Morgunblaðið - 28.03.2008, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MARS 2008 25
UMRÆÐAN
LEIÐARI Morgunblaðsins í gær
fjallar um „ólgusjó verðbreytinga,
vaxtahækkana, gengissveiflna og
óróa á fjármálamörkuðum“. Hann
fjallar einnig um mikilvægi þess að
„neytendur standi vaktina og geri
allt hvað þeir geta til þess að efla eig-
ið verðskyn og verð-
aðhald“. Ég tek undir
þessi orð á þessum
óvissutímum og legg
áherslu á mikilvægi
þess að öllum ráðum
sé beitt til þess að
halda verðbólgu í
skefjum.
Í leiðaranum er ég
borinn fyrir þeirri full-
yrðingu að 20% verð-
hækkun blasi við, ef
krónan styrkist ekki á
ný. Í leiðaranum kem-
ur einnig fram að Pétur Blöndal hafi
sagt í Kastljósi RÚV að ég reiknaði
rangt og virðist leiðarahöfundur
taka undir þá fullyrðingu. Eftir lest-
ur leiðarans og almenna umfjöllun
um verðlag undanfarna daga, m.a.
um staðhæfingu mína um að verð á
innfluttum matvörum gæti hækkað
um 20% ef gengi krónunnar styrkt-
ist ekki, er mér ljóst að misskilnings
gætir og afmörkuð staðhæfing mín
hefur verið frjálslega útvíkkuð. Ekki
bara á alla matvöru, heldur einnig
allt verðlag. Mér er ljúft og skylt að
leiðrétta þennan misskilning.
Til að varpa ljósi á hvað var sagt
og hvað ekki er rétt að eftirfarandi
komi fram. Upp úr klukkan 7.30 síð-
astliðinn þriðjudagsmorgun var ég í
viðtali hjá Sveini Helgasyni í morg-
unútvarpi Rásar 1. Þá var síðasti við-
skiptadagur með gjaldeyri miðviku-
dagur fyrir páska og markaðir höfðu
ekki verið opnaðir eftir páska þegar
viðtalið fór fram. Meðalgengi Evr-
unnar gagnvart íslensku krónunni
síðasta viðskiptadag
fyrir páska er skráð á
vef Seðlabanka Íslands
122,51. Meðalgengi í
febrúarmánuði er skráð
98,04. Ég sagði í viðtal-
inu við Svein að evran
hefði hækkað frá því að
kosta undir 100 krónur í
lok febrúar í yfir 120
krónur og hæsta gengi
fyrir páska hefði farið
yfir 125 krónur. Að
framansögðu er ljóst að
evran kostaði tæplega
25% meira daginn fyrir páska en hún
hafði gert að meðaltali í febrúar. Um
30% af matarkörfu heimilanna eru
innflutt matvara. Ég sagði í viðtalinu
að ef krónan styrktist ekki ættum
við von á um 20% hækkun á inn-
fluttum matvörum.
Leiðarahöfundur og Pétur Blön-
dal benda á að hluti af verði vör-
unnar sé innlendur kostnaður. Öll
lækkun á gengi krónunnar komi ekki
beint fram í verðhækkun. Það er
rétt. Enda hef ég aldrei haldið öðru
fram og mun aldrei gera. Kostn-
aðarverð lágvöruverslunar, sem ég
þekki og selur matvörur er yfir 85%
af smásöluverði án virðisaukaskatts.
Mitt mat er að í íslenskri mat-
vöruverslun í heild sé kostn-
aðarverðið öðrum hvoru megin við
80% af smásöluverði án virð-
isaukaskatts. Í þessu ljósi er rétt að
skoða hvort staðhæfing mín um
mögulega hækkun á innfluttum
vörum sé röng. Það tel ég ekki. Leið-
arahöfundur og Pétur Blöndal þurfa
hinsvegar að fara yfir þær forsendur
sem þeir gefa sér við sinn útreikn-
ing. Ég tel að þeir komist að nið-
urstöðu sem liggur nærri mínum út-
reikningum.
