Morgunblaðið - 22.02.2008, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞÚSUNDIR Íslendinga hafa
hlotið heilaskaða og margir af þess-
um einstaklingum hljóta ekki þá
aðstoð sem þeir þurfa. Hversu
margir þeir ein-
staklingar eru er ekki
vitað en áætlað er að
um fimm hundruð
manns verði fyrir
heilaskaða á Íslandi á
ári af ýmsum ástæð-
um. Taka skal fram að
hér eru ekki taldir
þeir sex til sjö hundr-
uð einstaklingar sem
þurfa að glíma við
sömu eða svipaðar af-
leiðingar vegna heila-
blóðfalls. Af þessum
fimm hundruð skaðast
áttatíu „alvarlega“, oft
í slysum eða ofbeldisverkum sem
fjallað er um á opinberum vett-
vangi. Áverkar eru þá þannig að
skaðinn fer ekki framhjá neinum
frá upphafi og þessir einstaklingar
þurfa síðan á mjög sérhæfðri og
langvarandi meðferð að halda á
stofnunum.
Öllum sem til þekkja er ljóst að
margir sem ekki lenda í þessum
síðasta hópi geta átt við mikla erf-
iðleika að stríða og án þess að geta
fengið viðeigandi hjálp. En vanda-
málið er mun stærra því margir af
þessum einstaklingum sem örkum-
last á þennan hátt, t.d. vegna um-
ferðar- eða vinnuslysa, eru í blóma
lífsins og sumir eiga jafnvel fyrir
fjölskyldu að sjá.
Það er heldur ekki á einfaldan
hátt hægt að lýsa þeim erfiðleikum
sem aðstandendur eiga oft við að
glíma þegar persónuleiki, andleg
geta og innsæi ástvinar breytist
varanlega á einni svipstundu. Af-
leiðingarnar geta auðveldlega verið
splundraðar fjölskyldur og ein-
angraðir einstaklingar sem ekki
njóta þeirrar aðstoðar sem þeir
eiga með réttu tilkall til ef heil-
brigðis- og almannatryggingakerfið
á að standa undir nafni.
Augljóslega er aðgerða þörf í
málaflokki fólks með heilaskaða og
aðstandenda þeirra og ekki síst af
því að vandamálið er oft falið. Það
er falið í þeirri merk-
ingu að ekki er auðvelt
fyrir utanaðkomandi
að greina á sjúklingn-
um við fyrstu sýn að
eitthvað sé að. Oft
þarf reyndar að skoða
vel og kerfisbundið til
að greina afmarkaða
skaða á einu sviði
heilastarfsemi. Slíkur
skaði þótt afmarkaður
sé getur gert ein-
staklinginn óhæfan til
að stunda sína vinnu
eða eiga eðlileg sam-
skipti við aðra.
Töluvert algengt er líka að al-
menningur og jafnvel fagfólk geti
ekki losnað við þá skynvillu að ef
yfirborðið er í lagi þá hljóti allt
annað að vera í lagi. Dæmi um
þetta er t.d. áverki á heila sem
veldur því að sjúklingur greinir
ekki hættur í umhverfinu eins og
eðlilegt er. Slíkur einstaklingur
getur á skömmum tíma komið
sjálfum sér en ekki síður fjölskyldu
sinni í mikil vandræði. Slík vanda-
mál verða oftast ekki leyst á við-
unandi hátt nema með aðstoð fag-
fólks sem skilur vandamálið og er
sérhæft til að kljást við afleiðingar
heilaskaða. Ofangreind skynvilla
gerir það líka að verkum að að-
standendur kveinka sér oft undan
og hætta jafnvel að reyna að leita
aðstoðar í kerfinu því þeim mætir
oft skilningsleysi og jafnvel for-
dómar.
Í þessum vandræðagangi, eftir
að fyrstu og augljósustu afleið-
ingum höfuðáverka er sinnt af
bráðaþjónustu, hefur teymi sem
sér um mál heilaskaðaðra á
Reykjalundi verið ljós punktur.
Vandamálið hefur hinsvegar verið
að ekki er hægt að sinna nema
hluta þeirra sjúklinga sem leita eft-
ir aðstoð og er það mikill skaði. Svo
verður að benda á það augljósa að
margt það sem á skortir í aðstoð
við fólk með heilaskaða og fjöl-
skyldur þeirra er ekki á verksviði
Reykjalundar. Hér mætti t.d. nefna
ráðgjöf vegna lagalegrar stöðu ef
hegðun einstaklings sem hlotið hef-
ur áverka er ekki eðlileg eða lang-
tímaaðstoð sem ætti að koma frá
almannatryggingum og sveit-
arfélögum svo einstaklingar með
heilaskaða geti betur fótað sig.
