Morgunblaðið - 16.05.2008, Blaðsíða 8

Eftir Sigurð Ægisson
sae@sae.is
Kraftarnir eru nú ekkiorðnir miklir, en ég ersvo þakklát Guði fyrir aðhafa sæmilega andlega
heilsu,“ segir Elín Jónasdóttir í
Siglufirði sem er 100 ára í dag.
Verst þykir henni að geta ekki unn-
ið neitt í höndunum lengur en þar til
fyrir skemmstu var hún enn saum-
andi föt til að gefa fátækum úti í
heimi.
„Ég er dóttir bónda og bónda-
konu á Suðurlandinu, undir Eyja-
fjöllum, og ólst upp til tólf ára ald-
urs í foreldrahúsum en fór síðan á
annan bæ í sveitinni og var þar fram
yfir tvítugt. Svo langaði mig að fara
að sjá mig um eitthvað meira og fór
til Reykjavíkur í vinnu þar. Og svo
gerðist eitt af öðru. Ég kom í Siglu-
fjörð 1939 og hef verið hér síðan,
gerðist húsmóðir en starfaði líka við
síldarsöltun á sumrin, þegar það var
í boði,“ segir Elín, aðspurð um upp-
runa sinn og tildrög þess að hún
fluttist norður í land, í hinn þá ört
stækkandi síldarbæ.
„Ég kynntist manni mínum, Ósk-
ari Sveinssyni sjómanni, lítillega í
Reykjavík og hans vegna kom ég
hingað. Hann var þá orðinn ekkju-
maður og tók mig inn í heimilið og
við urðum svo hjón 28. nóvember
1941. Við eignuðumst þrjú börn,
einn dreng og tvær stúlkur. Haukur
er fæddur 1941, Guðlaug 1942 og
Guðfinna 1946. Barnabörnin eru níu
talsins, barnabarnabörnin fjórtán,
barnabarnabarnabörn tvö.“
Rúmum áratug eftir að Elín kem-
ur til Siglufjarðar er hann orðinn
fimmti stærsti bær á Íslandi, með
um 3.100 íbúa fastsetta. Það hefur
verið líflegt um að litast, eða hvað?
„Já, það var ekki laust við það,
ekki síst á sumrin, þegar íbúatalan
tvöfaldaðist og jafnvel meira; það
fór nú ekki framhjá manni.“
Trúin mikilvæg
Elín er trúuð kona. Skyldi hún
hafa alist upp við mikla trúrækni?
„Nei, en það kom til þannig,“ seg-
ir hún „að eftir að ég flutti frá for-
eldrum mínum fannst mér alltaf
eins og Guð væri að tala eitthvað til
mín, en skildi ekki til fulls hvað væri
að ske – það var aldrei talað um
svona lagað, um trúmál eða frelsun,
það var ekki til í tungumálinu held
ég þá – þótt maður færi í kirkju á
sunnudögum af og til, og mér fannst
eitthvað vanta, ef ég komst ekki í
kirkjuna. Svo bara hélt þetta áfram,
ég vissi ekki hvað var að gerast í lífi
mínu, en mér leið ekki vel og fann
að ég þyrfti á Guði að halda. Svo fór
ég að ákalla hann og biðja hann um
að fyrirgefa mér syndirnar. En það
skeði ekki neitt, í langan tíma. Á
þessum árum keypti ég öll kristileg
blöð sem ég gat náð í, og svo eitt
sinn er ég að fletta einhverju þeirra
og sé þá grein þar sem þetta er allt
útskýrt, hvernig maður ætti að
nálgast Guð. Maður átti sumsé að
biðja Jesú um að fyrirgefa sér synd-
irnar. Og ég hugsaði með mér, að
þetta skyldi ég reyna. Og ég gerði
það og þá stóð ekki á svarinu. Ég
man að þetta var að kvöldi til og ég
var ein heima; ég kraup við eldhús-
bekkinn og það var eins og það væri
velt þungum poka af herðum mín-
um. Svona skeði það. Ég fylltist af
svo miklum kærleika að mig langaði
að hlaupa út á götu og faðma alla
sem ég mætti. Það var ekkert ann-
að. Síðan eru liðin um 65 ár og þetta
verið bein braut, þannig lagað, ég
ákalla Drottin á hverjum degi og
stundum oft á dag. En ég fékk nú
ekki mikinn meðbyr hjá öllum í fjöl-
skyldunni minni. Þetta þótti eitt-
hvað fanatískt. En ég lét mig hafa
það og ákallaði bara Jesú því meira.