Pétur Blöndal var þingmaður í
stjórnarliði ríkisstjórnar, sem til-
kynnti haustið 2006 um aðgerðir,
sem áttu skv. tilkynningu að skila
16% lækkun á matarverði. Sam-
kvæmt óvéfengdum útreikningum
Hagstofunnar í ársbyrjun 2007 var
niðurstaðan að aðgerðirnar skiluðu
8,7% lækkun. Ekki bar á áhuga Pét-
urs að upplýsa um þessa reikni-
skekkju í þá u.þ.b. 15 mánuði, sem
neytendur voru með áróðri stjórn-
valda látnir halda að þeir ættu von á
16% lækkun á matarverði, þrátt fyr-
ir augljósar vísbendingar um rangan
útreikning og óskir verslunarinnar
um réttar upplýsingar.
Í leiðaranum er einnig haft orðrétt
eftir Pétri Blöndal: „Vöruverð lækk-
aði ekki þegar gengið styrktist og
þess vegna geri ég kröfu til mark-
aðarins um hið sama nú, þegar krón-
an hefur veikst, að samkeppnin sjái
til þess að vöruverð hækki ekki jafn-
mikið og gengið.“ Hér getur Pétur
ekki verið að tala um matvörur. Eins
og sjá má á meðfylgjandi mynd er
mikil fylgni á milli þróunar á vísitölu
innfluttrar matvöru annars vegar og
gengisvísitölu Seðlabanka Íslands
hinsvegar. Þegar gengisvísitalan
hefur lækkað hefur verð á inn-
fluttum vörum lækkað. Dr. Jón Þór
Sturluson, aðstoðarmaður við-
skiptaráðherra er líklega sá Íslend-
ingur sem mest hefur rannsakað
fylgni gengisbreytinga og verðlags á
innfluttum matvörum. Ég hvet leið-
arahöfund og Pétur til þess að kynna
sér rannsóknir dr. Jóns Þórs áður en
þeir draga frekari ályktanir um sam-
band gengis og verðlags á inn-
fluttum matvörum.
Forsvarsmenn ASÍ hafa einnig
gagnrýnt mig og verslunina fyrir að
vekja athygli á þeirri verbólguvá
sem gæti verið framundan ef gengi
krónunnar styrkist ekki. Málflutn-
ingur þeirra missir trúverðugleika,
þegar ASÍ á fulltrúa í nefnd, sem til-
kynnti nú að mjólk skuli hækka um
14,6%. Fulltrúi ASÍ sat hjá við af-
greiðslu hluta ákvörðunarinnar, en
mótmælti ekki. Sú ákvörðun sýnir
hinsvegar þá alvarlegu stöðu sem
blasir við íslenskum heimilum og ég
hef reynt að benda á.
Að lokum þetta. Ég ítreka mik-
ilvægi þess sem fram kom í fyr-
irsögn leiðara Morgunblaðsins í gær
að neytendur standi vaktina. Ég
legg líka áherslu á að verslunin
standi sína vakt. Okkar hlutverk er
að kaupa inn góða vöru ódýrt. Það
hefur ekkert breyst. Eitt mikilvæg-
asta verkefni þjóðarinnar nú er að
halda verðbólgu í skefjum. Hags-
munir verslunarinnar og heimilanna
fara þar saman.
Neytendur standi vaktina
Finnur Árnason svarar leiðara
Morgunblaðsins
Finnur Árnason
»Ég hvet leiðarahöf-
und og Pétur til þess
að kynna sér rannsóknir
dr. Jóns Þórs áður en
þeir draga frekari álykt-
anir um samband gengis
og verðlags á innfluttum
matvörum.
Höfundur er forstjóri Haga.
AÐGERÐIR Seðlabanka Íslands,
sem kynntar voru í vikunni miða
greinilega að því að halda aftur af
verðbólgunni. Hún var 6,8% í síðasta
mánuði og eftir fallið á gengi krón-
unnar blasir við að verðbólgan mun
enn færast í aukana.
