Morgunblaðið - 10.08.2008, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2008 21
Skógarhlíð 18 · 105 Reykjavík
Sími: 591 9000 · www.terranova.is
Akureyri sími: 461 1099
Verð kr. 49.990
Netverð á mann, m.v. 2 - 4 í íbúð í viku.
Sértilboð 31. ágúst og 7., 14. eða
21. september. Aukavika kr. 15.000.
Sértilboð á
Planetarium Village
- glæsileg gisting!
Birt með fyrirvara um prentvillur.
Terra Nova áskilja sér rétt til
leiðréttinga á slíku. Ath. að verð
getur breyst án fyrirvara.
Aðeins örfáar
íbúðir í boði!
Bibione í ágúst og september
frá kr. 49.990
Terra Nova býður einstakt tilboð á gistingu á Planetarium Village 31. ágúst og í brottförum í september.
Glæsilegt nýtt íbúðahótel á Bibione ströndinni stutt frá miðbænum. Frábær aðbúnaður og einstaklega
fallegar og glæsilegar íbúðir þar sem hvergi hefur verið til sparað. Stórt sundlaugasvæði með frábærri
aðstöðu, móttöku, sundlaugarbar og skemmtilegu leiksvæði fyrir börnin. Skemmtidagskrá í boði. Góð
eldunaraðstaða, öryggishólf, gervihnattasjónvarp, loftkæling o.fl í öllum íbúðum. Frábær gistivalkostur
á ótrúlegum kjörum! Bibione er sannkölluð paradís, fyrir fjölskyldur jafnt sem einstaklinga, með einstak-
ar strendur, frábæra veitingastaði og fjölbreytta afþreyingu.
undur, drakk líka. Hann beitti óspart
sálfræðilegum hyggindum þótt hann
væri hirðulaus í fjármálunum.
Trampe greifi æfur
Sólarlaust var fyrstu viku eftir
byltinguna. Trampe greifi var æfur í
fangageymslu sinni og samdi í hug-
anum frásögn sem hann síðan skráði
fyrir ensku stjórnina, jafnframt því
sem hann aumkvaði sjálfan sig fyrir
ömurlegt hlutskipti sitt.
Jörundur fór í opinbera heimsókn
til Ólafs Stephensens í Viðey, sem áð-
ur hafði verið stiftamtmaður og naut
virðingar. Hann minntist ekki orði á
byltinguna heldur hélt svo mat að
komumönnum að þeir komust við ill-
an leik á brott, illa haldnir af ofáti.
Byltingin spurðist nú út um landið
og verndarinn varð æ konunglegri í
framkomu og opinberum tilskip-
unum sínum, notaði hinar kon-
unglegu fornafnsmyndir Vér, Oss og
Vor.
Þegar mánuður var liðinn frá bylt-
ingunni var allt farið að ganga eins og
í sögu. Danir héldu sig innan dyra
meðan eignir þeirra voru smám sam-
an gerðar upptækar, Trampe greifi
var enn í fangavist en Phelps hélt
áfram að kaupa tólg, fisk og ull-
arsokka.
Jörundur reið um sveitir landsins
með átta manna lífvarðasveit sinni,
sem hann hafði látið sauma á græn
klæði. Hann athugaði danskar vöru-
birgðir og hve mikið opinbert fé emb-
ættismenn hefðu undir höndum. Á
meðan dreif Phelps sápuframleiðandi
í að láta reisa virki við höfnina í
Reykjavík. Þar var komið fyrir
nokkrum eldgömlum fallbyssum sem
grafnar voru upp úr flæðarmáli
skammt frá Reykjavík.
Bræði Trampe greifa fór dagvax-
andi. Lokaður inni í koldimmri
kompu varð hann að draga fram lífið
á fæði sem sjómenn kvörtuðu yfir.
„Ég var í stuttu máli sviptur í níu vik-
ur öllum þægindum sem ég hafði
vanist og varð að þola allar þær þján-
ingar, sem harðstjórinn hafði á valdi
sínu að leggja á mig,“ sagði hann síð-
ar í skýrslu sinni.
Meðan greifinn mátti þola þessa
smán afréð verndarinn að halda
dansleik til að fagna byltingunni og
lokum kauptíðarinnar, sem gengið
hafði venju fremur vel.
Konur fóru í hátíðarbúninga sína
og Jörundur steig dans við konu
biskupsins og fleiri konur. Líf og fjör
færðist í dansinn. Gullöld Íslands var
að hefjast, nýja ríkið var að verða
tveggja mánaða gamalt. En úti á fló-
anum var þrísiglt skipt sem stefndi
þöndum seglum til Reykjavíkur.
Þetta var enska hersnekkjan Tal-
bot, undir stjórn Írans Padd Jones.
Hann skyggndist um í sjónauka sín-
um og sá hinn nýja fána Íslands og
Phelps-virki. „Guð minn góður!“
sagði hann. Fregnin var þá sönn.
