Morgunblaðið - 06.08.2008, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 6. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MEÐ lögum um
Lýðheilsustöð frá
árinu 2003 var starf-
semi nokkurra „ráða“
sameinuð, og var ætl-
un löggjafans að efla
lýðheilsu. Með eflingu
lýðheilsu var átt við
aðgerðir til að við-
halda og bæta heil-
brigði þjóðarinnar eða
tilgreindra hópa í þjóðfélaginu með
skipulegum og viðurkenndum að-
ferðum. Með lögunum voru sam-
einuð í einni stofnun áfengis- og
vímuvarnir, manneldi, slysavarnir,
tóbaksvarnir og önnur forvarna- og
heilsueflingarverkefni á vegum rík-
isins. Þannig voru m.a. þáverandi
áfengis- og vímuvarnaráð, manneld-
isráð, slysavarnaráð og tóbaks-
varnaráð sameinað í eina rík-
isstofnun. Margir voru til þess að
gagnrýna fyrirhugað fyrirkomulag,
sérstaklega heilbrigðisstarfsmenn.
Stóðu vonir manna til þess að með
nýju fyrirkomulagi yrði lýðheilsu-
starfsemi samhæfðari og öflugari
og fjármagn var tryggt til reksturs-
ins. Reynslan af rekstri Lýð-
heilsustöðvar hefur að mínu mati
ekki verið góð. Í stað fyrirhugaðrar
samhæfðrar og öflugrar stofnunar
er nú komið þögult
bákn.
Ég tel að það hafi
verið mistök að koma á
þessari stofnun. Kraft-
urinn sem var í þeim
„grasrótarhreyfingum“
sem sameinuðust er
horfinn. Starfsemin
hefur einkennst af
máttlausum dýrum úr-
ræðum og þunglamaleg
yfirstjórn og skrifræði
hafa tekið við. Það er
að mínu mati mun
happadrýgra fyrirkomulag að láta
grasrótina njóta sín og leyfa áhuga-
félögum og fyrirtækjum að takast á
við verkefnin. Talandi dæmi um
þetta er t.d. Forvarnarhús Sjóvá
sem tekið hefur forystuna í slysa-
vörnum á Íslandi, Krabbameins-
félagið, og samtökin Heimili og
skóli. Þar iðar allt af krafti frum-
kvæði og framkvæmdagleði. Þá er
það stór galli á starfsemi Lýð-
heilsustöðvar að læknisfræðileg
ráðgjöf hefur verið of takmörkuð,
en heilsuvernd og heilsuefling snýst
um læknisfræði þegar öllu er á
botninn hvolft. Það er mín skoðun
að leggja eigi Lýðheilsustöð niður í
núverandi mynd. Í staðinn má t.d.
skipa sérstakan fulltrúa, jafnvel
„umboðsmann heilsunnar“, við
embætti Landlæknis sem veitt gæti
ráðgjöf og samhæft starf hinna
ýmsu aðila. Það yrði þá raunveruleg
„lárétt nálgun“ lýðheilsustarfs. Hjá
Lýðheilsustöð starfar nú mikið af
hæfileikaríku fólki sem er vel fallið
til forystu í hinum ýmsu verk-
efnum. Með þessu fyrirkomulagi
myndu að mínu mati fjármunir nýt-
ast mun betur og lýðheilsustarf í
landinu verða virkara, öflugra,ódýr-
ara fyrir þjóðina en jafnframt meira
hvetjandi fyrir þá sem leggja vilja
þessu starfi lið. Það vakir alls ekki
fyrir mér að bregða fæti fyrir það
starf sem unnið er heldur vil ég
benda á að þessum málaflokki er að
mínu mati betur fyrir komið í hönd-
um öflugra félagasamtaka og fyr-
irtækja.
Lýðheilsustarf á villigötum?
Guðmundur
Björnsson skrifar
um lýðheilsustarf
Guðmundur Björnsson
»Reynslan af rekstri
Lýðheilsustöðvar
hefur að mínu mati ekki
verið góð. Í stað fyr-
irhugaðrar samhæfðrar
og öflugrar stofnunnar
er nú komið þögult
bákn.
Höfundur er endurhæfingarlæknir
með meistaragráðu í viðskiptum og
stjórnun og starfar sem
læknisfræðilegur ráðgjafi fyrir
atvinnulífið.
