Morgunblaðið - 13.08.2008, Page 8

8 MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Hjálmar Stefán Brynjólfsson
hsb@mbl.is
FIMMTÁN göngugarpar úr Ferðafélagi Ak-
ureyrar lögðu af stað um kl. 7 í morgun á
Herðubreið. Ferðalangarnir reikna því með að
vera á tindinum í kringum 11-12 í dag, en spáin
fyrir daginn í dag er góð: hæg vestlæg átt og
léttskýjað á hálendinu. Þetta prýðisviðri kór-
ónar fyrirætlunina, sem er sú að minnast þess
að í dag eru liðin hundrað ár frá því Herðu-
breið var fyrst klifin, að því er vitað er með
vissu.
Ingvar Teitsson er leiðsögumaður í fjall-
göngunni: „Hinn 13. ágúst 1908 var fyrst geng-
ið á Herðubreið svo vitað sé með vissu. Það
gerðu þýski jarðfræðingurinn dr. Hans Reck
og Íslendingurinn Sigurður Sumarliðason frá
Bitrugerði í Kræklingahlíð. Reyndar kvaðst
Amerískur maður William Lee Howard hafa
gengið á Herðubreið árið 1881 en frásögn hans
er ekki í besta lagi trúverðug. Við munum
ganga upp á fjallið, sömu leið og þeir dr. Reck
og Sigurður fóru fyrir réttum 100 árum.“
Í gærkvöldi komu göngugarparnir saman í
Herðubreiðarlindum, þar sem Ferðafélag Ak-
ureyrar hefur unnið ötult starf við að byggja
upp góða aðstöðu. Fyrsta skálinn sem þar var
reistur var Laugafell, en hann er 60 ára gamall.
Frá árinu 2000 hefur jafnframt farið fram mik-
il uppbygging við Drekagil, þar sem búið er að
koma upp snyrtihúsi, skála og landvarðarhúsi.
Klífa Herðubreið á aldarafmælinu
Toppurinn Glaðbeittur hópur úr Ferðafélagi Akureyrar á tindi Herðubreiðar.
Eftir Ágúst Inga Jónsson
aij@mbl.is
VONIR standa til þess að hægt
verði að koma gervihnattasendum í
allt að 5 hrefnur hér við land í haust
og stefnt er að frekari merkingum á
næsta ári. Tilgangurinn er að fylgj-
ast með ferðum þeirra að vetrinum,
en litlar upplýsingar eru til um vetr-
ardvöl hvala.
Aðeins eitt dæmi hafa menn um
vetrarferðir hvala í Norður-
Atlantshafi. Hrefna sem var merkt
fyrir utan Faxaflóa í ágústmánuði
fyrir nokkrum árum var í byrjun
desember komin suður fyrir Kan-
aríeyjar og stefndi á Græn-
höfðaeyjar. Þá rofnuðu sendingar.
Gísli Víkingsson, hvalasérfræð-
ingur hjá Hafrannsóknastofnun,
segir að unnið sé að þessu verkefni í
samvinnu við Dani og Norðmenn.
„Við erum að vona að ný tegund af
merkjum verði tilbúin í haust áður
en hvalurinn heldur suður á bóginn.
Þetta er kostnaðarsamt eins og sést
á því að hvert merki kostar hátt í
þrjú hundruð þúsund krónur. Síðan
berast skilaboð hugsanlega frá að-
eins 10% merkja í nægilega langan
tíma til að gagn sé að.
Menn út um allan heim eru að
reyna að finna tæknilega lausn á
þessu með því að þróa gervitungla-
senda sem duga, en það verður að
viðurkennast að það hefur gengið
brösuglega.
Það eru mörg vandamál þessu
samfara. Merkinu þarf að skjóta í
dýrið eða stinga með langri stöng.
Síðan þolir stórt hlutfall merkjanna
ekki höggið sem þessu fylgir því
búnaðurinn er viðkvæmur. Merkið
þarf að vera efst á hvalnum svo loft-
netið komi upp úr og sendirinn hefur
aðeins 2-3 sekúndur í hvert skipti til
að ná sambandi við gervitunglið.
Merkið krækist í spikið en oft los-
ar líkaminn sig við þennan aðskota-
hlut eftir fáeina daga. Enn hefur
ekki verið þróaður búnaður sem
dugar í heilt ár nema í algerum und-
antekningartilvikum,“ segir Gísli.
Ljósmynd/Heimir Harðarson
Tignarlegt Hnúfubakur stekkur á Skjálfandaflóa. Ferðamenn í hvalaskoðun frá Húsavík kunnu sannarlega að meta þessa einstæðu sýningu.
Eyddi jólunum við Kanarí
 Gervihnattamerkingar á hrefnum fyrirhugaðar í haust  Kostnaðarsamt verk-
efni í samvinnu við Dani og Norðmenn  Hvalurinn losar sig oft við aðskotahlutinn
EKKI er vitað hvers vegna boð
frá neyðarsendi á Skagafirði
voru allt að fimm tíma á leiðinni
til Landhelgisgæslunnar aðfara-
nótt sunnudags. Rannsókn-
arnefnd sjóslysa fer nú með rann-
sókn málsins.
Sjómaðurinn sem lenti í slysinu
er þess fullviss að kviknað hafi á
neyðarsendinum. Hann beið
björgunarmanna í nokkurn tíma,
enda taldi hann stutt í þá.
„Þetta er mjög alvarlegt, það
verður að fá skýringar á þessu.
