Morgunblaðið - 05.08.2008, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. ÁGÚST 2008 19
Ómar
Einn koss Verslunarmannahelgin er tilvalinn tími augnagota og kossa. Stuðmaðurinn Egill Ólafsson lét sitt ekki eftir liggja og gerði sig líklegan til að
smella kossi á kinn söngkonu Stuðmanna, Birgittu Haukdal, á útitónleikunum í Fjölskyldu- og húsdýragarðinum í Laugardal á sunnudagskvöldið.
Blog.is
Hlynur Hallsson | 4. ágúst
Áfram Magga Blöndal!
Það er stórkostlegt hvað
hægt er skapa góða
stemningu með jákvæðni
og bjartsýni. Margrét
Blöndal tók verkefnið að
sér og stendur uppi sem
hetja. Það var allt annar
bragur á þessari verslunarmannahelgi
en þeim síðustu hér á Akureyri og það
sannaðist að aldurstakmörk á tjald-
stæðin voru ekki leiðin til að laga hlutina.
Það er hægt að gera kraftaverk með
góðu skipulagi, bjartsýni og með því að
skapa góða stemningu. Vissulega var
fyllirí [...] en sem betur fer var það ekki
yfirgnæfandi [...] Takk Magga, fyrir að
redda heiðri Akureyringa.
Meira: hlynurh.blog.is
Ketill Sigurjónsson | 4. ágúst
Svart-hvít heimsmynd
Í fjölmiðlunum er heim-
urinn er oft málaður
svart-hvítur. Íran gegn
Bandaríkjunum er eitt
dæmið. Í reynd á kjarn-
orkuþekking Írana rætur
að rekja til þess þegar
Bandaríkin studdu kjarnorkuuppbygg-
ingu Írana á 6. og 7. áratug liðinnar
aldar. Og reyndar lengur.
Meira: askja.blog.is
Björn Bjarnason | 4. ágúst
Örlög snillings
Spyrja má, hvað við viss-
um mikið um Gúlagið og
grimmd sovéska kerf-
isins, ef Solzhenitsín
hefði ekki kallað Stalín
„karlinn með yfirvar-
arskeggið“. Í stað Nób-
elsverðlauna fyrir bókmenntir hefði
Solzhenitsín kannski fengið viðurkenn-
ingu sem góður framhaldsskólakennari í
raunvísindum, án þess að heimurinn all-
ur fengi að kynnast snilli hans.
Meira: bjorn.blog.is
Varsjá – Þegar vinur deyr óvænt minnumst
við andlits hans, brossins, samtalanna, sem
aldrei verður lokið. Í dag sé ég fyrir mér
Bronislaw Geremek, sem lést í bílslysi fyrir
nokkrum vikum, í fangelsi í Bialeka og heyri
hás öskur hans bak við rimla fangelisins í
Rakowiecka-götu. Ég sé og heyri Bronek í
Castel Gandolfo, ávarpa Jóhannes Pál páfa
II.
Ég sé hann einnig fyrir mér á neðanjarð-
arfundum „Samstöðu“ og í hringborðssamn-
ingunum 1989. Ég sé hann líka fyrir mér á
þinginu okkar að lýsa yfir endalokum pólska
alþýðulýðveldisins og á CNN að tilkynna inn-
göngu Pólverja í NATO. Og ég man eftir tug-
um einkasamtala, umræðna og deilna, sem við
áttum á tæplega 40 árum. Bronisłav Geremek
var einn af okkur, svo notuð séu orð Josephs
Conrads, rithöfundar, sem Geremek dáði.
Hann var þátttakandi í lýðræðislegu and-
spyrnuhreyfingunni og í Samstöðu, sem barð-
ist fyrir sjálfstæði Póllands og frelsi ein-
staklingsins og galt það háu verði. Hann vildi
vera trúr janúaruppreisninni og sveitum Jó-
zefs Pilsudskys, arfleifð uppreisnarmannanna
í gettóinu í Varsjá og uppreisninni í Varsjá,
gildum hins pólska októbermánaðar og stúd-
entauppreisnarinnar 1968, gildum KOR
(Varnarnefndar verkalýðsins) og Samstöðu.
Geremek vissi að útilokun og þrælkun eyði-
leggja mannlega reisn og niðurlægja
mennsku okkar. Hann vissi að einræði leiðir
til siðferðislegs subbuskapar. Hann mat
frelsi, ómengaða þekkingu, hugrekki þeirra,
sem ekki samlagast umhverfi sínu, anda and-
spyrnu, fegurð pólskrar rómantíkur, hlut-
lausa hegðun og mannlega reisn. Hann brást
við siðferðislegum subbuskap með ógeði, en
einnig ótta. Hann sá það sem uppsprettu ein-
nota fjölda, mannlegt uppistöðulón fyrir ein-
ræðishreyfingar.
Hann var bæði hugsjóna- og raunsæismað-
ur. Geremek varð í barnæsku vitni að nið-
urlægingu þeirra, sem voru hnepptir í þræl-
dóm í gettóinu í Varsjá. Hann bjargaðist úr
helförinni eins og fyrir kraftaverk og það sem
eftir var ævinnar lét hann sig dreyma um
Pólland þar sem fólk lifði með reisn og bæri
virðingu fyrir reisn annarra.
Geremek barðist fyrir hugsjón sinni um
Pólland. Hann trúði að allir gætu breyst til
hins betra og að við þyrftum að hlúa að anda
samræðunnar, umburðarlyndisins og hæfi-
leikans til að fyrirgefa og sætta. Hann vildi
lýðræðislegt Pólland í öflugri og lýðræðislegri
Evrópu.
