Morgunblaðið - 18.08.2008, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 18. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÍSLENSK söngkona
hefur um allmörg ár
flogið víða um heim, til
allra heimsálfa nema
Suðurskautslandsins,
og sungið fyrir fólk.
Hún hefur öðlast frægð
og vinsældir fyrir söng
sinn.
Þessi kona er mikill
andstæðingur álvera.
Að minnsta kosti á Íslandi og þá
væntanlega einnig um allan heim því
að ekki getur hún ætlast til að aðrir
kæri sig um það sem hún vill ekki sjá
á Íslandi.
Samt á þessi kona, næst á eftir eig-
in hæfileikum, líklega álinu mikið að
þakka frægð sína og frama. Án áls
væru nútíma flugsamgöngur ekki til
því að það er aðalefnið í öllum flug-
vélum. Og án nútíma
flugsamgangna hefði
hún ekki náð þeim ár-
angri sem hún hefur
náð.
Þessi kona er ekki
sjálfri sér samkvæm.
Hún nýtir sér álið en er
andvíg því að það sé
framleitt. Og hún er
ekki ein á báti. Margir
hugsa eins. Vilja geta
nýtt sér kosti þessa létt-
málms en eru andvígir
því að hann sé fram-
leiddur.
Hvernig stendur á slíkri ósam-
kvæmni? Ég læt mér helst detta í
hug að ástæðan sé óbeint og stundum
óljóst samband álframleiðenda og
endanlegra álnotenda.
Álframleiðandi selur flugvélafram-
leiðanda ál. Hann notar það í flug-
vélar sem hann selur flugfélagi. Flug-
félagið notar flugvélarnar til að selja
farþegum flugferðir milli staða. Í
þessari keðju er flugfarþeginn það
sem kalla mætti hinn endanlegi álnot-
andi. Notandinn sem öll keðjan hang-
ir á. Því að ef fólk hættir að ferðast
með flugvélum fer flugfélagið á haus-
inn og flugvélaframleiðandinn og síð-
ast álverið missa stóran spón úr aski
sínum. Og afleiðingarnar yrðu mun
víðtækari. Hætt er t.d. við að íslensk
ferðaþjónusta fyndi harkalega fyrir
því. Hún á að verulegu leyti álinu til-
vist sína að þakka.
Það eru þannig flugfarþegar sem
eru forsenda og tilvistargrundvöllur
þess hluta áliðnaðarins sem fram-
leiðir ál í farþegaflugvélar. Alveg
óháð því hvort þeir telja áliðnaðinn
æskilegan eða ekki.
Ál er notað til ótalmargs annars.
Það er notað í búsáhöld, potta og
pönnur, sem með því verða léttari og
ryðga ekki eins og járnið sem áður
var notað. Það er notað í bíla sem fyr-
ir bragðið verða léttari og eyða minna
bensíni. Og ryðga ekki, sem er mikill
kostur í íslensku loftslagi. Bæði fylg-
ismenn og andstæðingar álvera
kaupa sér slíka bíla og njóta kosta
þeirra. Báðir hópar kaupa búsáhöld
úr áli. Álandstæðingar líka.
Þeir sem kaupa potta og pönnur úr
áli, bíla með áli o.s.frv. eru á sama
hátt og áður er rakið forsenda og til-
vistargrundvöllur þess hluta áliðn-
aðarins sem framleiðir ál í þessa
hluti. Álveg óháð skoðunum sínum á
æskileika áliðnaðarins.
Meira að segja Andri Snær, líklega
kunnasti andstæðingur álvera á Ís-
landi – og þar með álvera hvar sem er
í heiminum, af fyrrgreindri ástæðu –
kveðst í grein í Morgunblaðinu 24.
júlí sl. vera endanlegur álnotandi.
Hafa keypt fartölvu úr áli. Vænt-
anlega hefur hann keypt fleiri hluti úr
áli til daglegrar notkunar. Ég dreg í
efa að Andri Snær hafi hugsað út í
það þegar hann keypti fartölvuna að
með því væri hann, þótt í litlu væri, að
styrkja áliðnaðinn í heiminum.
Í stuttu máli: Ál er framleitt í heim-
inum af því að það er eftirspurn eftir
hlutum með áli og þeirri þjónustu
sem slíkir hlutir veita. Álnotendur
eru undirstaða áliðnaðar.