Greiningardeildir
bankanna spá 8-9%
verðbólgu á þessu ári
og að hún verði mikil
langt fram á næsta ár.
Gangi það eftir munu
skuldir heimilanna lík-
lega aukast um 100
milljarða króna á
árinu sem jafngildir
um 1⁄6 hluta allra launa-
tekna landsmanna.
Þetta er gjaldið sem
skuldsett heimili þurfa
að greiða fyrir verð-
bólguna, bara á þessu
ári.
Svipaða sögu má
segja af fyrirtækjum
landsins. Útlán inn-
lánsstofnana til fyr-
irtækja hafa aukist um
30-40 % á hverju ári
frá 2004. Það má segja
að verkefnið í efna-
hagsmálum sé fyrst og
fremst að koma sem
mest í veg fyrir verð-
bólguaukninguna sem
að öðru jöfnu leiðir af
gengislækkun krón-
unnar og að ná verð-
bólgunni sem fyrst niður í verð-
bólgumarkmiðið 2,5%. Því fyrr sem
það tekst þeim mun betra fyrir alla.
Hækkun stýrivaxta Seðlabankans
var nauðvörn og ekkert annað sem
bankinn gat gert í þessari stöðu.
Ætlunin er að öllum líkindum að
stuðla að hækkun krónunnar og
koma þannig sem mest í veg fyrir
verðlagshækkanir á næstunni. Til
lengri tíma á svo stýrivaxtahækk-
unin að draga úr eftirspurninni sem
er forsenda þess að verðbólgan náist
niður. Þetta eru góð og gild mark-
mið.
Efnahagsvandinn er að sjálfsögðu
margvíslegur og flókinn. Þó eru örfá
atriði sem hafa mest að segja. Við-
skiptahallinn hefur verið gífurlegur
og endurspeglar bæði mikla fjárfest-
ingu í landinu og ekki síður einka-
neyslu. Umtalsverður hluti hallans
er fjármagnaður með erlendu lánsfé.
Annað atriði er ríkisfjármálin. Út-
gjöldin á síðasta ári jukust um 10%
að raungildi milli ára, en til sam-
anburðar aðeins um 0,5% árið áður.
Í þriðja lagi vil ég nefna
ítrekuð ummæli for-
ráðamanna ríkisstjórn-
arinnar um almenna
skattalækkun sem virk-
ar eins og olía á eft-
irspurnareld sem logar
vel fyrir. Loks er veru-
leg verðhækkun á er-
lendum vörum, einkum
olíu, bensíni og aðföng-
um til matvörufram-
leiðslu og fátt sem við
getum við því gert.
Það verður að draga
úr einkaneyslunni ef
takast á að ná verðbólg-
unni niður. Það er ekki
eðlilegt ástand að útlán
innlánsstofnana til inn-
lendra aðila hafi aukist
um 23,5% að raungildi á
12 mánuðum, frá janúar
2007 til janúar 2008.
Takist það verða verð-
lagsáhrif af geng-
islækkun síðar, sem
kann að verða varanleg,
mun minni en ella. Rík-
isstjórnin verður að
fara að vinna með
Seðlabankanum og á að
beita ríkisfjármálunum
til þess að minnka verðbólguna.
Víst er að baráttan gegn verðbólg-
unni er mikilvægust um þessar
mundir og rétt að líta á öll úrræði
sem að gagni mega verða. Eitt gam-
alt ráð var mikið í umræðunni fyrir
hartnær tuttugu árum, nið-
urfærsluleiðin, sem Einar Oddur
Kristjánsson fyrrverandi alþing-
ismaður, talaði mikið fyrir og upp úr
henni spratt þjóðarsáttin árið 1990
sem lagði verðbólguna að velli um
margra ára skeið. Kannski er þess
virði að líta á þá leið aftur.