Nú þegar hann er horfinn sjáum við hvað
hann afrekaði mikið. Geremek vissi að þjóð-
arvitund og stolt eru ómetanlegar tilfinningar
og nauðsynleg gildi í Póllandi, sem var dæmt
til baráttu fyrir sjálfstæði. En hann vissi
einnig að á millistríðsárunum var hugtakið að
vera „pólskur“ notað sem verkfæri ágengrar
þjóðernishyggju. Í huga Geremeks táknaði
það að vera pólskur hvorki líffræðilegt sam-
félag né blóðbönd. Saga þjóðarinnar var mik-
ilvæg, hvort sem þeirri sögu var breytt í goð-
sögn eða goðsögnin var svipt í burtu, hvort
sem tónninn væri afsakandi eða gagnrýninn.
Hann var vanur að segja að út frá fortíðinni
veldum við hefðir og með hjálp hennar tjáð-
um við skoðanir okkar og val. Þótt atburðir
eins og ógnarstjórn Stalíns stæðu utan
pólskrar hefðar eins og hann sá hana vissi
hann að samfélagsvitund krefðist meðvit-
undar um söguna í heild sinni; hið góða og hið
illa. Við verðum að muna að þær athafnir,
sem við höfnum nú, gátu einnig gerst í okkar
samfélagi um leið og við vinnum að því að
gera það, sem einu sinni var hægt, ómögu-
legt.
Bronek var stoltir af þrjóskum frelsisvilja
Pólverja, afrekum þeirra og lýðræðisvæðing-
unni, sem þökk sé hringborðssamningunum
gerði kleift að binda enda á einræðið án
blóðsúthellinga. Hann var stoltur af aðild Pól-
lands að NATO og Evrópusambandinu og
efnahagsárangrinum í Póllandi.
En hann var einnig áhyggjufullur. Fyrir ári
gaf hann út viðvörun ásamt Lech Walesa
og Tadeusz Mazowiecki: „Ríkið sem við fór-
um með sem sameign er nú meðhöndlað sem
herfang sem ráðamenn vilja hrifsa til sín.
Frelsinu og sjálfstæðinu, sem við reyndum að
vísa veginn að, fylgir ekki lengur tilfinning
samstöðu, sérstaklega gagnvart lítilmögnum
og fátæklingum. Móðganir og þrætur fylla hið
pólitíska svið og eyða trausti almennings til
stjórnarinnar. stofnanir, sem við ættum að
vernda, eru orðnar verkfæri í höndum ráða-
mannanna og við okkur blasa alvarlegar ásak-
anir um misnotkun þeirra.“ Þessu ákalli
fylgdi dramatísk áskorun um að hreinsa
„pólsk stjórnmál af skít, bræði og hatri“.
Ritgerð Geremeks um Marc Bloch, franska
sagnfræðinginn, sem barðist í frönsku and-
spyrnunni gegn nasistum, er meðal mestu
fræðilegu og siðferðislegu afreka hans. Þegar
hann skrifaði um Bloch lýsti Geremek sjálfum
sér, sérstaklega þegar hann rifjaði upp þá
skilgreiningu Blochs á sjálfum sér að hann
væri hluti af „frjálslyndri, óháðri og framfara-
sinnaðri hefð í hugmyndafræði“.
Og hann lýsti sjálfum sér þegar hann vitn-
aði í Bloch: „Ég tengdist landi mínu, nærðist
á andlegri arfleifð þess og sögu og gat ekki
ímyndað mér annað land þar sem ég gæti um
frjálst höfuð strokið og elskaði það og þjónaði
því af öllum mínum mætti. Ég er gyðingur.
Ég lít hvorki á það sem ástæðu til stolts eða
skammar. Ég biðla aðeins í einu tilfelli til
upruna míns: þegar ég hitti gyðingahatara.
Engu að síður vil ég að eftir mig liggi við and-
látið aðeins einn, heiðarlegur vitnisburður:
Ég dey eins og ég lifði, sem góður Frakki.“
Geremek vildi koma tvennu til skila um
gyðingahatur. Hinu fyrra beindi hann inn á
við, til Pólverja og það var að berjast þyrfti
gegn gyðingahatri í öllum þess birting-
armyndum, jafnvel þegar það væri á jaðr-
inum. Hið seinna beindist að vestrænu al-
menningsáliti og laut að því að ekki ætti að
leika sér að úreltum staðalímyndum.
Bronisław Geremek dó með hreina sam-
visku og hreinan skjöld. Hann lifði í anda
kjörorðs Conrads: „Ég skal vera trúr,“ og
einnig „Að elta drauminn og að elta drauminn
aftur.“ Bronek, þú varst trúr.
Eftir Adam Michnik » Geremek barðist fyrir
hugsjón sinni um Pólland.
Hann trúði að allir gætu breyst
til hins betra og að við þyrftum
að hlúa að anda samræðunnar,
umburðarlyndisins og
hæfileikans til að fyrirgefa
og sætta.
Stóðu saman Bronisław Geremek og Lech
Wałesa takast í hendur í apríl 1989. Geremek
lést í bílslysi í Póllandi 13. júlí.
Höfundur var einn af leiðtogum Samstöðu og
stofnandi og ritstjóri Gazeta Wyborcza. Textinn
er byggður á minningarræðu, sem hann flutti við
útför Bronislaws Geremeks.
© Project Syndicate 1995–2008
Í minningu Bronislaws Geremeks