Því er réttmætt að spyrja: Er heil
hugsun í því að nota ál sjálfur, beint
eða óbeint, en vera samtímis andvíg-
ur framleiðslu þess ?
Ég held ekki. Menn verða að vera
sjálfum sér samkvæmir.
Álnotendur eru undirstaða áliðnaðar
Jakob Björnsson
fjallar um álnotkun
og álframleiðslu
» Ál er framleitt í
heiminum af því að
það er eftirspurn eftir
hlutum með áli og
þeirri þjónustu sem
slíkir hlutir veita.
Jakob Björnsson
Höfundur er fyrrverandi orku-
málastjóri.
STÆRSTI hluti
vöruútflutnings lands-
manna er sjávarafurðir
en þrátt fyrir það vant-
ar ákveðna skerpu í
umfjöllun um íslenska
hagsmuni í sjávar-
útvegi. Í leiðara Morg-
unblaðsins 11. ágúst sl.
var t.d. hvatt til þess að
íslenskar
sjávarafurðir væru vottaðar af fyr-
irtækjum sem stjórnað er af græn-
ingjasamtökum sem sum hver eru á
móti fiskveiðum.
Fyrir nokkrum árum lét sjáv-
arútvegsráðherra Íslands glepjast af
bók græningja sem var í raun rætinn
áróður gegn fiskveiðum og þá sér-
staklega togveiðum. Ástæðan fyrir
því að ráðherra lét glepjast var bara
sú að íslenska kvótakerfið í sjávar-
útvegi fékk einhverra hluta vegna
eitthvað hærri einkunn en kerfi Evr-
ópusambandsins. Bókin End of the
Line sem sjávarútvegsráðherra Ís-
lands hampaði óspart hvatti neyt-
endur til þess að hætta að borða fisk
og dró upp mjög dökka mynd af sjáv-
arútveginum.
Ekki þarf að velkjast í vafa um að
ef Íslendingar ákveða að taka upp
viðkomandi umhverfismerkingar
græningjanna munu samtök sem eru
andsnúin fiskveiðum ná tangarhaldi á
atvinnugreininni og setja henni hert-
ari kröfur, s.s. að hætta að stunda
togveiðar. Það má sjá á
skrifum ýmissa sem
láta sig málefni sjáv-
arútvegsins varða í op-
inberri umræðu að
harður áróður græn-
ingja gegn togveiðum
virðist hafa fengið
hljómgrunn hér á Ís-
landi. Það gerist þrátt
fyrir þá staðreynd að
það er á vitorði margra
að í Barentshafinu þar
sem þorskstofninn er
sagður við hestaheilsu eru nær ein-
göngu stundaðar togveiðar og veitt
hefur verið langt umfram ráðgjöf
reiknifiskifræðinganna hjá Alþjóða-
hafrannsóknaráðinu.
LÍÚ fer að leiðbeiningum
Sameinuðu þjóðanna
Helstu hagsmunasamtök útvegs-
manna hafa nú loksins séð hættuna af
öfgafullum umhverfissamtökum sem
bjóðast til að votta afurðirnar en eru
samt sem áður í nokkrum vafa um
hvernig þau geti fullvissað neytendur
um að íslenskur þorskur geti verið
sjálfbær afurð. Erfitt getur verið að
vitna í Hafró þar sem helstu sérfræð-
ingar þar á bæ telja
lítið annað blasa við þorskstofn-
inum íslenska en hrun ef sóknin verði
ekki minnkuð. Þetta mat Hafró er
vafasamt þar sem það byggir á
reikniformúlum og -líkönum sem
ganga þvert á viðtekna vistfræði og
algerlega er litið framhjá ástandi dýr-
anna, fiskanna í stofninum sjálfum.
Hvaða búfræðingi dytti í hug að full-
yrða um ástand bústofns og hafa ekki
til hliðsjónar ástand dýranna í stofn-
inum? Ekki nokkrum. Þorskarnir
sem Hafró telur að of mikið sé veitt af
eru ekki að vaxa eins og þegar sóknin
var meiri. Þessi litli vöxtur gefur aug-
ljóslega til kynna að minna sé um æti
en áður fyrir hvern og einn. Helstu
merki um ofveiði ættu að vera fáir
fiskar sem vaxa of hratt. Leiðin sem
LÍÚ
hefur bent á er að byggja vottun
sína á leiðbeiningarreglum Matvæla-
og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna og er þetta skref LÍÚ vís-
bending um að það muni leitast við að
uppfylla óskir Sameinuðu þjóðanna í
auknum mæli.
Mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna hefur þegar gefið út það álit
að kvótakerfið brjóti í bága við mann-
réttindi og þá er að vænta þess að
LÍÚ hafi forgöngu um að kerfinu
verði breytt í átt til sanngirni og
sátta.
Annað væri stílbrot.
Sigurjón Þórðarson
skrifar um vottun
sjávarafurða,
þorskstofninn ofl.
» Fyrir nokkrum árum
lét sjávarútvegs-
ráðherra Íslands glepj-
ast af bók græningja
sem var í raun rætinn
áróður gegn fiskveiðum
og þá sérstaklega tog-
veiðum.
Sigurjón Þórðarson.
Höfundur er líffræðingur
LÍÚ og Sameinuðu þjóðirnar
NÝLEGA birtist í
dagblöðunum stutt
frétt um að úthlutað
hefði verið fjármagni
úr Framkvæmdasjóði
fatlaðra. Hlutverk
sjóðsins er að byggja
húsnæði fyrir fatlað
fólk á Íslandi, veita
styrki til að bæta að-
gengi fatlaðra að opinberu hús-
næði og styrkja ýmis verkefni er
lúta að uppbyggingu í þágu fatl-
aðra.
Í frétt dagblaðanna var tíundað
það fjármagn sem úthlutað var.
Þegar rýnt er í þessa frétt er í
raun athyglisverðast að skoða
hvaða verkefni sjóðurinn styrkti
ekki. Þegar það mál er skoðað
kemur í ljós að ekki er farið í afar
brýnar húsnæðisframkvæmdir til
uppbyggingar í þágu fólks með
þroskahömlun, fjölfatlaðs fólks og
einhverfra. Ástæðan er ekki vilja-
leysi stjórnar sjóðsins heldur sá
mikli fjárskortur sem málaflokkur
fatlaðra býr við, Framkvæmda-
sjóður fatlaðra þar meðtalinn.
Sjóðnum hefur síðustu árin verið
falið að fjármagna aukinn fjölda
verkefna en fjármagn til hans hef-
ur ekki aukist í samræmi við fjölg-
un verkefna, breyttar samfélags-
aðstæður og þróun í málaflokki
fatlaðra. Ljóst er að miðað við
óbreyttan fjárhag mun Fram-
kvæmdasjóður fatlaðra ekki geta
fjármagnað nýjar framkvæmdir á
næsta ári nema að litlu leyti svo
framtíðin er ekki björt fyrir þann
hóp fatlaðra sem hér er til um-
ræðu.
Staðreyndir málsins eru þær að
engin áætlun um uppbyggingu
þjónustu fyrir fólk með þroska-
hömlun, einhverft fólk og fjölfatlað
hefur verið til staðar frá 2005.
Þann tíma hafa framkvæmdir í
þágu þessa hóps að verulegu leyti
legið niðri. Svæðisskrifstofur um
málefni fatlaðra sækja endurtekið
um styrki til húsnæðiskaupa fyrir
þann hóp fatlaðs fólks sem er í
allra brýnustu þörfinni fyrir bú-
setuúrræði en fjármagn fæst ekki.
Íslensk lög eiga að tryggja þessum
hópi búsetuúrræði í samræmi við
þarfir en lögunum er ekki fram-
fylgt vegna fjárskorts. Ástand
þetta stenst heldur ekki skuldbind-
ingar þær sem Íslendingar hafa
tekið á sig í samfélagi þjóðanna
skv. mannréttindasáttmálum. Hvað
það segir um siðferðilega stöðu
hinnar íslensku þjóðar og for-
gangsröðun í samfélaginu verður
hver og einn að gera upp við sig.
Þegar sverfur að í fjármálum
þjóðarinnar fer mikið fyrir tali um
sparnað og mikilvægi þess að gæta
aðhalds í opinberum fram-
kvæmdum. Við sem störfum að
málefnum fatlaðs fólks á Íslandi
óttumst að slíkt leiði af sér enn
frekari samdrátt í þjónustu og
uppbyggingu fyrir þann hóp lands-
manna sem við erum talsmenn fyr-
ir.