Og hann hefur aldrei brugðist mér,
þó maður skilji ekki allt sem hefur
komið í manns veg, það er önnur
saga. Guð agar þann sem hann elsk-
ar.“
Saumaði föt og gaf
Það eru ekki margir sem vita að
Elín hefur í 20–30 ár saumað föt og
gefið til fátækra úti í heimi, bæði í
Austur-Evrópu, Afríku og Asíu.
Einnig sendi hún mikið til ABC-
hjálparstarfsins á Íslandi, sem síðan
kom þessum fatnaði áfram til þeirra
sem með þurftu.
„Já, það kom til af því að ég
kynntist fólki sem var að senda flík-
ur til annarra landa til þeirra sem
áttu lítið til að klæðast í og ég bara
slóst í för með því. Og svo þegar þau
fóru héðan þá tók ég bara við og
hélt áfram. Ég er nýlega hætt þessu
því ég get þetta ekki lengur, ég er
orðin svo dofin í höndunum. Það
byrjaði í vetur,“ segir hún.
Elín missti eiginmann sinn 14.
desember 1983 og bjó eftir það ein í
heimili til 98 ára aldurs en var boðið
að dvelja á Heilbrigðisstofnun
Siglufjarðar yfir jólin 2007 en veikt-
ist og ílentist út af því og kveðst
ekki vera á leiðinni heim á Suð-
urgötu 68 í bráð, enda sé vel um sig
hugsað þar sem hún sé núna.
Grátið í koddann
Sjálf fór Elín ekki varhluta af fá-
tæktinni á uppvaxtarárum sínum,
og rifjar það m.a. upp að þegar hún
fermdist hafi hún ekki einu sinni
fengið póstkort og því ekki átt neitt
til minningar um þann dag. Kveðst
hún hafa grátið sig í svefn um kvöld-
ið, henni hafi fundist þetta svo sárt.
Lífið hafi þannig ekki beint verið
dans á rósum. Þetta hafi samt ekki
verið út af því að fólkið sem hún var
hjá hafi verið sér vont, alls ekki,
heldur hafi öll tilveran snúist um
það eitt að vinna og vinna. Bæði
þarna og annars staðar. Lífsbar-
áttan hafi verið svo hörð. Og í þann
tíð var allt unnið með handafli en
ekki vélum eins og síðar tíðkaðist til
allra hluta.
Sjálfan fermingardaginn var helli-
rigning og enginn á bænum treysti
sér til að ríða með Elínu yfir til
kirkjunnar, Stóradalskirkju undir
Eyjafjöllum, sem var lítil timb-
urkirkja, reist árið 1895. Og hlífð-
arföt átti stúlkan engin til að verjast
dembunni. Um síðir var þó ákveðið
að tvö uppkomin börn hjónanna þar
færu með henni og holdvot komst
hún á áfangastað í fylgd þeirra.
Andleg vakning
En hvað finnst Elínu um að vera
nú orðin 100 ára?
„Æ, ég er eiginlega ekkert hrifin
af því að vera orðin svona gömul, því
til hvers að lifa þegar maður getur
ekki gert neitt af viti lengur? Það er
ekkert gaman að sitja iðjulaus allan
daginn. Skammtímaminnið er orðið
lélegt, en ég man betur aftur í tím-
ann. Kraftarnir eru heldur ekki
orðnir miklir, en ég er svo þakklát
Guði fyrir að hafa sæmilega andlega
heilsu, mér finnst svo ömurlegt að
sjá fólk sem er út úr heiminum í
mörg ár og veit varla hvar það er.