Þessi tæki eru þannig að við eig-
um að geta treyst þeim,“ segir
Örn Pálsson, framkvæmdastjóri
Landssambands smábátaeigenda.
Hann kveðst undrandi á að tækið
hafi ekki virkað og segist ekki
vita af öðrum ámóta tilvikum.
Til stendur að skipta gömlu
neyðarsendunum út fyrir nýja
fyrir 1. febrúar 2009. Að sögn
Einars Haraldssonar hjá Gúmmí-
bátaþjónustunni Viking eru nú
þegar um 20% björgunarbáta
komin með búnaðinn. Nýju tækin
þykja mun nákvæmari og minnka
leitarsvæðið úr 20 ferkílómetrum
í fimm. Þá sést hvaða báti sendir-
inn tilheyrir auk þess sem hægt
er að fá sendinn útbúinn með
GPS tæki, sem getur þá gefið
mjög nákvæma staðsetningu
björgunarbátsins.
andresth@mbl.is
Ekki vitað
hvað varð
um boðin
STÓRUM hvölum, svo sem hnúfu-
bak, hrefnu og skorureyði, hefur
fjölgað í heimshöfunum á und-
anförnum árum. Þetta kemur fram
í skýrslu sem náttúruvernd-
arsamtökin IUCN hafa sent frá sér
og þakka þau þetta hvalveiðibann-
inu, sem verið hefur í gildi frá árinu
1986.
Samtökin segja hins vegar að
smáhvalastofnar, svo sem höfr-
ungar, hnísur og hnýðingar, séu
enn í hættu, aðallega vegna þess að
þeir flækjast oft í veiðarfæri og
drepast.
Á válista samtakanna hefur
hnúfubakur verið færður í flokk
þeirra hvala, sem einna minnstar
áhyggjur þarf að hafa af. Það sama
á við um hrefnur í Kyrrahafi og
Norður-Atlantshafi og einnig skor-
ureyði, sem er í Suðurhöfum.
Minni áhyggj-
ur af hrefnu
og hnúfubak
BREYTT skilyrði í sjónum og áhrif þeirra á út-
breiðslu hvala eru meðal margra verkefna vís-
indamanna. Steypireyður, sem er stærstur
hvala, sást reglulega vestur af landinu á hverju
sumri frá upphafi hvalatalninga á níunda ára-
tugnum. Það leiddi til þess að gert var út á skoð-
un á steypireyði frá Ólafsvík í allmörg ár því
steypireyðurin er mjög sjaldgæf á heimsvísu.
Hún hefur hins vegar ekki sést á þessum slóðum
lengi en verður aftur á móti vart í auknum mæli
fyrir norðan land og hefur sést á hverju sumri í
hvalaskoðun frá Húsavík.
„Þetta teljum við dæmi um breytingu sem
hugsanlega tengist loftslagslagsbreytingum á
undanförnum árum og auknu hitastigi í sjón-
um,“ segir Gísli Víkingsson hvalasérfræðingur.
Hann nefnir einnig í þessu sambandi að lang-
reyðum hefur fjölgað mjög í Irmingerhafi milli
Íslands og Grænlands.
Vetrardvöl hnúfubaks
– meira um rákahöfrung
Við Ísland hefur orðið mikil fjölgun hnúfu-
baka frá því að talningar hófust árið 1987. Sam-
fara fjölgun hnúfubaks hefur hluti stofnsins haft
vetursetu á Íslandsmiðum og hafa loðnusjómenn
sífellt orðið meira varir við hann á síðustu ára-
tugum.
Fjölgun hrefnu hefur ekki verið marktæk töl-
fræðilega og í fyrra var minna af hrefnu í Faxa-
flóa og suður af landinu heldur en árin á undan
vegna skorts á æti. Í sumar virtist sem hrefnan
hefði á ný rétt úr kútnum.
Rákahöfrungs hefur í auknum mæli orðið vart
hér við land á síðustu árum en Ísland er talsvert
norðan „hefðbundinnar útbreiðslu“ þessarar
tegundar. Vísindamenn telja þessa auknu gengd
rákahöfrunga á norðlægum slóðum dæmi um
breytingar sem hafa orðið með loftslagsbreyt-
ingum eins og í útbreiðslu ýmissa fisktegunda.
Andanefjan er djúpsjávarhvalur og er víða út-
breidd, m.a. í hafinu milli Íslands og Noregs.
Fleiri andanefjur hafa fundist reknar hérlendis í
ár en áður, en Gísli segir ekki sjálfgefið að um-
ræddar umhverfisbreytingar valdi því.
Breytt útbreiðsla margra hvalategunda
TIL er frásögn manns að nafni
William Lee Howard, sem sagðist
hafa gengið á Herðubreið árið
1881. Ólafur Jónsson þýddi frá-
sögn hans, sem ekki þykir trúan-
leg: „Ég kleif á tind [Herðubreið-
ar], 6.740 fet yfir sjávarmál (2.054
m). Til þess að komast 1.500 fet af
leiðinni, varð ég að nota flugdreka.
Við flugdrekann var fest akkeri og
við það aftur kaðall. Eftir að akk-
erið hafði festst í hömrunum yfir
höfði mér, kleif ég upp eftir kaðl-
inum. Þetta endurtók ég mörgum
sinnum og komst upp á tindinn á
38 klukkustundum. Eldfjallið er
gert af þremur hlutum. Neðst er
móberg, miðjan og þverhníptasti
hlutinn er blágrýti og tindurinn er
hraun. Það sýnir að fjallið er eld-
fjall en ekki venjulegt fjall.“
Herðubreið
klifin 1881?