Versna tekur í málum
Um kvöldið eftir að Talbot var
lagst að landi tókst Trampe greifa að
sleppa og komast um borð í Talbot
þar sem hann sagði sorgarsögu sína,
sem og sagði hann Jones sitthvað um
framkomu Jörundar, að dauðadómur
biði hans í Kaupmannahöfn. Jones
var ekki viss um að víkingaleyfi
Margaret & Anne dygði til allra
þeirra aðgerða sem þeir Phelps og
Jörundur höfðu haft í frammi. Hann
var heldur ekki sannfærður um að
breska stjórnin myndi sætta sig við
framferði hins danska Jörundar,
enda hafði hann sannfrétt að hann
væri breskur stríðsfangi.
Þegar Phelps hafði lesið bréf skip-
stjórans þessa efnis fór ljóminn af Ís-
landsförinni og hann óttaðist nú að af-
urðir landsmanna, sem hann hafði
keypt fyrir 50 þúsund pund, yrðu
gerðar upptækar.
Jörundur trúði dagbók sinni fyrir
því að „skipstjóri á herskipi getur
ekki ráðið yfir breskri verslun heldur
er það skylda hans að veita henni
vernd sína. Jones skipstjóri hefði að
vísu haft nokkurn rétt til að haga sér
eins og hann gerði ef landsmenn
hefðu mótmælt athöfnum okkar.“
Sannleikurinn var hins vegar sá að
Íslendingar virtust flestir harla
ánægðir með breytinguna.
Trúin á verndarann dvín
Svo fór að stjórnarferli Jörgesens
lauk án nokkurra stórviðburða. Her-
skipið Talbot beindi fallbyssum sín-
um að timburhúsum höfuðstaðarins
og klerkar og embættismenn fóru að
missa trúna á verndarann Jörgen
Jörgensen – Jörund hundadagakon-
ung, og sáu eftir að hafa fylgt honum
að málum.
Skipverjar af Talbot drógu niður
hinn nýja íslenska fána og drógu
danska fánann að húni í staðinn. Við-
staddir Danir ráku upp fagnaðaróp.
Tíu dagar liðu áður en hægt var að
sigla Margaret & Anne burt frá Ís-
landi. Jörundur gekk virðulegur um
götur bæjarins meðan ný stjórn var
sett á laggirnar að tilhlutan Jones
skipstjóra. Hún átti að fara með völd
þar til búið væri að skera úr um það í
Englandi hvað gera skyldi við
Trampe greifa og fleiri aðila málsins.
Phelps var orðinn þunglyndur
enda lögðu Danir hald á ýmsar vörur
sem hann hafði þegar greitt fyrir.
Þann 25. ágúst 1809 lögðu skipin
Margaret & Anne og danska skipið
Orion af stað til Englands. En það
kviknaði í því fyrrnefnda og þá kom
Orion og Jörundur til hjálpar. Hann
bjargaði fimmtíu manns yfir í Orion.
Í Margaret & Anne varð sprenging
og lýsi og tólg flaut stafna á milli með-
an allt brann sem brunnið gat.
Orion sneri aftur til Reykjavíkur
með fólkið. Þar var herskipið Talbot
enn. Loks sigldu svo skipin áleiðis til
Englands og fengu harða útivist. Jör-
undur konungur var á leið í útlegð og
úr henni sneri hann ekki aftur.
„Er til nokkur maður á Íslandi,
sem getur að réttu lagi kvartað yfir
mér? Hefi ég skert eignir nokkurs
manns eða svipt nokkurn mann
frelsi? Hrópar saklaust blóð á hefndir
yfir mér?“ segir Jörundur í dagbók-
arskrifum sínum.
Nei, það kvartaði enginn nema
Danir – en þeir fengu ekki að gert,
þeir fengu ekki Jörund framseldan,
né heldur skaðabætur.
Jörundur hundadagakonungur sat
í skamman tíma í ensku fangelsi en
lenti að fengnu frelsi í spilaskuldum
og var sendur í útlegð til Ástralíu.
Þar er sagt að hann hafi verið held-
ur vel liðinn, elti m.a. uppi stroku-
menn og hafði á þeim taumhald.
Hann er sagður vera fyrirmynd að
þekktri höggmynd sem fékk nafnið
Spilakóngurinn.
Jörundur lést í Hobart í Tasmaníu
61 árs gamall árið 1841.
Hann kenndi harðneskju foreldra
sinna um það sem aflaga fór í lífi hans
og skapgerð og vandaði þeim ekki
kveðjur í dagbókarskrifum sínum.