Fyrir tilstuðlan m.a. ofan-
greindra fagaðila á Reykjalundi
hefur hópur fólks með heilaskaða
og aðstandenda þeirra náð saman
og stofnað félagið Hugarfar. Félag-
ið var stofnað 21. febrúar 2007
vegna brýnna þarfa til að ræða
saman og vinna að framgangi mála
sem snúa að endurhæfingu,
fræðslu og almennum hag fólks
með heilaskaða. Og ekki hvað síst
að kynna fyrir almenningi og fag-
aðilum hvað heilaskaði er. Fyrsti
aðalfundur félagsins verður haldinn
laugardaginn 23. febrúar næstkom-
andi kl. 11 árdegis í salarkynnum
Sjálfsbjargar í Hátúni 12. Áhuga-
fólk sem og aðrir er boðið velkom-
ið. Frekari upplýsingar má finna á
vefnum http//www.hugarfar.is
Hugarfar er aðili að Ör-
yrkjabandalagi Íslands og að BIF
sem eru Evrópusamtök fólks með
heilaskaða og aðstandenda þeirra.
Þegar allt breytist
óvænt á svipstundu
Aðalsteinn Júlíus Magnússon
skrifar um heilaskaða og ný-
stofnuð samtök
» Áætlað er að um
fimm hundruð
manns verði fyrir heila-
skaða á Íslandi á ári af
ýmsum ástæðum.
Aðalsteinn J.
Magnússon
Höfundur er stjórnarmaður
í Hugarfari.
MIKIL umræða um íslensku
krónuna, veikleika hennar og stöðu,
og um hugsanlega upptöku annars
lögeyris hefur nánast tröllriðið
samfélaginu nú um nokkurt skeið.
Því miður hefur það um of ein-
kennt þá umræðu að óskhyggja
ræður málflutningi fremur en rök-
hyggja. Ákafir stuðningsmenn að-
ildar Íslands að Evr-
ópusambandinu (ESB)
finna krónunni allt til
foráttu og tala um að
við eigum að ganga í
Myntbandalagið og
taka upp evru, jafnvel
einhliða. Á hinn bóg-
inn er þeim málflutn-
ingi haldið á lofti af
hálfu andstæðinga
ESB-aðildar að upp-
taka evru sé útilokuð
fyrir ríki sem stendur
utan ESB og vandinn
sem blasir við at-
vinnulífinu sé ekki krónunni að
kenna og myndi ekki hverfa við
upptöku evru.
Bæði rangt og rétt
Í raun má segja að báðir aðilar
hafi nokkuð til síns máls og báðir
hafi um leið að hluta til rangt fyrir
sér. Ef horft er á gjaldmiðilinn út
frá fræðilegu sjónarmiði má vel
halda því fram að unnt sé að skipta
krónunni út fyrir evru eða annan
gjaldmiðil, t.d. bandarískan dollar
eða norska krónu, og taka um það
einhliða ákvörðun. Á hitt er að líta
að þannig einhliða ákvörðun gæti
haft mjög alvarlegar afleiðingar í
för með sér til lengri tíma litið,
m.a. vegna þess að evrópski Seðla-
bankinn myndi ekki styðja við þá
ákvörðun og Íslendingar hefðu því
engan bakhjarl í peningamálum. Þá
þyrftu Íslendingar að kaupa evrur
fyrir íslenskar krónur og vandséð
að nokkur myndi vilja taka þátt í
þeim viðskiptum með gjaldmiðil
sem opinberlega væri á útleið og
þar með verðlítill.
Þessu til viðbótar hafa
leiðtogar allra stjórn-
málaflokka tekið að
því er virðist afdrátt-
arlausa afstöðu í þessu
efni: einhliða upptaka
evru er ekki á dag-
skrá. Fullyrðingar um
að það sé unnt að taka
upp evru, einhliða eða
með inngöngu í Mynt-
bandalagið, án ESB-
aðildar eru því ein-
ungis til þess að slá
ryki í augu fólks og af-
vegaleiða umræðuna. Tilgangurinn
er augljóslega að beina umræðunni
að ESB-aðild eftir þessari króka-
leið. Tvíeggjað sverð vissulega því
um leið er verið að veikja und-
irstöður íslensks efnahagslífs.
Þannig má segja að einhliða upp-
taka evru sé fræðilega möguleg en
hún sé hins vegar í reynd ófær leið.
Skilyrði Evrópusambandsins
Síðan komum við að þeim skil-
yrðum sem Evrópusambandið set-
ur um stöðu efnahagsmála í aðild-
arríkjum ESB fyrir upptöku evru.
