Morgunblaðið - 14.08.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. ÁGÚST 2008 23
- kemur þér við
Snarræði flugmanns
bjargaði lífi farþega
Langtímaföngum hefur
fjölgað ört síðustu ár
Perlur og timburgólf
í Mosfellsdal
Jarðbundni framherjinn
með stóru draumana
Helgi Björns er nýr
kántríkóngur
Ívar Örn úr Stundinni
okkar setur upp Óþelló
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?
ÁHUGI og ástundun
Kínverja á íþróttum er
mismunandi eftir kyn-
slóðum. Líkt og með
skyndibitamatinn líkar
yngri kynslóðinni betur
við íþróttir komnar frá
Vesturlöndum, eins og
boltaíþróttir, frjálsar
íþróttir, sund, fimleika
o.fl. en eldri kynslóðin kýs frekar að
stunda hefðbundnar kínverskar
íþróttir.
Fyrir Kínverja á efri árum er taiji
mjög góð heilsubótaræfing. Taiji kom
fyrst fram á sjónarsviðið á Tang-
keisaratímabilinu í Kína (618-907
e.Kr.) og á því meira en 1.300 ára
sögu. Taiji-æfingarnar eru gerðar
mjög hægt og rólega og má jafnvel
líkja við dans á hálfum hraða. En þeir
sem eru færir í taiji teljast til bestu
meistara í bardagalist. Í kínverskum
fornsögum er meisturum í taiji gjarn-
an lýst sem mönnum með yfirnátt-
úrulegan kraft og stenst enginn þeim
snúning.
Kínverjar telja að í náttúrunni
byggist allt á jafnvægi á milli tveggja
andstæðra afla, yin og yang. Hraði og
hægagangur fyrirfinnast samtímis,
allir sem eignast eitthvað munu jafn-
framt tapa því á einhverjum tíma-
punkti. Mennirnir eru hluti af alheim-
inum, hreyfing og kyrrstaða eru tvær
myndir yin og yang. Í líkamanum er
samfellt orkuflæði, árangursrík lík-
amsrækt hjálpar þessu orkuflæði og
kemur flæðinu í jafnvægi sem jafn-
framt kemur jafnvægi á hugann.
Ástæðan fyrir hægum hreyfingum í
taiji er viðleitni til að koma á góðu
orkuflæði um líkamann og eftir að
hafa stundað taiji er maður í góðu
jafnvægi jafnt andlega sem líkamlega.
Taiji er kínverskt sport í húð og hár
og á rætur í kínverskri bardagalist. Í
kínverskum kungfu-myndum eru
hreyfingar sem þar eru fram-
kvæmdar á jaðri þess að vera yf-
irnáttúrulegar. Kungfu er sú bar-
dagaíþrótt í Kína sem á
hvað lengsta sögu í því
formi sem hún er stund-
uð í dag. Áður fyrr
þurftu allir hermenn að
gangast undir stranga
kungfu-þjálfun og í
huga almennings er
ímynd hvers yfirmanns í
hernum sterklega tengd
yfirburðakunnáttu í
kungfu.
Kínversk glíma og
skylmingar hafa frá
fornu fari haft mikið sýningargildi og
gjarnan notað til að magna upp and-
rúmsloftið á ýmsum sýningum.
Vert er að minnast á það að kna-
paknattleikur (e. polo) og leikur sem
um margt minnir á nútímaknatt-
spyrnu voru þegar stundaðir á tímum
Tang-keisaraættarinnar. Samfélagið
á þeim tíma leit upp til iðkenda knatt-
leikja af þessari tegund og jafnvel
konum var leyft að taka þátt. Myndir
sem hafa varðveist frá þessum tíma
sýna þetta svart á hvítu. Eftir lok
Tang-keisaraættarinnar fór knapak-
nattleikur smá saman úr tísku og
hvarf af sjónarsviðinu.
