Morgunblaðið - 27.03.2008, Side 24

24 FIMMTUDAGUR 27. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
„Umboðsmaður Alþingis,
Álftamýri 7,
150 Reykjavík.
Reykjavík, 18. mars 2008.
Vísað er til bréfs yðar, dags. 19.febrúar sl., til undirritaðs er varð-ar kvartanir sem yður hafa boristfrá Guðmundi Kristjánssyni og
Pétri Dam Leifssyni vegna skipunar und-
irritaðs, sem setts dóms- og kirkju-
málaráðherra, í embætti héraðsdómara með
starfsstöð við héraðsdóm Norðurlands
eystra. Gefið þér undirrituðum, settum
dóms- og kirkjumálaráðherra, færi á að
senda yður skýringar og athugasemdir í til-
efni af nefndnum kvörtunum, sbr. 7. og 9.
gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Al-
þingis, og þá óskið þér sérstaklega eftir því
að svarað verði og skýringar veittar vegna
ellefu nánar tilgreindra spurninga sem þér
setjið fram. Athygli vekur að spurningar yð-
ar eru mjög ítarlegar í framsetningu og með
því yfirbragði og orðavali að svo virðist sem
afstaða yðar til úrlausnarefnisins kunni að
vera mótuð fyrirfram. Af þeim sökum má
halda því fram að svör þau sem undirritaður
ber fram hér að neðan komi til með að hafa
takmarkaða þýðingu þegar þér leysið úr
málinu og þar með hinn sjálfsagði réttur
undirritaðs til andmæla. Engu að síður
verður fyrirspurnum yðar nú svarað lið fyrir
lið, en spurningar yðar jafnframt teknar
upp hér að neðan samhengis og skýrleika
vegna.
1. Samkvæmt því sem fram kemur í
kvörtun Guðmundar var hann upplýstur um
það um kl. 11 að morgni 20. desember sl. að
þér hefðuð verið settur til að fara með um-
rætt mál og kl. 14.23 þann sama dag hefði
verið hringt í hann og honum tilkynnt að
búið væri að skipa í starfið. Í upplýsingum
og gögnum sem forsætisráðuneytið lét mér í
té samkvæmt beiðni þar um var bréf þess
ráðuneytis um setningu yðar sent 20. des-
ember sl. en bréf um ósk reglulegs dóms-
og kirkjumálaráðherra um að víkja sæti
barst ráðuneytinu 17. desember sl. Daginn
eftir, 18. desember sl. kynnti forsætisráð-
herra þá fyrirætlan sína í ríkisstjórn að
gera tillögu til forseta Íslands um að þér
yrðuð settur til að fara með málið og taka
ákvörðun í því. Í bréfi forsætisráðuneytisins
kemur fram að þann sama dag hafi forseti
Íslands áritað tillögu forsætisráðherra þessa
efnis. Ég óska af þessu tilefni eftir upplýs-
ingum yðar um hvort þér hafið fengið skjöl
málsins, þ.m.t. umsóknir og umsögn þeirrar
nefndar sem fjallað hafði um umsóknirnar,
fyrir 20. desember sl. og hver hafi látið yður
þau í té?
Eins og fram hefur komið setti forsætis-
ráðherra á ríkisstjórnarfundi þann 18. des-
ember 2007 fram tillögu um að undirrit-
uðum yrði falið að fara með málið og taka
ákvörðun í því sem settur dóms- og kirkju-
málaráðherra. Um hádegi þann dag, eftir
ríkisstjórnarfundinn, fór undirritaður í
dóms- og kirkjumálaráðuneytið og fékk öll
gögn er vörðuðu málið afhent. Ráðuneyt-
isstjóri í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu
lét undirrituðum gögnin í té.
2. Hvaða starfsmenn Stjórnarráðs Íslands
eða aðrir veittu yður aðstoð eða komu með
öðrum hætti að undirbúningi og töku
ákvörðunar um skipun í umrætt starf með
yður, þ.m.t. um birtingu hennar og rök-
stuðning? Ég tek það fram að fyrirspurn
þessi er sett fram með tilliti til reglna II.
kafla stjórnsýslulaga um sérstakt hæfi og
fyrirliggjandi skjala málsins.
Áður en undirritaður kom að málinu hafði
málið fengið venjubundna formlega meðferð
í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu eins og
gögn málsins bera með sér. Efnisleg með-
ferð á umsóknum var síðan í höndum lög-
skipaðar nefndar samkvæmt 3. mgr. 12. gr.
dómstólalaga nr. 15/1998 sem fór yfir um-
sóknir og gögn tengd þeim og skilaði um-
sögn sinni, sbr. 4. mgr. 12. gr. laganna.
Þann 18. desember sl. fékk undirritaður
gögn málsins afhent, eins og áður segir.