„Norðurheim-
skautssvæðið er loft-
vog fyrir umhverf-
isheilbrigði
jarðarinnar og þar
má taka púlsinn á
heiminum. Inúítar
sem lifa norðar en
aðrar þjóðir eru kan-
arífuglinn í kolanámu
jarðarinnar.“
Þessi orð mælti fulltrúi inn-
fæddra í ræðu sem hann hélt hjá
Sameinuðu þjóðunum þar sem
hann lagði áherslu á að þjóðir sem
búa við norðurheimskautið hefðu
vitað í áratugi af eigin reynslu og
þekkingu, það sem nú er staðfest
af vísindamönnum: Að heimurinn
okkar hlýnar á ógnvænlegum
hraða, svo búast má við að mann-
kynið muni standa frammi fyrir
nýjum breytingum og ógnum.
Milliríkjanefnd um loftslags-
breytingar (IPCC) gaf út fjórðu
matsskýrslu sína í fyrra. Sam-
kvæmt skýrslunni hefur magn
koltvísýrings, sem losað er út í
andrúmsloftið, aukist gríðarlega á
síðustu árum. Fari fram sem horf-
ir, getur hugsast að meðalhitastig
jarðarinnar muni hafa hækkað um
6,4°C við lok 21. aldar. Auk ann-
arra breytinga er varað við hugs-
anlegri bráðnun heimskautaíssins í
skýrslunni og enn meiri öfgum í
veðurfari.
Ógnin af hækkun sjávarborðs
vegna bráðnunar heimskautaís-
hellnanna er vel þekkt en sá
möguleiki að ísinn í Norður-Íshafi
bráðni á sumrin er varhugaverður
af öðrum ástæðum.
Lengi vel hefur þykk ísbreiðan á
norðurheimskautinu komið í veg
fyrir siglingar kaupskipa og nýt-
ingu auðlinda á sjávarbotni. Ef ís-
breiðan á norðurheimskautinu hop-
ar eða hverfur yfir sumarmánuðina
gæti það orðið til þess að þjóðir
heimsins fari að bítast á um auð-
lindir svæðisins. Það gæti leitt til
aukins pólitísks þrýstings en auk
þess haft hræðilegar afleiðingar
fyrir hið einstaka og viðkvæma
vistkerfi á svæðinu.
Í kalda stríðinu var
Norður-Íshafið mik-
ilvæg siglingaleið
kjarnorkudrifinna kaf-
báta Austur- og Vest-
urblokkanna sem ferð-
uðust undir
ísbreiðunni með ógn-
vænleg sprengjuflugs-
keyti innanborðs. Ef
nýtt tímabil hern-
aðarbrölts hæfist á
svæðinu myndi það
auka enn frekar hin
alvarlegu áhrif hnattrænnar hlýn-
unar. Við verðum nú þegar að láta
til skarar skríða og beita öllum
ráðum til þess að koma í veg fyrir
slíkt.
Eyðing kjarnorkuvopna á norð-
urheimskautssvæðinu verður að
vera fyrsta skrefið. Síðastliðið
sumar kom kanadíski Pugwash-
hópurinn með þá tillögu að land-
svæðið norðan norðurheimskauts-
baugsins yrði kjarnorkuvopnalaust
svæði og þar með yrði öll umferð,
prófun eða notkun slíkra vopna
bönnuð á svæðinu. Meðlimir al-
þjóðasamtaka Soka Gakkai (SGI)
hafa unnið sleitulaust að því að
losa heiminn undan ógninni sem
stafar af kjarnorkuvopnum. Til-
lagan sem kanadíski Pugwash-
hópurinn setti fram er í fullkomnu
samræmi við stefnu SGI og því
langar mig að lýsa yfir stuðningi
okkar við þessa mikilvægu tillögu.
Suðurheimskautssamningurinn
frá árinu 1959 lagði bann við að
suðurheimskautið yrði notað í
hernaðarlegu skyni. Hann bannaði
kjarnorkusprengingar og losun
geislavirks úrgangs sunnan 60°
breiddargráðu. Það gerði suð-
urheimskautið að fyrsta svæðinu í
heiminum sem var yfirlýst kjarn-
orkuvopnalaust svæði. Í kjölfar
þess voru stofnuð svipuð svæði í
Suður-Ameríku, Karíbahafinu,
Suður-Kyrrahafi, Suðaustur-Asíu,
Afríku og Mið-Asíu og einnig
Mongólíu.
Landssvæðin á suðurhveli jarðar
eru að mestu leyti vernduð af sam-
þykktum um kjarnorkuvopnalaus
svæði. Þær samþykktir hafa einnig
öðlast kjölfestu í Asíu. Slíkar sam-
þykktir hamla útbreiðslu kjarn-
orkuvopna og hvetja til afnáms
þeirra.