Vinsælar íþróttagreinar eins og
frjálsar íþróttir, sund og ýmsar bolta-
íþróttir fóru Kínverjar ekki að stunda
fyrr en í byrjun 20. aldarinnar. Á átt-
undu Ólympíuleikunum sem haldnir
voru í París árið 1924 áttu Kínverjar
fyrst fulltrúa á Ólympíuleikum. Það
voru þrír íþróttamenn sem kepptu í
tennis. Kostnað við þátttöku þeirra
borguðu þeir úr eigin vasa. Eftir að
Kínverska alþýðulýðveldið var stofn-
að var sett á stofn opinbert kerfi fyrir
íþróttir. Íþróttamönnunum var haldið
uppi af ríkinu og þátttaka ein-
staklinga í alþjóðlegum keppnum var
ákveðin af miðstýrðu kerfi í gegnum
flókið valferli. Þessi skipun mála hafði
þann kost í för með sér að árangur í
formi verðlaunapeninga náðist mjög
fljótt en fyrir íþróttamennina gat
þetta oft haft þær afleiðingar að þeir
festust til lífstíðar í lífi sem einungis
snerist um þeirra íþrótt og áttu ekki
aðra kosti en að gerast þjálfarar við
lok þeirra íþróttaferils.
Í dag er almenningur í Kína orðinn
opnari fyrir ýmsum tegundum af
íþróttum og hreyfingu almennt. Fyrir
utan hefðbundna kínverska leikfimi
er fólk farið að skokka, synda og
stunda ýmiss konar leikfimi sér til
heilsubótar.
Kínversk stjórnvöld telja að verð-
launapeningar á Ólympíuleikum varpi
dýrðarljóma á alla þjóðina. Frá því á
Ólympíuleikunum í París hafa Kín-
verjar sent þátttakendur á flesta Ól-
ympíuleika, undantekning er þó rúm-
lega tíu ára tímabil á 6. og 7. áratug
síðustu aldar. Á leikunum sem haldnir
voru í Los Angeles árið 1984 voru
Kínverjar aftur með eftir töluvert hlé
og sendu þá vaska sveit til leiks. Þátt-
takendum frá Kína fjölgar með hverj-
um leikum og er landið farið að nálg-
ast meir og meir efsta sætið yfir
fjölda verðlaunapeninga meðal þátt-
tökuþjóða.
Að fá að halda Ólympíuleikana
gekk ekki þrautalaust fyrir sig. Árið
1992, þegar kosið var um hvar Ólymp-
íuleikarnir ættu að verða árið 2000,
munaði einungis einu atkvæði á Pek-
ing og Sydney í Ástralíu um hvor
borgin ætti að fá að halda leikana.
Tækifærið kom svo á þessu ári. Til að
draga úr mengun og bæta umferðina í
borginni hefur þegar verið ákveðið að
bílaflotinn á götunum verði minnk-
aður um helming og 4 nýjar leiðir í
neðanjarðarlestarkerfinu hafa verið
opnaðar að undanförnu. Allt Kína er
að undirbúa þessa Ólympíuleika og
þetta eiga án efa eftir að verða magn-
aðir Ólympíuleikar. Þrátt fyrir að á
ýmsu hafi gengið í aðdragandanum
munu Kínverjar sýna umheiminum
erfiði sitt með stolti.
Kínverjar og íþróttir
Xin Shi skrifar um
íþróttaiðkun í Kína
að fornu og nýju
»Vinsælar íþrótta-
greinar eins og frjáls-
ar íþróttir, sund og bolta-
íþróttir fóru Kínverjar
ekki að stunda fyrr en í
byrjun 20. aldarinnar.
Xin Shi
Höfundur er sagnfræðingur.
ÝMIS eiturefni eða
heilsuskaðvaldar eru í
mat, vatni og lofti. Þá
hefur það sýnt sig, að
loftgæði í þéttbýli og
nálægt stóriðjuverum
eru oft slæm. Þannig er
vart lengur unnt að
treysta því lengur, að
skemmtiganga í
Reykjavík eða nálægt
stóriðjuverum og jarð-
varmavirkjunum sé í hreinu lofti.