Undirritaður fór sem settur dóms- og
kirkjumálaráðherra ítarlega yfir öll gögn
málsins og myndaði sér síðan skoðun á mál-
inu og tók ákvörðun um skipun í framhald-
inu á grundvelli 1. mgr. 12. gr. dóm-
stólalaga. Þegar ákvörðun undirritaðs lá
fyrir fór málið aftur í venjubundna formlega
meðferð í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu.
Þann 27. desember 2007 barst frá tveimur
umsækjendum beiðni um rökstuðning vegna
skipunarinnar. Undirritaður samdi í fram-
haldinu rökstuðning fyrir ákvörðuninni og
sendi hann umræddum aðilum hinn 4. jan-
úar 2008.
3. Í yfirlýsingu sem birtist opinberlega af
yðar hálfu vegna umrædds máls 10. janúar
sl. sagði m.a.: „Í þessu tilfelli telur ráð-
herrann að gallar hafi verið á umsögn dóm-
nefndar sem hafi verið ógagnsæ, lítt rök-
studd og innra ósamræmis gætt við mat á
reynslu sem hin ýmsu störf gefa.“ Með tilliti
til hinnar lögmæltu aðkomu þeirrar dóm-
nefndar sem starfar samkvæmt 12. gr. laga
nr. 15/1998 og reglum sem dómsmálaráð-
herra hefur sett eða samþykkt um störf
nefndarinnar óska ég eftir að þér skýrið
nánar í hverju þeir annmarkar voru fólgnir
sem þér teljið að hafi verið á umsögn dóm-
nefndar samkvæmt tilvitnuninni.
Við umrædda skipun héraðsdómara var
litið til umsagnar og aðferðafræði hinnar
lögskipuðu dómnefndar, sbr. meginreglur
stjórnsýsluréttarins um lögbundna álits-
umleitan og 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/
1993. Viss vandkvæði voru þó á því að reisa
ákvörðunina um skipun alfarið á umsögninni
vegna þess hversu ógagnsæ hún var og
vegna innra ósamræmis við mat á þeirri
reynslu sem hin ýmsu störf sem umsækj-
endur hafa gegnt gefur þeim sem og mat á
reynslu af öðrum störfum þeirra og við-
fangsefnum. Með þessu á undirritaður við
að umsögnin um hvern umsækjenda er sam-
felldur texti, nánast útdráttur úr ferilskrá,
og síðan í lokin sagt: „Að öllu því, sem rakið
hefur verið og fram kemur í umsókn-
argögnum, er það álit dómnefndar, að [X] sé
[mjög vel hæfur/hæf/hæfur] til að gegna
embætti héraðsdómara.“ Ekki er gerð grein
fyrir því hvaða þættir skipta máli, hverjir
miklu máli, hverjir litlu eða engu. Þetta
kallar undirritaður lítt rökstutt álit. Með
samanburði á umsögnum um einstaka um-
sækjendur má þó sjá hvað nefndin telur
skipta mestu máli. Þetta er sérstaklega
skýrt þar sem þrír umsækjenda útskrifast á
svipuðum tíma (sá sem skipaður var þó ári
fyrr (1999) en hinir tveir (2000).) Þeir eru
með líkan starfsferil í upphafi, þ.e. eru allir
aðstoðarmenn dómara. Að því loknu þróast
störf þeirra í meginatriðum á eftirfarandi
hátt: Einn heldur í frekara nám, einkum á
sviði þjóðaréttar, og síðar í kennslu, annar
heldur áfram ferli sínum sem aðstoð-
armaður dómara og sá er skipaður var verð-
ur aðstoðarmaður dóms- og kirkju-
málaráðherra. Tveir hinir fyrrnefndu eru
síðan taldir mjög vel hæfir en
sá síðastnefndi einungis talinn
vera hæfur. Þarna telur und-
irritaður gæta mikils mis-
ræmis hjá dómnefndinni og
starf aðstoðarmanns ráðherra
mjög vanmetið andspænis
öðrum störfum. Undirritaður
telur reynslu í starfi sem að-
stoðarmaður dóms- og kirkju-
málaráðherra fullkomlega
samanburðarhæfa við aðra
starfsreynslu sem metin er
gera aðra umsækjendur mjög
vel hæfa. Því var það nið-
urstaða undirritaðs að um
fjóra umsæjendur hafi í raun
verið að ræða sem voru
mjög vel hæfir, til að gegna
embætti héraðsdómara, en
ekki þrjá.
