Morgunblaðið - 11.03.2008, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 11. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ er mikilvægt að viska og
hæfni kvenna sé metin að verð-
leikum í þróun félagasamtaka og í
samfélaginu almennt. Samtök þar
sem konur leggja sitt
af mörkum sem full-
komlega virkir þátt-
takendur eru opin og
öflug vegna fjöl-
breyttra skoðana
kvenna og einstakrar
nálgunar þeirra á mál-
efnum.
Að meta marg-
breytileika mannlífsins
tryggir bæði vernd á
rétti einstaklinga og
leysir úr læðingi sköp-
unarkraft með því að
leiða saman vitsmuni
og sýn fólks úr öllum áttum. Það
gerir samfélaginu kleift að taka sam-
stillt skref fram á við og því er mik-
ilvægt að kraftar kvenna njóti sín.
Konur búa yfir einstökum hæfi-
leikum til þess að nálgast flókin
verkefni á þolinmóðan, einbeittan og
sveigjanlegan hátt. Hagfræðing-
urinn og baráttukonan dr. Hazel
Henderson hefur þessa eiginleika og
hefur nýtt þá við vernd hins nátt-
úrulega umhverfis.
Hazel var að eigin sögn „venjuleg
húsmóðir“ þegar að því er virtist
hversdagslegur atburður breytti lífi
hennar. Það var á sjöunda áratug
síðustu aldar og hún bjó í New York.
Dag einn kom dóttir hennar heim
með sótlag á húðinni sem náðist eng-
an veginn af sama hversu mikið hún
var skrúbbuð. Hazel varð þá ljóst að
andrúmsloft borgarinnar var hræði-
lega mengað.
Knúin áfram af þeirri einföldu þrá
að barnið hennar gæti andað að sér
hreinu lofti tók Hazel að ræða málin
við konur í hverfinu
með því að brydda upp
á einfaldri spurningu,
„Finnst þér ekki loftið
vera mengað?“ Fram-
tak hennar og samræð-
ur við einn einstakling í
einu varð uppspretta
vináttu, trausts og auk-
innar samstöðu.
Hún hófst handa og
skrifaði bréf til borg-
arstjóra og borgarfull-
trúa og fékk svar frá
borgarstjóranum um
að það sem hún áliti
vera mengun væri aðeins mistur
sem teygði sig inn frá hafinu. Án
þess að láta bugast hélt hún áfram
rannsóknum sínum þar til hún
komst að því að borgin lét í raun og
veru mæla daglega svifryk í loftinu.
Hún fór á sjónvarpsstöðvar og í aðra
fjölmiðla ásamt þrýstihópum og
tókst að lokum að fá því framgegnt
að fjallað yrði um mengunarstig
loftsins í daglegum veðurfregnum.
Hazel dró einnig í efa líkön um
hagfræðilegan vöxt sem réttlæta
eyðileggingu á náttúrulegu um-
hverfi. Hún átti frumkvæðið að því
að þessi líkön yrðu endurskoðuð og
þeim breytt. En stjórnmálamenn og
svokallaðir sérfræðingar neituðu að
taka mark á henni. Fyrir að beita
stórfyrirtæki og stjórnvöld end-
urtekið þrýstingi vegna ýmissa
skyldra málaflokka var hún gagn-
rýnd opinberlega fyrir að vera „ein
af hættulegustu konum í Bandaríkj-
unum.“ Bréf sem gagnrýndu fram-
gang hennar voru send til vinnuveit-
anda eiginmanns hennar. Hún varð
fyrir niðurlægjandi aðdróttunum:
Hvað vissi ómenntuð húsmóðir um
hagfræði?
Sú gagnrýni hvatti hana til að
leggja enn frekar á sig til að mennta
sig í hagfræði- og vistfræðikenn-
ingum þar til hún gat sjálf átt frum-
kvæðið að kappræðum við heims-
þekkta kennimenn og sagt skýrt og
skorinort það sem segja þurfti. Hug-
rekki hennar og sannfæring voru
gífurlega mikilvæg til að gera öðrum
konum kleift að finna sér vettvang.
