Morgunblaðið - 10.08.2008, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2008 13
spurningu?“ spyr Vilhjálmur hvasst.
„Það eru embættismenn. Stjórn-
málamenn eiga að taka ákvarðanir
og við þá hefur ekki verið rætt. Það
er því ekki hægt að fullyrða að Björn
Bjarnason hafi rangt fyrir sér þegar
hann leggur til að látið verði á það
reyna hvort þessi undanþága geti
fengist.
Auðvitað þarf umræðan að fara
fram. Íslendingar þurfa að skjóta
styrkari stoðum undir efnahagslífið
áður en við getum látið okkur
dreyma um myntbandalag af einu
eða öðru tagi.“
Almenningur fær skellinn
„Mér finnst að almenningur sé
látinn taka mesta skellinn,“ segir
Ingibjörg Þórðardóttir, formaður
Félags fasteignasala. Hún segist
vísa þar til atlögu bankanna og
Seðlabankans að húsnæðismark-
aðinum og nefnir einkum spá bank-
ans um allt að 30% lækkun á hús-
næðismarkaðinum.
„Hefði þessi spá Seðlabankans
gengið eftir hefði vísitalan hækkað
mun minna vegna þess hversu mikið
vægi húsnæðisliðurinn hefur í
neysluvísitölunni. Mikill hluti spari-
fjár almennings er bundinn í hús-
næði og þar með hefði hluti þess ver-
ið gerður upptækur.“
Nokkrir viðmælendur lýstu
áhyggjum af stöðu fólks sem fjár-
magnaði húsnæðiskaup að mestu
með erlendum lánum. Ingibjörg seg-
ir að talsvert af húsnæði sé í raun yf-
irveðsett vegna gengisfalls krón-
unnar.
„Flestir hafa reynt að þreyja
þorrann og góuna í þeirri von að
ástandið lagist á næstu 3-5 árum.
Uppboðum er víst ekki ennþá farið
að fjölga að ráði. Það hefur þó flogið
fyrir að stefnuvottar hafi nóg að
gera um þessar mundir.
Það líður ef til vill einhver tími þar
til eitthvað fer að gerast. Ef ekkert
verður að gert óttast ég að víða verði
þröng í búi þegar líður á haustið.“
Lán Íbúðalánasjóðs of lág
Ingibjörg bendir á að Bretar hafi
dælt fjármunum inn á markaðinn til
þess að forðast gjaldþrot banka sem
standa tæpt m.a. vegna bankakrepp-
unnar í Bandaríkjunum. Á sama hátt
ættu íslensk stjórnvöld að auka vægi
Íbúðalánasjóðs með því að hækka
hámarkslánin.
„Hefðu lánin fylgt verðlaginu síð-
an þau breyttust 1. júlí 2004 væru
þau nú 23 milljónir kr. Þegar lán-
unum var breytt gerðu menn ráð
fyrir að þau dygðu fyrir fjögurra
herbergja íbúð. Eins og staðan er nú
hafa hámarkslán sjóðsins í raun
lækkað.“
– Telurðu þá að þeim 30 millj-
örðum sem átti að verja til þess að
endurfjármagna íbúðalán bankanna
hefði verið betur varið til þess að
styrkja stöðu sjóðsins?
„Eins og stöðu mála er háttað og
þróunin hefur orðið sé ég ekki betur
en að Íbúðalánasjóður sé eina hald-
reipi kaupenda á Íslandi. Tökum
dæmi:
Fólk sem ætlar að kaupa fjögurra
herbergja íbúð, sem kostar kannski
35 milljónir, fær 20 milljónir hjá
Íbúðalánasjóði á 5,5% vöxtum og
viðbótarlán hjá sparisjóðunum sem
ber 8,4% vexti. Hámarkslán spari-
sjóðanna til íbúðakaupa eru 9,1 millj.
Það er því 2,9% munur á lánum
sjóðsins og sparisjóðanna. Dæmið er
einfalt. Viðbótarvextirnir, 2,9%,
kosta lántakendur 263.900 á ári eða
meira en 10 milljónir á 40 árum ef
lánið er til svo langs tíma.
Þetta er íslenskum almenningi
boðið upp á í nafni frelsis og einka-
væðingar. Það er engin ástæða til
þess að halda Íbúðalánasjóði niðri.
Bankarnir eru hvort eð er ekki á
markaðinum sem stendur. Lausa-
fjárskorturinn sér til þess enda pen-
ingarnir komnir út um víðan völl.
Stjórnvöld trúðu á einkavæð-
inguna og það gerði ég líka. Nú höf-
um við bitið okkur illilega í hælana
og verðum að læra af því.“
Ingibjörg segir að Neytenda-
samtökin og talsmaður neytenda
mættu huga betur að stöðu lánþega
hjá bankastofnunum, en samnings-
staða þeirra sé í raun engin. Nefnir
hún sem dæmi að selji maður íbúð
sem keypt var með lánum frá bönk-
unum árið 2004 fái nýr kaupandi
ekki sambærileg kjör. Fleiri dæmi
nefnir hún máli sínu til stuðnings.
„Fjölmiðlar eru einnig veru-
leikafirrtir. Þar fjasa menn yfir mis-
munandi verði á kaffibollum og öðru
sem telst vart til nauðsynja. En fáir
vekja máls á þeirri stöðu sem lántak-
endur eru í.“
Bankarnir eru leigusalar
Nokkrir viðmælendur ræddu það
sem kallað hefur verið innrás bank-
anna á húsnæðismarkaðinn haustið
2004. Forstjóri Íbúðalánasjóðs sagði
í viðtali við Ríkisútvarpið 29. júlí síð-
astliðinn að þessi lán hefðu hjálpað
ýmsum að endurfjármagna sig með
hagstæðum hætti.
