján ára
gamla Benedikt Taschen, sem lagði
áherslu á sölu bæði nýrra og sjald-
gæfra teiknimyndablaða, auk þess
að gefa út sínar eigin teiknimynda-
blaðasyrpur. Til að byrja með gekk
reksturinn ekki sem skyldi, en árið
1984 var dæminu snúið við og hefir
leiðin legið upp síðan. Nú til dags ná
bækur forlagsins til mikils fjölda
fólks og nýtur forlagið mikillar virð-
ingar, einkum vegna listaverkabóka
þess. Var til að mynda fyrsta lista-
verkabókin, Picasso: Das Genie des
Jahrhunderts (1985), fyrsta met-
sölubókin. Selst hún raunar enn vel.
Fyrir skemmstu kom svo út 606
blaðsíðna bók um bandaríska lista-
manninn Jeff Koons.
Auk listaverkabóka gefur forlagið
út bækur á sviði hönnunar, kvik-
mynda, tísku, tónlistar, lífsstíls og
kynlífs. En stóra brjóstabókin fellur
einmitt innan síðastnefnda sviðsins.
Yfirlýst markmið forlagsins er að
fanga fjölbreytileika mannkynsins
og að meira sé meira.
Um þessar mundir hefir Taschen
aðsetur víðsvegar um heiminn, til
dæmis í Hong Kong, Köln, London,
Los Angeles, Madrid, París og Tók-
ýó.
Stórt, stærra, stærst
Stóra brjóstabókin er auðvitað, líkt
og innihaldið gefur til kynna, engin
smásmíði. Hún er 30 x 30 og 396 síð-
ur. Ritstjóri er Dian Hanson, sem
unnið hefir í um það bil tuttugu og
fimm ár við hin svokölluðu karla-
tímarit; tímarit líkt og Hooker, Out-
law Biker og Juggs. Nýlega ritstýrði
hún svo sex bindum af Dian Han-
son’s History of Men’s Magazines,
sem kom út á vegum Taschen.
Einblínt er á þrjá áratugi; sjötta,
sjöunda og þann áttunda, eða hinn
gullna tíma náttúrulegra líkams-
forma og samanstendur bókin fyrst
og fremst af myndum, þótt lesmáli
sé einnig fyrir að fara. Það lesmál
miðast þó ekki við erótískar sögur
eða karllægar ráðleggingar, líkt og
finna má í karlaritunum. Í formála
sem Dian skrifar er fjallað um
brjóstadýrkun karlpeningsins á
sögulegan hátt frá seinna stríði (þótt
farið sé ögn aftar í tímann líka) til
dagsins í dag og komið við hjá fræg-
um brjóstaþráhyggjumönnum líkt
og ljósmyndaranum og kvikmynda-
gerðarmanninum Russ Meyer.
Einkum er dvalið við Bandaríkin
og talað um brjóstaáráttu þarlendra
karlmanna og hún rakin til þess hve
margir hafi farið á mis við brjósta-
gjöf í æsku og er útgangspunkturinn
áðurnefnd saga Philips Roths. Hann
hefir enda öðrum bandarískum rit-
höfundum fremur verið með brjóst
og kynlíf á heilanum í verkum sín-
um. Flestar myndir bókarinnar
koma svo einnig frá þarlendum
brjóstatímaritum.
Auðvitað er þessi sögulega yf-
irferð ekki ítarleg í bók sem aðallega
samanstendur af ljósmyndum. Engu
að síður er formálinn um margt fróð-
legur og rekur gróflega sögu karla-
tímarita 20. aldarinnar til þess tíma
er stór brjóst innan erótíska geirans
urðu viðurkennd atvinnutæki og
brjóstastækkanir einungis hluti af
starfinu.
Níu viðtöl við þekktar brjóstafyr-
irsætur má einnig finna í bókinni.
Flestar eru fyrirsæturnar frá
Bandaríkjunum utan hinnar sænsku
Uschi Digard, sem öðlaðist sinn
ódauðleika í kvikmyndum Russ
Meyers. Flestar hafa fyrirsæturnar
sömu söguna að segja; að stærð
brjósta sinna hafi greitt götu þeirra
á frægðarbrautinni og að án þeirra
hefðu þær vart notið þeirrar hylli
sem þær hafa notið. Bókin endar svo
á viðtali við barmmestu konu heims,
Normu Stitz, sem ferðast heims-
horna á milli sakir brjósta sinna.
Vissulega banalt en …
Nú verður að viðurkennast að á tím-
um pólitísks rétttrúnaðar er vafa-
samt að fjalla um kvenmanns-
brjóstagón og hlutgera þau og
eigendur þeirra með því móti. Und-
irritaður áttar sig líka á að módelin
lúta öll reglum karllægrar veraldar
og hafa öðlast velgengni sína með
því að spila með. Raunar er það aug-
ljóst. Engu að síður verður að við-
urkennast að náttúran á það til að
taka völdin af rökhugsuninni, án
þess að verið sé að játa einhverjar
stórfelldar „perversjónir“. Já, það
má hafa gaman af fallegum myndum
af fallegu kvenfólki. Einnig verður
að segjast eins og er að myndir þess
tímabils sem bókin tekur fyrir hafa
yfir sér einhvers konar sakleysi mið-
að við okkar tíma. Alltént er ekki
grófleika fyrir að fara og mætti
segja að sumar myndirnar virki allt
að því hvunndagslegar, það er að
segja fyrir utan að fyrirsæturnar
eru topplausar. Stundum mætti
jafnvel ganga svo langt að kalla
myndir bókarinnar list. Hefir það og
verið sagt um myndir títtnefnds
Russ Meyers, þótt engum dyljist að-
alatriðið.
Hvað svo sem þessum vangavelt-
um líður verður að segjast eins og er
að bókin er áhugaverð í það heila og
fyrir suma hugsanlega áhugaverð-
ari.
Af brjóstum
Þýska bókaforlagið Taschen hefur
gefið út bókina The Big Book of
Breasts: The Golden Age of Nat-
ural Curves. Í henni eru aðallega
myndir af berbrjósta konum frá
sjötta, sjöunda og áttunda áratugn-
um en brjóstadýrkun karla er einn-
ig skoðuð í sögulegu ljósi.
Forsíðan Stóra brjóstabókin er auðvitað, líkt og innihaldið gefur til kynna,
engin smásmíði. Hún er 30 x 30 og 396 síður.
TENGLAR
..............................................
http://www.taschen.com