Samtökin „Borgarar berjast fyrir
hreinu lofti,“ sem hún stofnaði með
nágrönnum sínum, voru brautryðj-
endasamtök í umhverfishreyfing-
unni. Þau leiddu til þess að mikilvæg
lög voru sett og hugarfar fólks og
starfshættir fyrirtækja og stjórn-
valda tóku miklum breytingum.
Hazel einbeitir sér að bláköldum
veruleikanum, heilsu fólks, öryggi
og hamingju, frekar en að inn-
antómum hugmyndum. Hún heldur
alltaf sínu striki og fylgir málefnum
sínum eftir allt til enda.
Vegna heildrænnar nálgunar
hennar, sem á sér rætur í raunveru-
leika daglegs lífs og þránni til að
vernda og næra lífið, hefur boð-
skapur Hazel átt breiðan hljóm-
grunn meðal almennings sem lætur
sér annt um framtíðina. Þessi hæga
umbreyting í anda hennar er í al-
gjörri andstæðu við ofbeldisfullar
byltingar sem karlar hafa svo oft
nýtt til að koma á breytingum.
Viska og kraftur kvenna og ábyrg
nálgun þeirra á raunveruleikanum,
hugulsemi og umhyggja fyrir fólki í
nánasta umhverfi og geta til að bera
fullkomna virðingu fyrir lífinu sjálfu,
þarf að endurspeglast í öllu sam-
félaginu. Aðeins þá munum við sjá
öruggar framfarir í að leysa alvarleg
heimsvandamál og koma á raun-
verulegum friði. Til þess er bráð-
nauðsynlegt að hugarfarsbreyting
verði hjá körlum.
Þetta minnir mig á eftirfarandi
orð Eleanor Roosevelt, sem lék lyk-
ilhlutverk við gerð Mannréttinda-
sáttmálans. Hún fullyrti árið 1930:
„Ef tíu milljónir kvenna vilja raun-
verulegt öryggi, virka þátttöku,
heiðarleika, réttláta og vitra löggjöf,
hamingju og þægileg lífsskilyrði og
framtíð án stríðshörmunga, þá verða
þessar 10 milljónir kvenna að rísa
upp.“
Dr. Henderson tjáði mér von sína
um að 21. öldin yrði tími samvinnu
milli karla og kvenna. Ég er henni
fyllilega sammála. Konur og karlar
ættu að vinna saman af gagnkvæmri
virðingu og opna nýja leið fyrir kom-
andi kynslóðir. Saman getum við
skapað framtíð þar sem hver ein-
staklingur er metinn og virtur sem
manneskja og sem einstök og ómet-
anleg birtingarmynd á lífinu. Þetta
verða tímar þegar við öll munum
njóta fjölbreyttrar flóru mannlífsins.
Leiðin að skapandi samvinnu
Daisaku Ikeda skrifar í tilefni
af alþjóðlegum degi kvenna »Daisaku Ikeda skrif-
ar um mikilvægi
þess að nýta þekkingu
og visku kvenna á öllum
sviðum samfélagsins.
Daisaku Ikeda
Höfundur er heiðursforseti Soka
Gakkai International, stofnandi Soka
háskólanna og handhafi frið-
arverðlauna Sameinuðu þjóðanna.
EFTIR því sem lengra líður á vet-
urinn þyngjast áhyggjur mínar.
Þingmennskan er ekkert grín þegar
maður hefur það fyrir atvinnu að
sitja undir grafalvarlegum ræðu-
höldum um búsifjar og
brotalamir í þjóð-
arbúinu. Niðurskurður
í þorskkvóta, háir stýri-
vextir, smæð krón-
unnar, áfellisdómur
Mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna,
hækkun á aðföngum
bænda, hærra mat-
vælaverð, skuldir heim-
ilanna, lánsfjárkreppa
bankanna og svo mætti
lengi telja. Og svo má
ekki gera flugu mein
öðruvísi en vökul augu
alþingismanna bregðist við í fyr-
irspurnum og athugasemdum úr
ræðustól Alþingis og undir þessu sit-
ur maður og brúnin þyngist og and-
vökunóttunum fjölgar. Það liggur við
að allar heimsins byrðar séu komnar
á herðar mér, samviskusömum
stjórnarþingmanninum og óbreytt-
um liðsmanni í stjórnarliðinu.