Í bók Rhys Davies, Jörundur
hundadagakonungur, ævintýri hans
og æviraunir, sem þessi samantekt er
m.a. byggð á, segir m.a.:
„En hvað sem fyrir honum hefir
vakað, þá er það víst , að hann hefði
orðið eftirtektarverður konungur –
vegna sjómannshörku sinnar og bók-
menntahneigðar... Nýjar sögur hefðu
getað orðið til undir stjórn hans.“
En svona fór um sjóferð þá.
gudrung@mbl.is
Ef við setjum Jörund inn í nútíðinaþá væri líklegt að búið væri aðgreina hann með ofvirkni og at-
hyglisbrest, hegðun hans er lýst þannig í
dagbókarbrotum hans,“ segir Björn
Harðarson sálfræðingur.
„Jörundi var hafnað bæði af móður
sinni og í skóla. Hann hefur því líklega
þróað með sér mikla löngun til að fá við-
urkenningu. Mjög oft hefur þetta í för
með sér stjórnsemi og líka hræðslu við
að aðrir stjórni viðkomandi. Jörundur
horfir á fólk sem ógnun og andstæðinga
en þróar líka með sér hæfileika til að sjá
veikleika fólks og hæfni til að ná stjórn-
inni í samskiptum. Einstaklingur af
þessu tagi gæti þróað með sér und-
irgefni í samböndum eða mikla af-
brýðisemi. Bróðir hans var tekinn fram
yfir hann og það hefur valdið mikilli
minnimáttarkennd og ótta við höfnun.
Vegna minnimáttarkenndar hefur hann
þróað með sér valdasýki sem í raun er
tilraun til að fá viðurkenningu móður
sinnar undir niðri. Jörundur var spilafí-
kill. Vanlíðan hans og reiði hefur ýtt
honum út á þá braut, þetta hefur verið
hans leið til flótta frá slæmri líðan.“
Hefði Jörundur getað orðið góður kon-
ungur?
„Menn sem hafa einhvers konar minni-
máttarkennd og hafa upplifað mikla
höfnun þróa oft með sér löngun til að
komast langt og margir slíkir ná því tak-
marki – verða yfirmenn og stjórnendur
og sumir duglegir í því starfi. Þeir geta
stjórnað vel en það má deila um hvort
þeir eru „góðir“ sem slíkir. Jörundur
hefði ábyggilega orðið mikill stjórnandi
en varla samúðarfullur við þegna sína.“
Mikill stjórn-
andi en varla
samúðarfullur
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ofvirkur Björn Harðarson sálfræðingur
telur að nú myndi Jörund greindur með of-
virkni og athyglisbrest og haldinn minni-
máttarkennd og valdasýki.
Sálfræðingurinn
Jörundur hundadagakonungur erminnisstæður í íslenskri sögu oghefur orðið mörgum umfjöllunar-
efni. Ef einhver slíkur kæmi hingað nú
og byði vörur á lágu verði og lán á lág-
um vöxtum gæti það hugsanlega haft
áhrif á stjórnmálalíf í landinu, en skyldi
koma Jörundar hafa haft áhrif, t.d. á ís-
lenska sjálfstæðisbaráttu?
„Mín skoðun er að hann hafi haft
merkilega lítil áhrif á íslenska sjálfstæð-
isbaráttu, maður hefði getað búist við að
áhrifin yrðu meiri,“ segir Guðmundur
Hálfdánarson, prófessor í sagnfræði við
Háskóla Íslands og höfundur bókarinnar:
Íslenska þjóðríkið – uppruni og endi-
mörk.
En hver voru þá að þínu mati áhrif af
komu Jörundar og valdatöku hans?
„Áhrifin voru minni fyrir þá sök að
tíminn var ekki „réttur“, Íslendingar
voru ekki tilbúnir í þessum efnum. Hug-
myndin um sjálfstætt Ísland var ný fyrir
þeim og efnahagsástandið tæplega þann-
ig að menn gætu búist við að landið gæri
verið efnahagslega sjálfstætt.“
En hvað með verslunarfríðindin sem
Jörundur kom á á þeim stutta tíma sem
hann ríkti?
„Vandinn var sá að þetta gerðist á erf-
iðum tíma, í miðjum Napóleonsstyrjöld-
unum þar sem öll verslun var mjög erfið.
Þetta var einfaldlega of stuttur tími til
að menn fyndu kosti frjálsrar verslunar.
Þetta var spennandi og dramatískur
atburður. Áhrif hans voru helst þau að
sýna möguleika á því að Ísland væri
komið fyrir alvöru inn á breskt áhrifa-
svæði, svona til lengri tíma séð og ekki
síst frá sjónarhóli danskra stjórnvalda.“
Á áhrifasvæði
Breta
Morgunblaðið/Ásdís
Langtímaáhrif Guðmundur Háldánarson
prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands tel-
ur áhrif Jörundar í sjálfstæðisbaráttu Íslend-
inga furðu lítil en komið landinu inn á breskt
áhrifasvæði að áliti danskra stjórnvalda.
Sagnfræðingurinn