4. Jafnframt óska ég eftir að fram komi
hvort þér teljið að dómnefndin hafi ekki
fylgt þeim reglum sem settar hafa verið um
störf hennar bæði um þau tilgreindu atriði
sem nefndin skal hafa til hliðsjónar, sbr. 2.
mgr. 4. gr. reglna nr 693/1999 og verklags-
reglur samþykktar af dóms- og kirkju-
málaráðherra 23. mars 2001, og um að hún
skuli skila umsögn þar sem fram komi ann-
ars vegar rökstutt álit á hæfni hvers um-
sækjanda og hins vegar „rökstutt álit á því
hvern eða hverja nefndin telur hæfastan og
eftir atvikum samanburður og röðun á um-
sækjendum eftir hæfni“, sbr. 1. mgr. 5. gr.
sömu reglna.
Undirritaður telur að nefndin hafi að
formi til fylgt þeim reglum sem settar hafa
verið um störf hennar nr. 693/1999 og haft
til hliðsjónar verklagsreglur nefndarinnar
frá 23. mars 2001, en telur að álit nefnd-
arinnar sé ekki hafið yfir gagnrýni. Und-
irritaður var ekki sammála mati nefnd-
arinnar í öllum atriðum. Taldi hann að
nokkuð hafi skort á að nefndin gætti sam-
ræmis við mat á umsækjendum. Einkum
hafi það átt við þegar metnir voru þeir þrír
umsækjendur sem útskrifuðust frá lagadeild
Háskóla Íslands á svipuðum tíma, þ.e. sá
sem skipaður var, árið 1999, en hinir tveir,
árið 2000. Tveir af þessum þremur, sá sem
skipaður var og Halldór Björnsson, hafa
sambærilega langa reynslu af lögfræðistörf-
um en einn þeirra, Pétur Dam Leifsson á
ekki ýkja langan starfsferil að baki við lög-
fræðistörf en hefur varið meiri tíma í
menntun, einkum á sviði þjóðaréttar. Allir
hafa þeir verið aðstoðarmenn dómara, en sá
sem skipaður var hafði gegnt því starfi í
tæp 3 og ½ ár við héraðsdóm Reykjavíkur.
Eftir yfirlestur umsagnar nefndarinnar um
hvern umsækjanda og hæfnisröðun þeirra
taldi undirritaður að augljóslega hefðu verið
vanmetin þau störf þess umsækjenda sem
stöðuna hlaut.
5. Sé litið til stöðu dómnefndar sem fjalla
skal um „hæfni“ umsækjenda um embætti
héraðsdómara samkvæmt ákvæðum laga og
þeirra reglna sem settar hafa verið um störf
hennar verður ekki annað séð en nefndinni
sé fengið lögbundið hlutverk að stjórnsýslu-
rétti við rannsókn málsins og undirbúning
ákvörðunar ráðherra um hver verður skip-
aður í embætti dómara. Nú liggur fyrir af
rökstuðningi yðar og tilkynningum sem
sendar voru öðrum umsækjendum með bréf-
um, dags. 20. desember sl., að ákvörðun yð-
ar um skipun á Þorsteini Davíðssyni í emb-
ættið var fyrst og fremst byggð á mati yðar
á „reynslu [hans] og þekkingu, ekki síst
vegna starfa sem aðstoðarmanns dóms- og
kirkjumálaráðherra“. Af þessu verður ekki
annað ráðið en þér hafið í þessu máli veitt
reynslu sem umsækjandi hefur öðlast í
starfi aðstoðarmanns ráðherra afgerandi
vægi og þar með metið þá starfsreynslu með
verulega öðrum hætti en dómnefndin telur
að nýtist við störf dómara, og þá í sam-
anburði við starfsreynslu annarra umsækj-
enda. Af þessu tilefni óska ég eftir afstöðu
yðar til þess hvernig það samrýmist reglum
stjórnsýsluréttarins um rannsókn máls og
lögbundinnar aðkomu dómnefndarinnar að
þeim þætti málsins að afla ekki nýrrar um-
sagnar dómnefndarinnar ef þér tölduð að
nefndin hefði ekki metið starfsreynslu um-
sækjenda í samræmi við þau sjónarmið sem
þér tölduð rétt að leggja til grundvallar við
mat á hæfni umsækjenda.
Með 12. gr. dómstólalaga er marg-
umræddri dómnefnd falið það hlutverk að
fjalla um hæfni umsækjenda um embætti
héraðsdómara, og láta dómsmálaráðherra í
té skriflega og rökstudda umsögn um um-
sækjendur. Nefndin telst þannig að stjórn-
sýslurétti lögbundinn álitsgjafi við töku um-
ræddrar stjórnvaldsákvörðunar, þannig að
öflun umsagnar hennar er nauðsynlegur
undanfari ákvarðanatökunnar. Tilgangur
umsagnarinnar er öðrum þræði að málið sé
nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin,
sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Það er hins veg-
ar dómsmálaráðherra sjálfs, að viðlagðri
ábyrgð samkvæmt 14. gr. stjórnarskrár-
innar, að taka umrædda stjórnvalds-
ákvörðun á grundvelli 1. mgr. 12. gr. dóm-
stólalaga að gættum meginreglum
stjórnsýsluréttarins, m.a. réttmætis- og
jafnræðisreglu, og er hann ekki bundinn af
umsögn nefndarinnar, sbr. 3. mgr. 7. gr.
reglna nr. 693/1999.