Einn viðmælandinn hafði orð á því
að grunur léki á að aðalástæða inn-
rásarinnar hefði verið sú að íslensku
bankarnir hefðu gjarnan viljað
verpa eggjum sínum í húsnæðiskörf-
una enda hefðu íbúðir jafnan verið
talin góð fjárfesting og bankana
„Í raun bera tvö hlutafélög
meginábyrgð á slæmri
gjaldeyrisstöðu okkar um
þessar mundir, Eimskipa-
félagið og FL Group. Þar
gáðu menn ekki að sér og
fjárfestu á ýmsum sviðum
sem þeir höfðu ekki næga
þekkingu á. Tap FL Group
varð meira en þekkst
hefur í allri Íslandssögunni
og það kom að skulda-
dögunum. Sumar eignirnar
hafa verið óseljanlegar og
eign hluthafa hefur
hreinlega gufað upp.“
Þ
að verður að segja sem er að menn fóru allt
of geyst í sakirnar,“ segir Bubbi Morthens.
Hann lýsti því í viðtali við Morgunblaðið 19.
júlí síðastliðinn hvernig honum reiddi af í
viðskiptum með hlutabréf. Inntur eftir nánari skýr-
ingum segir hann:
„Hvað sem hver segir gættu menn ekki að sér og
slepptu alveg fram af sér beislinu. Þetta á sér-
staklega við um FL Group, enda hafa þar bók-
staflega tugir milljarða gufað upp og horfið. Og
bankarnir eru einnig seldir undir sömu sök.“
Bubbi segir að fjármálaráðgjafar, sem hann átti
samskipti við, hafi reynst sér vel og vafalaust ráðið
honum heilt eftir því sem þeir vissu best.
„Ég get alveg sagt þér að ég vildi fjárfesta og
gíra mig upp með því að taka 100 milljóna króna
lán sem ég ætlaði að nota til að kaupa hlutabréf.
En ágætur maður, sem ég átti aðgang að í bank-
anum mínum, bað mig að gera það ekki heldur
fjárfesta eingöngu fyrir þá peninga sem ég ætti
sjálfur og væri tilbúinn að tapa.
Ég fór að ráðum hans og þess vegna er ég ekki
öreigi.
Fjárfestingar mínar í FL Group, Eimskipum og
Exista enduðu með skelfingu. Allur sparnaðurinn
fór fyrir lítið. Ég gætti þess ekki að dreifa áhætt-
unni því að ég trúði á þessi fyrirtæki.“
Bubbi fjárfesti talsvert í erlendum fyrirtækjum
og var spurður hvort það hefði skilað arði. Hann
hló áður en hann svaraði spurningunni.
„Ég sá alveg um þessar erlendu fjárfestingar
sjálfur. Einu sinni sagði mín innri rödd mér að
selja hlutabréf sem voru farin að lækka og ég
gerði það.
En ég lagði fé í Ericsson-símafyrirtækið og um
tíma skiluðu þau hlutabréf miklum arði. Síðan
hrundu þau og ég stóð eftir slyppur og snauður.“
Brotnar fjölskyldur og sjálfsvíg
Bubbi segir að á Íslandi hafi ríkt algert gullæði
undanfarin 3-4 ár. Almenningur hafi tekið þátt í
því og jafnvel reyndir fjármálamenn. „Fólk sagði
að úr því að Jón í næsta húsi hefði stórgrætt svona
gæti það gert það líka og kapphlaupið um gróðann
hófst. Við kunnum fótum okkar ekki forráð og
menn veltu allt of lítið fyrir sér hvar og hvernig
þeir festu fé sitt. Án þess að ég nefni nöfn þá tóku
stjórnvöld þátt í þessum hrunadansi með því að
hvetja almenning leynt og ljóst til að fjárfesta í fyr-
irtækjum og það jafnvel áður en þau komust á al-
mennan markað. Hvernig fór það? Margir misstu
nær allt sitt.“
Bubbi segir að fjöldi fólks hafi haft samband við
sig og umboðsmann sinn eftir að Morgunblaðið
birti viðtalið við hann. Hafi fólk lýst hremmingum
sínum og þeim ógöngum sem það rataði í eftir mis-
heppnaðar fjárfestingar.
„Það er greinilegt að ýmsir hafa verið með mikið
fé á milli handanna og sumir höfðu tekið gríðarleg
lán til að fjárfesta fyrir. Fólk ætlaði að láta arðinn
greiða afborganirnar.
Þegar gengið féll og hlutabréfin hrundu brast
allt. Það eru dæmi þess að foreldrar og systkini
hafi orðið að standa skil á ábyrgðum og því miður
má víst rekja einhver sjálfsmorð hjá fólki á besta
aldri til þessara atburða.“
Þegar Bubbi er inntur eftir því hvort hann geti
vísað á viðmælendur segir hann það af og frá.
„Flestir fyrirverða sig fyrir að hafa látið ginnast
svona og geta ekki hugsað sér að koma fram undir
nafni. Fólk ber harm sinn í hljóði og heilu fjöl-
skyldurnar eiga nú um sárt að binda.“
ÁBYRGÐIN ER FYRST
OG FREMST MÍN
Morgunblaðið/Ómar
Gullæði Bubbi Morthens segir menn allt of lítið hafa
velt fyrir sér hvar þeir festu fé sitt og hvernig.