Ég vorkenni aðstandendum að
þurfa að horfa upp á slíkt.“
Ástvinir Elínar ætla að minnast
hinna merku tímamóta, aldarafmæl-
isins, á morgun, laugardag, með
kaffisamsæti í sal Dvalarheimilis
aldraðra (Skálarhlíð) í Siglufirði á
milli kl. 15 og 18 og eru allir hjart-
anlega velkomnir þangað. Hún vill
engar gjafir eða blóm en óskar mjög
eftir því að fólk láti andvirði þess
sem það ætlaði að gefa renna til
ABC-hjálparstarfsins á Íslandi. Það
má leggja inn á: Hjálparstarf ABC á
Íslandi, reikningur númer 1155-15-
044020 (kt. 690688-1589). Nánari
upplýsingar má finna á vefslóðinni:
http://www.abc.is.
Og hvers myndi afmælisbarnið
svo vilja óska þjóðinni sinni á kom-
andi árum?
Gamla konan, hokin af reynslu, er
ekki í nokkrum vafa og svarar um-
svifalaust og leggur áherslu á hvert
orð. „Ég hefði mestan áhuga á því,
að það yrði andleg vakning, því ekki
veitir af. Ég yrði glöðust, ef það
mætti verða. Því fólk nú á tímum
hugsar meira um peningana en sitt
andlega ástand, því miður.“
8 FÖSTUDAGUR 16. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Í DAG er Elín Jónasdóttir á Siglufirði 100 ára. Hún fæddist 16. maí árið
1908 í Efri-Kvíhólma í Ásólfsskálasókn í Vestur-Eyjafjallahreppi og þar
sleit hún barnsskónum í faðmi stórrar fjölskyldu. Foreldrar hennar voru
Jónas Sveinsson (1875-1946), bóndi frá Rauðafelli í Eyvindarhólasókn í
Rangárvallasýslu, og Guðfinna Árnadóttir (1874-1972), húsfreyja frá
Mið-Mörk í Stóra-Dalssókn í Rangárvallasýslu, og var Elín fjórða í röð
níu barna þeirra. Hin eru Sveinn, Marta Sigríður, Engilbert Ármann,
Ásdís, Guðrún, Guðný Bergrós, Sigurþór og Guðfinna.
Óhætt er að segja að mikið langlífi sé í ættinni því ef undan er skilin
Guðrún, sem andaðist 66 ára að aldri, varð Sveinn 79 ára, Engilbert
Ármann 81, Guðfinna 86, Ásdís og Sigurþór 93 og Marta Sigríður 96.
Og Guðný Bergrós, sem auk Elínar er ein þeirra systkina eftir á lífi,
verður 96 ára 21. nóvember á þessu ári, er fædd 1912. Hún er á dval-
arheimilinu Hjallatúni í Vík í Mýrdal. Guðfinna, móðir þeirra, varð
aukinheldur 98 ára.
Langlífi í ættinni
„Ekkert gaman að sitja iðjulaus“
Ljósmynd/Guðlaug Óskarsdóttir
Við saumavélina Elín hefur alla tíð saumað mikið fyrir fátæka í útlöndum en hefur nú orðið að láta af saumaskap.
Afmælisbarnið Elín Jónasdóttir.
Elín Jónasdóttir í Siglufirði, sem er 100 ára í dag, saumaði í áratugi föt á fátæka í útlöndum
Ljósmynd/Sigurður Ægisson
BÆTA má stöðu neytenda á Íslandi með ýms-
um aðgerðum, að mati Hagfræðistofnunar Há-
skóla Íslands. Stofnunin vann skýrslu um
stöðu neytendamála á Íslandi fyrir viðskipta-
ráðuneytið. Skýrslan var kynnt á ráðstefnu
um nýja sókn í neytendamálum sl. miðviku-
dag.