Gegn verðbólgu
Kristinn H. Gunnarsson skrifar
um efnahagsmál og aðgerðir
ríkisstjórnarinnar í þeim efnum
Kristinn H. Gunnarsson
» Greining-
ardeildir
bankanna spá
8-9% verðbólgu
á þessu ári.
Gangi það eftir
munu skuldir
heimilanna lík-
lega aukast um
100 milljarða
króna.
Höfundur er formaður þingflokks
Frjálslynda flokksins.
SKÖMMU eftir þingkosningarnar
2007 ritaði ég grein í Morgunblaðið
undir þessari fyrirsögn: „Treysti á, að
Jóhanna leysi lífeyrismál aldraðra“.
Ég hafði þá miklar væntingar til Jó-
hönnu sem ráðherra og taldi víst, að
hún mundi standa undir þeim vænt-
ingum. En því miður. Ég hefi orðið
fyrir miklum von-
brigðum með Jóhönnu
og ríkisstjórnina í
kjaramálum eldri borg-
ara. Þessir aðilar hafa
brugðist. Í stuttu máli
sagt er staðan þessi:
Jóhanna og rík-
isstjórnin hafa ekki
hækkað lífeyri eldri
borgara neitt á þeim
tæpu 9 mánuðum, sem
þau hafa verið við völd.
(A.m.k. ekki þegar
þessi grein er skrifuð.)
Það eina, sem ríkis-
stjórnin hefur gert er að birta til-
kynningu um, að það eigi að draga úr
tekjutengingum 1. apríl nk. og 1. júlí
nk. Hinn 1. apríl á að afnema skerð-
ingu tryggingabóta vegna tekna
maka og hinn 1. júlí á að draga úr
skerðingu tryggingabóta vegna at-
vinnutekna 67–70 ára, það er taka á
gildi frítekjumark að upphæð 100
þúsund á mánuði vegna atvinnu-
tekna. En hvað með kosningaloforðið
um að leiðrétta eigi lífeyri aldraðra
vegna þess að hann hefði ekki tekið
eðlilegum vísitöluhækkunum? Ekk-
ert er minnst á það kosningaloforð.
Heldur ríkisstjórnin, að eldri borg-
arar hafi gleymt því kosningaloforði?
Nei, þeir hafa ekki gleymt því. Og það
þýðir ekkert að hafa þann hátt á, sem
oft hefur tíðkast, að bíða með efndir
þar til rétt fyrir næstu kosningar.
Eldri borgarar láta ekki bjóða sér
slíkar „trakteringar“. Þeir vilja efndir
strax. Þeir vilja strax efndir á því
kosningaloforði að hækka lífeyri aldr-
aðra frá almannatryggingum í sem
svarar neysluútgjöld samkvæmt
könnun Hagstofu Íslands.
Lífeyrir aldraðra frá almanna-
tryggingum er í dag 130 þúsund á
mánuði fyrir skatt, þ.e. til einhleyp-
inga, sem ekki eru í lífeyrissjóði. Það
gerir 118 þúsund á mánuði eftir skatt.
Þetta er skammarlega lágt. Ef við-
komandi eldri borgari verður að
leigja húsnæði geta farið 70–80 þús-
und á mánuði í húsaleigu. Þá er lítið
eftir fyrir mat og öllum öðrum út-
gjöldum og engin leið að láta enda ná
saman. Hvers vegna byrjar rík-
isstjórnin ekki á því að bæta kjör
þessa fólks? Hvers
vegna byrjar hún að
hugsa um þá sem eru á
vinnumarkaðnum? Það
er ekki sá hópur eldri
borgara, sem verst er
staddur.