Ég gæti svo sem farið að blogga á
nóttunni eins og Össur eða skrifað
lærða grein eins og þeir Bjarni og Ill-
ugi. Ég tala nú ekki um að hafa mig
frammi í ræðupúlti og fjölmiðlum al-
mennt með háværum yfirlýsingum
og gerast „besserwisser" um hag-
kerfið og þjóðarbúið. Stela senunni.
Næg eru tilefnin og er það ekki í
tísku í pólitíkinni að láta fara fyrir
sér? Hæst bylur í tómri tunnu.
Kannski er það leti, kannski er það
aldurinn eða kannski er það reynslan
og minningarnar sem halda aftur af
mér. Einhvern veginn rámar mig í
það að þetta sé ekki fyrsta krísan
sem við lendum í. Það var hlutskipti
íslenskra stjórnmálamanna og þjóð-
arinnar allrar að berjast við verð-
bólgudrauginn í áratugi og þá ekki
síst á því tímabili sem mér hlotnaðist
sá heiður að sitja á þingi hér áður
fyrr. Það var löng og ströng glíma og
þó voru bankarnir í ríkiseign og
Seðlabankinn í rassvasanum á for-
sætisráðherra og opinberar stofn-
anir sem réðu verðlaginu, innflutn-
ingnum og gjaldeyriskaupunum. Það
vantaði ekki völdin. Það vantaði held-
ur ekki sérfræðingana
og handhafa sannleik-
ans í þeirri umræðu
allri og yfirleitt var
maður sammála síðasta
ræðumanni, þangað til
sá næsti tók til máls.
Nú sit ég sem aldurs-
forseti og fer mér hægt,
enda meðlimur í góðu
stjórnarsamstarfi, sem
ekkert er út á að setja
því stutt er á milli hinn-
ar klassísku sjálfstæð-
isstefnu annars vegar
og jafnaðarmennsk-
unnar hins vegar. Tveir frjálslyndir
og praktískir stjórnmálaflokkar í
einni sæng. Það var kominn tími til.
Vandinn er hins vegar sá að það má
ekki tala um breytingar á
fiskveiðistjórnunarkerfinu öðruvísi
en að sérhagsmunaöflin reki upp
angistarvein, það má ekki tala um
verndun náttúrugersema öðruvísi en
heyra ræðuhöld um uppbyggingu at-
vinnulífs og stóriðju og það má alls
ekki fitja upp á aðild að Evrópusam-
bandinu öðruvísi en menn berji
bumbur þjóðernis og sjálfstæðis.
Auðvitað spillir það góðu samstarfi ef
menn rugga bátnum og tala um eitt-
hvað sem ekki rataði inn í stjórn-
arsáttmálann. Ekki vil ég vera frið-
arspillir á bænum þeim.
Ríkisstjórnin okkar þarf að sitja sem
fastast.
Draumur í dós
Ég læt það því liggja milli hluta, að
minnsta kosti í bili, að nefna mann-
réttindabrotin sem þarf að lagfæra í
kvótakerfinu, ég læt það vera að
minnast á fyrirhuguð spellvirki í
Neðri-Þjórsá en ég get ekki komist
hjá því að benda í allri hógværð á út-
gönguleið fjármálalífsins inn í Evr-
ópusambandið.