Í fyrsta lagi verða öll ný aðildarríki
að taka upp evru um leið og þau
uppfylla hin efnahagslegu skilyrði,
en þau lúta m.a. að verðbólgu og
vaxtastigi, skuldum hins opinbera
o.fl. Slök hagstjórn undanfarinna
ára á hins vegar ríkan þátt í að hér
er verðbólga farin á skrið og vextir
gríðarlega háir. Við eigum því langt
í land að uppfylla skilyrði um upp-
töku evru, jafnvel þótt þjóðin
ákvæði að ganga í Evrópusam-
bandið sem vitaskuld getur orðið í
framtíðinni. Það er því fullkomið
ábyrgðarleysi, af forystumönnum í
stjórnmála- og viðskiptalífi, að tala
eins og evruupptaka geti verið inn-
an seilingar. Nema tilgangurinn sé
einmitt sá að skaða hagsmuni Ís-
lands og þröngva okkur inn í ESB
með góðu eða illu, aðallega illu.
Hvort þjóðin tekur síðan ákvörðun
um það að sækja um aðild að Evr-
ópusambandinu á næstu árum er
annað mál og sjálfsagt að halda
umræðu um það áfram og for-
dómalaust. Hagsmunir þjóðarinnar
krefjast þess hins vegar að tekið sé
til í hagstjórninni og stöðugleika
komið á, verðbólgunni náð niður og
vöxtunum, líkt og vinstri stjórnin
gerði í lok níunda áratugarins og
byrjun hins tíunda. Áframhaldandi
stóriðjustefna er ekki ávísun á ár-
angur í hagstjórninni. Á meðan
þurfum við á því að halda að standa
vörð um krónuna en tala hana ekki
niður og gera eins gott úr þeim
ágæta efnivið og við frekast getum.
Ábyrgð stjórnenda í fjármála- og
viðskiptalífi er vissulega mikil í því
efni en einnig og ekki síður stjórn-
málamanna, að ekki sé talað um
forystumenn í ríkisstjórn-
arflokkum.
Atvinnuástandið ekki
síst mikilvægt
Loks verðum við að hafa í huga
að stjórn peningamála er aðeins
einn afmarkaður þáttur hagstjórn-
arinnar. Aðrir þættir, eins og rík-
isfjármálin og atvinnustigið, skipta
ekki síður miklu máli og við sjáum
að í löndum Evrópusambandsins
hefur hagvöxtur verið lítill sem
enginn og atvinnuleysið mikið.
Ekki hefur evran dugað til að vinna
á þeim vandamálum og það er ekki
eftirsóknarverð fyrirmynd. Á sama
tíma má líta til Noregs þar sem
ríkir stöðugleiki, hagvöxtur, lítil
verðbólga og eðlilegt vaxtastig. Ut-
an ESB og engin evra heldur norsk
króna. Veröldin er nefnilega flókn-
ari en svo að hún snúist bara um
evru eða krónu eða aðild að ESB
eða ekki aðild. Það er alls ekki ein-
boðið hvaða leið er hagstæðust fyr-
ir okkur Íslendinga og fyrir efna-
hags- og atvinnulífið hér á landi en
eins og gjaldmiðilsumræðan hefur
verið að undanförnu þá er hún á
villigötum. Vonandi tekst að ráða
bót á því.
Gjaldmiðilsumræða á villigötum
Árni Þór Sigurðsson skrifar
um Evrópu- og efnahagsmál » Í raun má segja að
báðir aðilar hafi
nokkuð til síns máls og
báðir hafi um leið að
hluta til rangt fyrir sér.
Árni Þór Sigurðsson
Höfundur er alþingismaður
Vinstri grænna.
SVEINN Ingi, nýr forystumaður
D-listans á Álftanesi, skrifar í
Morgunblaðið 19. febrúar sl. um
málefni Álftaness, þar sem hann
fer óvarlega með staðreyndir. Yf-
irskrift greinarinnar
er „Einnota bæj-
arstjórn“ og er þar
átt við að meirihluti
Á-lista í bæjarstjórn
muni ekki ná endur-
kjöri vorið 2010. Sem
betur fer á Á-listinn
þetta ekki undir
Sveini Inga heldur
munu Álftnesingar
dæma um það vorið
2010. Álftnesingar
felldu hins vegar sinn
dóm yfir D-listanum
vorið 2006 og ákváðu
að hann væri útrunn-
inn – og tóku hann úr
umferð
Mælingin byggð á
rekstri D-listans
Í greininni ræðir
Sveinn niðurstöður
Vísbendingar um ein-
kunnargjöf til sveitar-
félaganna sem byggj-
ast aðallega á árangri
þeirra í rekstri. Í
þessum niðurstöðum
fellur Álftanes niður um mörg sæti
þegar borin eru saman árin 2005 og
2006 og er reksturinn 2006 sýnu
lakari en 2005. Þetta telur Sveinn
til marks um slaka stjórn Á-lista
sem tók við sumarið 2006 og hafði
takmarkaða möguleika til að breyta
rekstrargrunni ársins. Hér ályktar
Sveinn ekki rétt. Vísbending er
fyrst og fremst að bera saman tvö
ár sem bæði voru á ábyrgð D-
listans, þetta er því dómur felldur
yfir D-lista.