Á námsárum mínum erlendis
kynntist ég fólki frá Austur-Evrópu,
sem var að flýja loftmengunina heima
fyrir vegna barna sinna. Þá kom ég á
stað, þar sem óvarleg förgun ker-
brota hafði eyðilagt tannheilsu heillar
kynslóðar, sem bjó nálægt álveri. Ég
innleiddi svokallaðar flæðigryfjur til
förgunar kerbrota hér á landi, ódýra
lausn. Lokalausnin er þó endur-
vinnsla.
En hvaða skaðvaldar eru þetta,
sem geta stórlega skert lífsgæði okk-
ar með því að eyðileggja lungun og
fleira í okkur hægt og bítandi yfir
langan tíma, þótt mengunin sé í
litlum styrk? Allir mengunarstaðlar
sem iðnaðurinn vitnar
til eru miðaðir við full-
frískt fullorðið meðal-
fólk, en undanskilur
veika og aldraða,
ófrískar konur og kon-
ur með á brjósti, börn
og unglinga. Þetta er
um helmingur lands-
manna en loftmengun
undir staðalgildum hef-
ur áhrif á það. Slæmt
loft þýðir veik börn, en
börnum frá 5. mánuði
og allt að 5 til 6 ára ald-
urs er sérlega hætt, þar sem barkinn
er enn þröngur og slímhúðin við-
kvæm fyrir ertingu og kvefpestum.
Hér á eftir verða talin nokkur efni,
sem finna má í lofti hér á landi, helstu
uppsprettur þeirra og hvað þau geta
gert heilslunni. Tekið skal fram, að
fleiri þessara efna saman geta magn-
að þessi áhrif (sjá töflu).
Loftgæðin geta versnað fljótt. Er
ég var um tíma í Beijing fyrir 14 ár-
um varð ég ekki var við þessa miklu
mengun sem er þar í dag, enda flestir
þá hjólandi eða gangandi.
Á Stór-Reykjavíkursvæðinu er það
einkum óhagstæð mengun frá dís-
ilbíla- og bílaumferð, brennisteins-
díoxíði og nýjustu ógnuninni, sem er
brennisteinsvetni frá jarðvarmavirkj-
ununum. Hitahvörf, óhagstæðar
vindáttir og kalt loft vetur og haust
draga úr blöndun upp á við eða þynn-
ingu. Þá er brennisteinsdíoxíð-
útslepp stóriðjunnar varasamt, því að
það getur borist lítt þynnt langar
vegalendir og aukist í styrk í lægðum
og nálægt jörð. Þá flytur þurrt og
kalt loft meira af eiturefnum en rakt
og heitt. Ennfremur breytist sumt af
brennisteinsvetninu fljótt í brenni-
steinsdíoxíð.
Það er því tímabært, að umhverfis-
yfirvöld vinni að því að tryggja öllum
landsmönum hágæða- eða hreint loft,
sem til lengri tíma litið mun skila sér í
betri lungnaheilsu þjóðarinnar. Pen-
ingasjónarmiðin eru lítils virði þegar
heilsan er annars vegar.
Pálmi Stefánsson
skrifar um loftgæði » Loftmengun fer vax-
andi hérlendis með
iðnaði eins og annars
staðar og munu afleið-
ingarnar ekki láta
standa á sér nema grip-
ið verði til mótaðgerða.
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Skaðvaldur Uppspretta Heilsuáhrif
Brennisteinsdíoxíð
(SO2).
Stóriðja, olíubrennsla. Öndunarörðugleikar erting slímhúðar, asmi,
pseudocroup hjá börnum.
Brennisteinsvetni (H2S) Jarðvarmavirkjanir. Hindrar súrefnisupptöku lamar öndunina.
Kolmónoxíð (CO). Bílaumferð, ófullkomin
brennsla olíu- og stóriðja
Hindrar súrefnisupptöku, höfuðverkur og
vanlíðan.
Jónir og geislun. Háspennulínur og –möstur. Talið valda blóðkrabba í börnum.
Nituroxíð (NO og NO2). Bílaumferð, olíubrennsla. Veikindi í öndunarvegi.
Fínt sót og ryk. Dísilbílaumferð, stóriðja. Smáar agnir fara út í blóðið, setjast í líffærin.
Áhrif loftmengunar á heilsuna
Pálmi Stefánsson