Hvað er svona hættulegt við það
að huga að aðild að Evrópusamband-
inu? Hvað er það svo sérstakt við Ís-
land umfram önnur Evrópulönd sem
gerir okkur ókleift að taka þátt í því
samstarfi? Það færir okkur nýjan,
stöðugan gjaldmiðil, frjálsan aðgang
að miklu stærri markaði, ódýrari
neysluvörur og aðgang að ákvarð-
anatöku um flest ef ekki allt sem
snýr að því regluverki og leikreglum
sem við verðum hvort sem er að búa
við. Evrópusamstarfið er draumur í
dós, byggður á þeim frjáls-
ræðishugmyndum sem Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur alla tíð barist fyr-
ir. Atvinnufyrirtækin, fjármála-
stofnanir, neytendasamtökin og
stjórnsýslan öll æpa á nauðsyn þess-
arar samvinnu og það er allsendis
óreynt og ókannað hvort einhverjar
kvaðir í sjávarútveginum verði settar
á okkur. Og þjóðin mun eiga síðasta
orðið í þjóðaratkvæðagreiðslu sem er
betri og frjálsari kostur en geðþótta-
ákvarðanir í bakherbergjum. Hætt-
um að hafa vit fyrir öðrum. Leyfum
þjóðinni að ráða. Erum við ekki öll að
beita okkur fyrir auknu frelsi?
Mín skoðun er sú að aðild að Evr-
ópusambandinu leysi jafnt sjávar-
útveg sem landbúnað úr álögum
heimóttans. Við erum alveg menn til
að laga okkur að breyttum að-
stæðum. Og við losnum úr ánauð
ónýts gjaldmiðils.
Núverandi ríkisstjórn hefur alla
burði til að hefja þessa för. Við vini
mína og samstarfsmenn í Sjálfstæð-
isflokknum segi ég: „Evrópusam-
bandið er í anda ykkar hugsjóna,
samtök um frið og öryggi, frjálsan
markað og heiðarlega samkeppni.
Evrópska efnahagssvæðið hefur
fært okkur gegnsætt þjóðfélag, gjör-
breyttar leikreglur og tækifæri út-
rása og athafna. Evrópusambandið
er eðlilegt næsta skref. Það er ekki
eftir neinu að bíða.“
Sendibréf til
sjálfstæðismanna
Ellert B. Schram vill skoða að-
ild að Evrópusambandinu
»Mín skoðun er sú að
aðild að Evrópusam-
bandinu leysi jafnt sjáv-
arútveg sem landbúnað
úr álögum heimóttans.
Ellert B. Schram
Höfundur er alþingismaður og
fyrrverandi sjálfstæðismaður.
NÚ stendur yfir tveggja vikna
fræðslu- og fjáröflunarátak á vegum
Krabbameinsfélags Ís-
lands undir yfirskrift-
inni „Karlmenn og
krabbamein“ til að
vekja athygli á þremur
algengustu tegundum
krabbameins meðal
karla, blöðruháls-,
lungna- og rist-
ilkrabbameini. Í þess-
ari grein mun ég sér-
staklega fjalla um það
síðastnefnda.
Aukin tíðni rist-
ilkrabbameins
Tæplega þriðja
hvern dag greinist ein-
staklingur hér á landi
með ristilkrabbamein
eða um 136 manns á ári
og hefur tíðni sjúk-
dómsins aukist á síð-
ustu árum. Um helm-
ingur þeirra er með
sjúkdóminn á alvarlegu
stigi og deyja um 50
manns árlega af völd-
um hans. Sýnt hefur
verið fram á að skimun
fækkar dauðsföllum af
völdum krabbameins í
ristli og endaþarmi.
Undirbúningur fyrir skimun
Kerfisbundin skimun fyrir krabba-
meini í ristli og endaþarmi hefur ver-
ið kappsmál margra þingmanna um
árabil. Þingsályktun um að hefja slíka
skimun var lögð fram fyrir nokkrum
árum af Árna Ragnari Árnasyni,
þingmanni Sjálfstæðisflokksins, en
hann háði erfiða baráttu við þennan
sjúkdóm og lést í ágúst 2004. Að hon-
um látnum fylgdi þingmaðurinn Drífa
Hjartardóttir málinu til enda, en
þingsályktunartillaga þess efnis var
samþykkt á vorþingi fyrir ári.