Fatlað fólk á Íslandi naut ekki í
sama mæli og aðrir hins marg-
umrædda góðæris síðustu ára. Það
væri því sérkennilegt siðgæði ef ís-
lensk stjórnvöld létu þennan hóp
landsmanna líða nú þegar að
þrengir. Slík staða yrði alvarlegur
áfellisdómur yfir Alþingi Íslend-
inga og ríkisstjórn þeirri sem vill
kenna sig við velferð.
Fjárlagagerð stendur nú yfir.
Landssamtökin Þroskahjálp skora
á Geir H. Haarde forsætisráð-
herra, Árna M. Mathiesen fjár-
málaráðherra, Jóhönnu Sigurð-
ardóttur félagsmálaráðherra og
alþingismenn alla að tryggja á
fjárlögum ársins 2009 nægilegt
fjármagn til að uppbygging í bú-
setumálum fatlaðra verði í sam-
ræmi við raunverulegar þarfir
þessa hóps landsmanna.
Þeir sem ekki
fengu …
Gerður A. Árna-
dóttir og Friðrik
Sigurðsson skrifa
um málefni fatlaðra
Friðrik Sigurðsson
» Fjárskortur hindrar
eðlilega uppbygg-
ingu í búsetumálum fatl-
aðra. Fatlað fólk naut
ekki góðæris síðustu ára
og á ekki að þurfa að
líða í kreppunni.
Gerður er formaður og Friðrik fram-
kvæmdastjóri Landssamtakanna
Þroskahjálpar.
Gerður A. Árnadóttir
FRÁ því um 1960 hef-
ur verslunarmanna-
helgin verið ein mesta
ferða- og djammhelgi
ársins. Stórar útihátíðir
hafa lengst af sett
sterkan svip á helgina
og í kjölfarið hafa oft og
tíðum kviknað umræður
um illa umgengni og unglingafyllirí.
Akureyringar hafa ekki farið var-
hluta af slíkum umræðum hin síðari
ár því mjög deildar meiningar hafa
verið um þær hátíðir sem haldnar
hafa verið á Akureyri um versl-
unarmannahelgar og sýnist sitt
hverjum.
Bæjarráð hefur lagt áherslu á að
forsenda fyrir aðkomu bæjarins að
skipulögðum hátíðarhöldum þessa
helgi sé að um fjölskylduhátíð sé að
ræða. Í kjölfar hátíð-
arhaldanna sl. ár fól
bæjarráð Akureyr-
arstofu umsjón með að-
komu Akureyrarbæjar
að hugsanlegum fram-
tíðarhátíðarhöldum.
Stjórn stofunnar ákvað
að boða til íbúafundar
um hátíðarhöld um
verslunarmannahelgar
með það að markmiði
að gefa Akureyringum
kost á að taka þátt í að
móta hugmyndir um
slík hátíðarhöld.
Skemmst er frá því að segja að um
70 manns mættu á fund í janúar sl.
þar sem kom fram að breytinga væri
þörf og áherslu ætti að leggja á fjöl-
skyldustemningu. Einnig gafst bæj-
arbúum kostur á að segja álit sitt í
netkönnun þar sem fram kom að um
70% þátttakenda vildu að áfram yrðu
hátíðarhöld í bænum um þessa helgi.
Með þessi skilaboð að leiðarljósi
hófu starfsmenn Akureyrarstofu
undirbúning verslunarmannahelg-
arinnar og framhaldið er okkur í
fersku minni. Margrét Blöndal tók
við „kyndlinum“ og bræddi hjörtu
íbúa og gesta með brosi og elskuleg-
heitum sem gekk eins og rauður
þráður um bæinn alla helgina.
Ég færi starfsmönnum Akureyr-
arstofu, Margréti, styrktaraðilum há-
tíðarhaldanna, svo og öllum þeim sem
lögðu okkur lið, mínar bestu þakkir
og hamingjuóskir með það hvernig til
tókst. Nýr tónn var sleginn og frábær
fjölskylduhátíð sem ber nafn með
rentu er orðin að veruleika á Ak-
ureyri.
Elín Margrét
Hallgrímsdóttir
skrifar um hátíð-
arhöldin um
verslunarmanna-
helgi á Akureyri.
»Nýr tónn var sleginn
við undirbúning og
framkvæmd hátíð-
arhalda á Akureyri um
nýliðna verslunar-
mannahelgi
Elín Margrét
Hallgrímsdóttir
Höfundur er formaður stjórnar Ak-
ureyrarstofu.
Elskulegheit og bros
www.sjofnhar.is