Með samþykktum um kjarn-
orkuvopnalaus svæði hafa yfir 100
lönd og rúmur helmingur rík-
isstjórna heimsins sett fram þá
skoðun sína að kjarnorkuvopn
skuli bönnuð samkvæmt alþjóða-
samþykktum.
Með því að koma umræðunni af
stað og stofna kjarnorkuvopna-
laust svæði á norðurheimskautinu
og víðar getur komist skriður á
það ferli að almennt verði talið
eðlilegt að kjarnorkuvopn verði
gerð ólögleg. Á endanum yrði gerð
alþjóðleg samþykkt um allsherj-
arbann við kjarnorkuvopnum.
Með því að gera suðurheim-
skautið að kjarnorkuvopnalausu
svæði hefur ekki einungis verið
komið í veg fyrir hernaðaryfirráð
yfir Suðurskautslandinu, heldur
hefur það einnig orðið til þess að
koma á alþjóðlegu samstarfi á sviði
vísindarannsókna. Það er von mín
að yfirlýsing um norðurheim-
skautið sem kjarnorkuvopnalaust
svæði verði mikilvægt skref í því
ferli að viðurkenna þetta einstaka
vistkerfi, menningarperlu og þjóð-
flokkana á svæðinu sem sameig-
inlega menningararfleifð mann-
kynsins og veita þeim
verðskuldaða vernd og virðingu.
Sameinuðu þjóðirnar ættu að vera
driffjöður í því að gerð verði slík
samþykkt en almenningur og hin
ýmsu félagasamtök gegna einnig
mjög mikilvægu hlutverki í því
samhengi.
Segjum nei við kjarnorkuvopn-
um á norðurheimskautssvæðinu
Daisaku Ikeda
skrifar um kjarn-
orkuvopnalaus
svæði
Daisaku Ikeda
» Fjallar um tillögu
Pugwash-hópsins að
gera norðurheimskauts-
svæðið að kjarnorku-
vopnalausu svæði og
mikilvægi þess í
tengslum við hlýnun
jarðar.
Höfundur er forseti SGI, stofnandi
Soka-háskólanna og Toda-
stofnunarinnar um friðarransóknir og
handhafi friðarverðlauna SÞ.
TILEFNI þessa
greinarkorns er að
vekja athygli á góðri
grein Ragnheiðar El-
ínar Árnadóttur al-
þingismanns er birtist
í Viðskiptablaðinu 24.
júlí sl. undir yf-
irskriftinni „Af hverju
má Garðabær ekki
lækka skatta?“
Eins og fram kem-
ur í greininni þá var
það eitt af stefnu-
málum Sjálfstæð-
isflokksins í Garðabæ
að fella niður fast-
eignaskatta af íbúðar-
húsnæði 70 ára og
eldri Garðbæinga í
áföngum á kjör-
tímabilinu. Þegar
málið kom síðan til
umfjöllunar í bæj-
arstjórn Garðabæjar
að afloknum kosningum þá var um
það þverpólitísk samstaða, málið
var afgreitt einróma og hrint í
framkvæmd. Það kom því sem
blaut tuska framan í þá sem um
málið fjölluðu, ekki síst eldri borg-
ara, þegar einn úr þeirra hópi
kærði málið til ráðuneytis sveit-
arstjórnarmála. Skemmst er frá því
að segja að samgönguráðuneytið
felldi úrskurð sinn í maí sl. og
gerði Garðabæ að falla frá áform-
um um frekari afslætti til 70 ára og
eldri. Það skal áréttað að viðkom-
andi afsláttur átti að koma til við-
bótar tekjutengdum afslætti til
tekjulágra ellilífeyrisþega.
Að sjálfsögðu gerði bæjarstjórn
sér grein fyrir að e.t.v. gæti verið
ágreiningur um túlkun á 5. gr. laga
um tekjustofna sveitarfélaga nr. 4
frá 1995 en það er ekki einsýnt
með þá túlkun. Einnig er kveðið á
um sjálfsákvörð-
unarrétt sveitarfélaga í
stjórnarskrá Íslands.
Á tyllidögum er rætt
um að gera þurfi átak í
málefnum aldraðra.
Eitt það fyrsta sem þá
kemur til umræðu er
að gera þurfi eldra
fólkinu kleift að búa
sem lengst heima í
íbúðum eða húsum sín-
um. Mikilvægur liður í
því væri að fella niður
fasteignagjöldin. Eldra
fólk býr oft í stóru
húsnæði með háu fast-
eignamati og er þess
vegna gert að greiða
há fasteignagjöld sem
eru oft á tíðum mjög
íþyngjandi fyrir við-
komandi.