Stofnunin leggur m.a. til að samanburður á
verði áskriftarþjónustu á borð við síma, orku,
tryggingar og bankaþjónustu verði aðgengi-
legur á einu stað, t.d. á sömu heimasíðu. Í því
sambandi er vísað á heimasíðu Orkustofnunar
og Neytendastofu um raforkuverð og einnig
samstarf norska neytendaráðuneytisins og
norskra fjármálafyrirtækja um „Finansporta-
len“. Skikka mætti aðila í leyfisháðum rekstri,
t.d. fjarskiptum, bankastarfsemi og trygging-
um, til að taka þátt í kostnaðinum.
Neytendum verði kynntur réttur þeirra og
hvert þeir geta leitað hans. T.d. má efla kynn-
ingarstarfsemi Neytendastofu með auglýs-
ingaherferðum, svipað og staðið er að kynn-
ingu umferðarmála. Þá mætti efla
„Leiðarkerfi neytenda“ (www.neytandi.is) og
tryggja fjárhagsgrundvöll þess verkefnis.
Reiknuð verði út vísitala um ástand neyt-
endamála. Kostnaður við slíka útreikninga er
talinn vera á bilinu 3-5 milljónir króna á ári.
Slík vísitala myndi veita söluaðilum aðhald
auk þess sem auðveldara yrði að fylgjast með
þróun mála.
Efla þarf rannsóknir á hagfræði fákeppni.
Hagfræðistofnun bendir á að ýmsar stofnanir
og samtök sem koma að neytendamálum gætu
staðið að reglulegu ráðstefnuhaldi um hag-
fræði fákeppni. Leggja þyrfti áherslu á að efla
innlendar rannsóknir á því sviði og einnig að
kynna aðferðafræði og niðurstöður erlendra
aðila um þau mál. Nota mætti hluta stjórn-
valdssekta vegna samkeppnisbrota til að fjár-
magna slíka starfsemi.
Þá leggur Hagfræðistofnun til að viðskipta-
ráðuneytið gefi árlega út skýrslu um stöðu
neytendamála og að viðskiptaráðherra geri
grein fyrir henni á Alþingi. Í skýrslunni verði
birtar vísitölur neytendamála og gerð grein
fyrir breytingum sem orðið hafa.
Þar verði einnig birtar niðurstöður kannana
um stöðu neytendamála í einstökum greinum
og fræðilegar úttektir á stöðu neytendamála.
Þá geri undirstofnanir viðskiptaráðuneytisins,
sem fjalla um neytendamál, grein fyrir þróun
mála á sínu sviði. Sérstaklega verði vikið að
þáttum sem snúa að stjórnvöldum, svo sem
eftirliti með vöruöryggi, vörugæðum, máli og
vog, samkeppni o.fl.
Hagfræðistofnun lýsir umhverfi neytenda-
mála hér á landi þannig að markaðsumhverfið
markist af fámenni og fjarlægð Íslands frá
fjölmennum mörkuðum Evrópu og Norður-
Ameríku. Fámennið og fjarlægðin frá öðrum
löndum valda því að samkeppni er minni á
sumum mörkuðum hér en í nágrannalöndum.
Fákeppni þrífst hér á mörgum sviðum, t.d. í
matvöruverslun, verslun með raforku og aðra
orkubera, lyf, í þjónustu banka og fjármála-
fyrirtækja, í þjónustu tryggingarfyrirtækja,
flutningum, verslun með byggingarvörur og
þjónustu fjarskiptafyrirtækja.
Sumir íslenskir fákeppnismarkaðir einkenn-
ast af því að stærsta fyrirtækið býður jafn-
framt lægsta verðið og gengur það þvert á nið-
urstöður fræðimanna. Miklir og tíðir afslættir
fyrirtækja á fákeppnismörkuðum hafa og kall-
að fram vangaveltur um hvort í raun sé þar
um fákeppni að ræða.
Hagfræðistofnun Háskóla Íslands gerir tillögur um aðgerðir til að bæta stöðu neytenda hér á landi
Fámennið stuðlar að fákeppni