Nú hillir undir að þetta verkefni
verði að veruleika.
Þegar hefur farið fram mikill und-
irbúningur að skipulagðri skimun á
krabbameini í ristli og endaþarmi
innan stjórnkerfisins og hefur land-
læknisembættið m.a. gefið út klín-
ískar leiðbeiningar þess efnis. Þá hef-
ur Ásgeir Theódórs
meltingarsérfræðingur unnið þrot-
laust að þessu máli og er barátta hans
lofsverð.
Kerfisbundin skimun hefst
á næsta ári
Heilbrigðisráðherra hefur ákveðið
að kerfisbundin skimun hefjist á
næsta ári hjá 60-69 ára einstaklingum
af báðum kynjum. Fólki er boðið að
skila hægðaprufu til að skima fyrir
blóði, sem eru merki um hugsanlegar
frumubreytingar í ristli. Finnist blóð í
hægðum er viðkomandi boðið að fara
í ristilspeglun. Þær þjóðir sem hafa
farið þessa leið hafa margar byrjað
skipulega skimun á afmörkuðum
hópi, en síðan haft hug-
myndir um að færa út
kvíarnar.
Þróun hefur orðið á
þessu sviði og er m.a. lit-
ið til þess að hugsanlega
megi finna merki um
forstigsbreytingar í
ristli með lífeinda-
fræðilegum rann-
sóknum, en slíkar rann-
sóknir eru aðgengilegri
og þægilegri fyrir fólk
en framangreindar
rannsóknaraðferðir.
Enn er þó nokkuð í land
til að slíkar aðferðir
leysi af skipulega skim-
un eins og nú er áformað
að hefja.
Á fjárlögum fyrir árið
2008 er 20 milljónum
króna varið í verkefnið
þegar á yfirstandandi
ári og er íslenska heil-
brigðiskerfið faglega og
tæknilega tilbúið að tak-
ast á við þetta verkefni.
Erum í fararbroddi
Með ákvörðun um
skimun á krabbameini
erum við framarlega í hópi þeirra
þjóða sem ákveða að hrinda slíku
verkefni af stað. Við erum í far-
arbroddi meðal Norðurlandaþjóða
með ákvörðun um skipulega skimun
fyrir krabbameini í ristli og enda-
þarmi, en skimun hófst í Finnlandi
2004 og mun hefjast á Stokkhólms-
svæðinu á þessu ári.
Umræður um að færa aldurs-
mörkin niður til 50-55 ára aldurs eiga
rétt á sér og er full ástæða til að
skoða slíka útvíkkun við fyrsta tæki-
færi, enda næst þá að greina sjúk-
dóminn á forstigi áður en hann þróast
til hins verra.
Árvekni borgar sig
Mikilvægt er að hvetja fólk sem er
í áhættuhópi á að fá krabbamein í
ristli eða endaþarmi og er utan þeirra
aldursmarka sem skipuleg skimun er
áformuð fyrir að fara í slíkar rann-
sóknir. Það á við fólk sem hefur
þjáðst af langvinnum ristilbólgum,
hefur áður greinst með mein í ristli
og endaþarmi eða ættingjar hafa
greinst með slík mein. Þá er full
ástæða fyrir fólk að vera vakandi fyr-
ir einkennum eins og fersku blóði í
hægðum, sem er eitt skýrasta merkið
um hugsanlegt krabbamein í ristli.
Árvekni getur bjargað lífi.
Árvekni getur
bjargað lífi
Fimmtíu einstaklingar deyja
árlega af völdum ristilkrabba
segir Ásta Möller
Ásta Möller
»Með ákvörð-
un um skim-
un á krabba-
meini erum við
framarlega í
hópi þeirra
þjóða sem
ákveða að
hrinda slíku
verkefni af
stað.
Höfundur er alþingismaður og for-
maður heilbrigðisnefndar Alþingis.