Rétt er að geta þess að hagnaður
af rekstri ársins 2005 var ekki
vegna góðs rekstrar aðalsjóðs,
heldur vegna óreglulegra tekna
sem byggðust á sölu eigna.
Slakur rekstur ársins 2006 sem
var síðasta rekstrarár D-listans má
svo fyrst og fremst skrifa á reikn-
ing sjálfstæðismanna sem misstu
tök á rekstri bæjarsjóðs á fyrri
hluta árs 2006. Það kemur fram í
úttekt Grant Thorton,
endurskoðenda, á
rekstrinum fyrri hluta
árs 2006 að gjöld
hækkuðu frá áætlun
D-listans í desember
2005 um 37,8% meðan
skatttekjur hækkuðu
aðeins um 5,3%. Allir
sjá að svona rekstur
stefnir í óefni. Í
skýrslu Grant Thorton
um árshlutauppgjör í
sveitarfélaginu við
valdaskiptin segir m.a.
um rekstur D-listans á
Álftanesi:
„Rekstrarafkoma
sveitarfélagsins á ár-
unum 2004 til 2005 var
góð en hún er aðallega
tilkomin annars vegar
vegna söluhagnaðar,
vegna sölu vatnsveitu
sveitarfélagsins og
hins vegar hagnaðar af
gatnagerð og lóða-
sölu.“ Á öðrum stað
segir, þegar lýst hefur
verið hagstæðum ytri
rekstrarskilyrðum áranna 2004 og
2005: „Þrátt fyrir þessi hagstæðu
skilyrði hafa rekstrargjöld sveitar-
félagsins fyrir utan fjármagnsliði
hækkað meira en skatttekjur sveit-
arfélagsins og þjónustutekjur
vegna málaflokka, – þannig að hag-
ræðingu í rekstri hefur ekki verið
náð á þessum árum“.
Aðgerðaleysi D-lista
á löngum valdaferli
Eins og þessi umsögn endur-
skoðendanna ber með sér var
rekstur á Álftanesi í tíð D-listans
ekki til fyrirmyndar.
Þess má líka geta að nær allar
skatttekjur koma frá íbúunum, því
að aldrei var hugað að því að koma
upp atvinnulífi sem gæti styrkt
tekjur bæjarsjóðs.
Í samræmi við slakan rekstur D-
listans voru uppi fátækleg áform
um uppbyggingu þjónustustofnana.
Í síðustu þriggja ára áætlun D-
listans skorti 1000 milljónir til að
fullbyggja Álftanesskóla og íþrótta-
mannvirki sem nýr meirihluti Á-
lista hefur nú hafist handa við. Nýr
meirihluti Á- lista áformar átak á
öllum sviðum þjónustu, í skóla- og
æskulýðsmálum, málefnum eldri
borgara og í umhverfis- og menn-
ingarmálum. Varðandi atvinnu-
uppbyggingu og öflun nýrra tekna
er gert er ráð fyrir að innan fárra
ára geti fasteignagjöld af atvinnu-
húsnæði numið hærri upphæð en
fasteignagjöld einstaklinga. Lang-
ur valdaferill D-listans á Álftanesi
einkenndist af aðgerðaleysi við
uppbyggingu á þjónustu fyrir
íbúana og í skipulagsmálum voru
það þröngir verktakahagsmunir
sem réðu för. Á-listinn mun láta
verkin tala og treysta þjónustu á
Álftanesi um leið og stórátak verð-
ur gert í umhverfismálum. Nú eru
nýir tímar þegar kallað er eftir
góðri hönnun og metnaðarfullar
áætlanir settar fram. Ég hvet
stuðningsmenn D-listans og minni-
hlutann í bæjarstjórn til að koma
að uppbyggingu á Álftanesi af
áhuga og hætta niðurrifsáróðri.
Það er veikur minnihluti sem hefur
uppi rangfærslur í málflutningi sín-
um í stað þess að ræða málefni
sveitarfélagsins af ábyrgð. Slíkur
minnihluti ber ekki hag íbúanna
fyrir brjósti heldur er þar eitthvað
annað sem ræður för.
D-listinn á Álfta-
nesi útrunninn
Sigurður Magnússon skrifar
um bæjarstjórnarmál á Álfta-
nesi og svarar grein Sveins
Inga Lýðssonar
Sigurður Magnússon
» Á-listinn
mun láta
verkin tala og
treysta þjón-
ustu á Álftanesi
um leið og stór-
átak verður gert
í umhverf-
ismálum
Höfundur er bæjarstjóri á Álftanesi.