Jafnvel þó eldri borg-
ari sé í lífeyrissjóði og
hafi 50 þúsund á mánuði
í lífeyri þaðan er hann
lítið betur settur en sá
sem hefur ekkert nema
lífeyri frá TR. Það er
vegna skatta og skerð-
inga. Ríkið hrifsar til sín
sem svarar helmingi af lífeyrinum. Í
raun heldur lífeyrisþeginn ekki nema
helmingi af þessum lífeyri úr lífeyr-
issjóðnum, þar eð lífeyrir frá al-
mannatryggingum lækkar um 25
þúsund krónur á mánuði vegna
skatta og skerðinga við 50 þúsund
króna tekjur úr lífeyrissjóði. Þannig
er réttlætið. Sá, sem hefur greitt í líf-
eyrissjóð alla ævi, sparað til elliár-
annna, heldur ekki nema hluta af
þessum sparnaði, þar eð ríkið hrifsar
til sín helming af þessum sparnaði.
Þetta ranglæti verður að leiðrétta.
Ríkið hrifsar
helming lífeyrisins
Samfylkingin boðaði það í þing-
kosningunum 2007, að hún vildi setja
100 þúsund króna frítekjumark á
mánuði vegna tekna úr lífeyrissjóði
og atvinnutekna.Verkefnisstjórn sú,
sem félagsmálaráðherra skipaði til
þess að undirbúa breytingar í lífeyr-
ismálum aldraðra, mun hafa lagt til,
að byrjað yrði með 25 þúsund króna
frítekjumark á mánuði vegna lífeyr-
issjóðstekna. En ríkisstjórnin strik-
aði það út. Hvers vegna? Má ekki
leiðrétta þetta ranglæti? Ég tel, að
byrja hefði átt á því að setja frí-
tekjumark vegna tekna úr lífeyr-
issjóði. Það er mikið mikilvægara en
frítekjumark vegna atvinnutekna.
Aðeins um 30% eldri borgara er á
vinnumarkaði en 90-95% eldri borg-
ara eru í lífeyrissjóði. Það gagnast því
mikið fleirum að setja frítekjumark
vegna tekna úr lífeyrissjóði. Það er
auðvitað ódýrara fyrir ríkið að fara
fyrri leiðina (frítekjumark vegna at-
vinnutekna). Er það ef til vill þess
vegna, sem sú leið er farin? Er alltaf
verið að reyna að sleppa sem „ billeg-
ast“ út úr viðskiptum við eldri borg-
ara? Árið 2006 náðist samkomulag
milli Landssambands eldri borgara
(LEB) og þáverandi ríkisstjórnar um
kjaramál aldraðra og vistunarmál
þeirra. Það mátti að vísu ekki kalla
þetta samkomulag, heldur var það
kallað yfirlýsing. Þar var gert ráð fyr-
ir nokkurri hækkun á lífeyri aldraðra,
minni skerðingum og aðgerðum í
hjúkrunar- og vistunarmálum aldr-
aðra. Mér þótti samkomulag þetta
eða yfirlýsing slakt nema í hjúkr-
unar- og vistunarmálum aldraðra. Sá
kafli var góður. En eftir að yfirlýsing
núverandi ríkisstjórnar var birt 5.
desember sl. virðist samkomulagið
frá 2006 vera dágott eða a.m.k mun
drýgra en yfirlýsingin frá desember
2007. Ástæðan er sú, að það er ekki
gert ráð fyrir neinni hækkun lífeyris
til aldraðra frá almannatryggingum í
yfirlýsingunni 2007 en það voru slíkar
kjarabætur í yfirlýsingunni frá 2006
þó þær væru ekki mjög miklar. Aldr-
ei hefði hvarflað að mér, að útkoman
yrði verri fyrir aldraða, ef Samfylk-
ingin kæmi í ríkisstjórnina í stað
Framsóknar, en enn sem komið er
virðist það svo.
Þessi ríkisstjórn hefur ekkert
hækkað lífeyri aldraðra
Björgvin Guðmundsson skrifar
um hagsmunamál aldraðra »Ég hefi orðið fyrir
miklum vonbrigðum
með Jóhönnu og rík-
isstjórnina í kjara-
málum eldri borgara.
Þessir aðilar hafa
brugðist.
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.