Í fyrirspurn yðar tilgreinið þér að ekki
verði „annað ráðið en [undirritaður hafi] í
þessu máli veitt reynslu sem umsækjandi
hefur öðlast í starfi aðstoðarmanns ráðherra
afgerandi vægi og þar með metið þá starfs-
reynslu með verulega öðrum hætti en dóm-
nefndin telur að nýtist við störf dómara, og
þá í samanburði við starfsreynslu annarra
umsækjenda.“ Hér er ekki farið alveg rétt
með. Hið rétta er að undirritaður telur að
sú starfsreynsla sem felst í því að gegna
starfi aðstoðarmanns ráðherra teljist síst
veigaminni en starfsreynsla þeirra tveggja
annarra umsækjenda sem metnir voru mjög
vel hæfir en svipað var ástatt um í starfs-
aldri á vinnumarkaði og sá sem staðan var
veitt, en annar þeirra, Pétur Dam Leifsson,
hefur raunar varið drjúgum tíma eftir út-
skrift úr Lagadeild Háskóla Íslands í frek-
ari menntun, einkum á sviði þjóðaréttar, og
minna við lögfræðileg störf á almennum
vinnumarkaði en sá sem staðan var veitt.
Sjónarmið um starfreynslu var, eins og sjá
má af rökstuðningi undirritaðs frá 4. janúar
2008, aðeins eitt þeirra sjónarmiða sem litið
var til við umrædda embættisveitingu, og
þar komu fleiri atriði til, eins og rakið er í
rökstuðningnum. Úrslitum réði fjölbreytt
reynsla umsækjandans og þekking sam-
kvæmt heildarmati, en inn í það mat kom
auðvitað, ásamt öðru, reynsla umsækjand-
ans úr starfi aðstoðarmanns ráðherra.
Þá verður að taka fram að undirritaður
hafði, sem veitingarvaldshafi, val um það
hvort þörf var á nýrri umsögn hins lög-
bundna álitsgjafa og fer um mat á þörf á
slíku alfarið eftir atvikum máls hverju sinni,
og hlýtur að heyra til undantekninga. Und-
irritaður telur að í þessu tilviki hafi ekki
verið þörf á slíku endurmati. Umsögn
nefndarinnar um umsækjendur og mat
hennar á starfsreynslu þeirra lá fyrir en
mat undirritaðs um það atriði, og önnur, var
einfaldlega annað en nefndarinnar. Ef þau
atriði sem máli skipta við mat ráðherra
koma fram í umsóknum, fylgigögnum þeirra
eða öðrum fyrirliggjandi gögnum þarf ekki
að kalla eftir frekari upplýsingum eða álits-
gjöf áður en ákvörðun er tekin. Ákvörðun
undirritaðs byggðist, eins og áður segir, á
fjölmörgum sjónarmiðum, ekki hvað síst
starfsreynslu. Ekki stenst að að þótt mat
undirritaðs hafi verið annað en nefndarinnar
um sum atriði beri honum að leita nýrrar
umsagnar um hvert og eitt slíkt atriði. Slíkt
fyrirkomulag fæli aðeins í sér marklausa
endurtekningu á fyrra ferli. Fullkomlega
málefnaleg rök réðu ákvörðun undirritaðs
og málið var nægilega rannsakað í skilningi
10. gr. stjórnsýslulaga. Ákvörðunin var tek-
in að vel yfirlögðu ráði eftir að undirritaður
hafði farið ítarlega yfir álit dómnefndar og
allar fyrirliggjandi umsagnir og fylgigögn
þerira.
6. Ég óska eftir upplýsingum um hvernig
þér sem settur dóms- og kirkjumálaráð-
herra í þessu tiltekna máli könnuðuð áður
en ákvörðun um skipun í embætti var tekin:
Í hverju starf aðstoðarmanns dóms- og
krikjumálaráðherra var fólgið á þeim tíma
sem Þorsteinn Davíðsson gegndi því.
Svar Árna M. Mathiesen
til umboðsmanns Alþingis
Árni M.
Mathiesen
Tryggvi
Gunnarsson
Morgunblaðið hefur undir höndum bréf það,
sem Árni M. Mathiesen, settur dómsmála-
ráðherra við skipan dómara við Héraðsdóm
Norðurlands og Austurlands, hefur sent um-
boðsmanni Alþingis. Bréfið birtist hér í heild.