Það er einróma álit
bæjarstjórnar Garða-
bæjar að búa eigi svo
um hnútana að sveit-
arstjórnum sé heimilt
að fella niður fast-
eignaskatta af íbúðar-
húsnæði 70 ára og eldri íbúa óháð
tekjum og efnahag. Gera þeim sem
þess óska þannig kleift að búa
lengur í húsnæði sínu og auka
þannig lífsgæði og ánægju þessa
hóps. Svo er það allt önnur um-
ræða þessu tengd að fast-
eignagjöldin eru síðustu leifar
eignaskattsins sem ríkisstjórnin
lagði af fyrir nokkrum árum góðu
heilli. Það er skoðun undirritaðs að
fasteignaskattur á íbúðarhúsnæði
ætti að leggjast af fyrir fullt og allt
með sömu rökum og eignarskatt-
urinn á sinni tíð.
Ég fagna frumkvæði Ragnheiðar
Elínar Árnadóttur alþingismanns
og vona að henni verði vel ágengt í
þessu mikla hagsmunamáli eldri
borgara.
Fasteignagjöld eldri
bæjarbúa í Garðabæ
Erling Ásgeirsson
skrifar um
fasteignaskatta
í Garðabæ
Erling Ásgeirsson
»Eitt það
fyrsta sem
þá kemur til
umræðu er að
gera þurfi eldra
fólkinu kleift að
búa sem lengst
heima í íbúðum
eða húsum sín-
um.
Höfundur er bæjarfulltrúi og
formaður bæjarráðs í Garðabæ.
STAKSTEINAR
Morgunblaðsins 28.
júlí sl. fjölluðu um að
bakslag hefði komið í
þróun hins frjálsa
hagkerfis í heiminum
og að opinber rekst-
ur hefði sótt í sig
veðrið, einnig á Ís-
landi.
Langt fram eftir
síðustu öld tókust á
sósíölsk hagkerfi, þar
sem Sovétríkin voru
mest áberandi, og
kapítalísk hagkerfi,
með Bandaríkin sem
fánabera. Hug-
myndastríði þeirra
lauk með hruni hins
sósíalska hagkerfis.
Við tók blómaskeið
markaðshyggjunnar, þar sem
Margaret Thatcher og Ronald
Reagan voru mestu áhrifavald-
arnir. Fljótlega komu þó brestir í
þá glansmynd. Lögmál fjármagns-
ins lokuðu augunum fyrir mik-
ilvægum þáttum mannlegs sam-
félags. Aðferðir frjálshyggjunnar
við að auka hagnað sinn bitnuðu á
þeim sem minna máttu sín þannig
að siðferðisvitund alþjóða-
samfélagsins var misboðið. Þá er
umgengni fyrirtækja um auðlindir
með köflum óviðunandi, svo sem
við skógarhögg í regnskógum í
Suðaustur-Asíu og
Suður-Ameríku eða
við vinnslu súráls, of-
veiði á fiski o.fl.
Annað hnattrænt
vandamál er hlýnun
lofthjúps jarðar. Það
er umfangsmeira en
svo aðferðir markaðs-
hyggjunnar ráði við
það. Það er hins vegar
á dagskrá þungavikt-
arráðstefna alþjóða-
samfélagsins.
Skemmst er þar að
minnast heims-
ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um matvæla-
öryggi, veðurfars-
breytingar og líf-
orkugjafa sem haldin
var í Rómaborg
snemma í júní sl.
Hana sóttu fulltrúar
180 ríkja.
Menn horfast nú í
augu við það að hámörkun á efna-
legum hagnaði er ekki það sem
mannlíf á jörðinni snýst um, held-
ur það að lífsskilyrði á jörðinni
verði varðveitt þó að það kosti
markaðshyggjuna nokkurt bak-
slag.
Eftir að hafa verið tryggur les-
andi Morgunblaðsins um áratuga
skeið sit ég nú og spyr mig: Hvað
varð um mannúð og mannvit
þeirra Matthíasar og Styrmis?
Bakslag
í markaðshyggju
Matthías
Eggertsson skrifar
um markaðshyggju
Matthías
Eggertsson
»Hvað varð
um mannúð
og mannvit
þeirra
Matthíasar og
Styrmis?
Höfundur er fyrrv. ritstjóri
Búnaðarblaðsins Freys.