Morgunblaðið - 22.08.2008, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 2008 21
MENNING
EIGINLEIKAR kvikmyndagerðar
og myndbandslistar eru meðal við-
fangsefna þýska listamannsins Alex-
ander Steig sem nú sýnir á þremur
stöðum á Norðurlandi, í Gallerí Boxi
á Akureyri, í Kunstraum-Wohnraum
á Akureyri og tekur þátt í samsýn-
ingu í Verksmiðjunni á Hjalteyri.
Hér er fjallað um sýninguna í Boxi
sem ber nafnið Polaris eða Pól-
stjarnan. Steig sýnir þrjú verk; í
einu má sjá stjörnuhiminn á litlum
sjónvarpsskjá, í öðru er stórri mynd
eins og af fjarlægri plánetu er varp-
að á vegg og í því þriðja má sjá hvar
yfir gráu landslagi á öðrum litlum
skjá lýsir ein stjarna, það hlýtur að
vera Pólstjarnan.
En þegar betur er að gáð eru
stjörnurnar á skjánum einungis göt
á pappakassa, plánetan er mynd af
lampaljósi er lýsir á hrufóttan vegg-
inn í sýningarrýminu og pólstjarnan
ekki það sem hún sýnist. Innsetn-
ingar Steig eru oft í rauntíma eins
og hér, þar sem á einfaldan hátt er
sett fram blekkingarmynd sem
áhorfandinn sér nokkuð fljótt í
gegnum, og á að gera það. Tæknin
er frumstæð eins og í upphafi mynd-
bandslistarinnar. Oft notar lista-
maðurinn áhorfendur sjálfa í inn-
setningar sínar þó svo sé ekki hér.
Verk hans ná að kalla fram það sem
er heillandi við blekkingu t.d. kvik-
mynda og minna um leið, kannski á
svolítið gamaldags hátt, á þá blekk-
ingarmynd sem fjölmiðlar og kvik-
myndir birta okkur stöðugt. Sá þátt-
ur verkanna er kannski hvað minnst
áhugaverður í dag því hann er marg-
notaður, en í minningunni um sýn-
inguna standa eftir sjónrænn ein-
faldleiki og snjallar hugmyndir.
Ekki síst gefa verkin til kynna viss-
an óraunveruleika, ummyndun þess
rýmis sem við teljum okkur þekkja
og birta á því óvæntar hliðar.
Gallerí Box hefur nú stækkað til
muna og aukast þar með sýning-
armöguleikar á Akureyri nokkuð,
einnig hefur ný stjórn tekið við
rekstri þess og verður forvitnilegt að
fylgjast með framhaldinu.
Umbreyting
hversdagsleikans
Ragna Sigurðardóttir
MYNDLIST
Gallerí Box, Akureyri
Sýningu lokið.
Polaris, Alexander Steig
bbbnn
Morgunblaðið/Hjálmar S. Brynjólfsson
Blekking Innsetningar Steig eru oft í rauntíma, þar sem á einfaldan hátt er
sett fram blekkingarmynd sem áhorfandinn sér nokkuð fljótt í gegnum.
Stærra Gallerí Box hefur stækkað,
með auknum sýningarmöguleikum.
Hann hataði afmælisdaga.Honum fannst við deyja áhverju kvöldi og fæðast á
hverjum morgni. Að deyja væri
einfaldlega að hverfa inn í
myrkraherbergið fyrir fullt og
allt.“ Þetta er tilvitnun úr bók ævi-
söguritarans Pierres Assoulines,
Henri Cartier-Bresson – A Bio-
graphy. Framúrskarandi bók sem
allir áhugamenn um sögu ljós-
myndunar, og tuttugustu aldar,
ættu að lesa. Og þótt Cartier-
Bresson hafi ekki þolað afmæl-
isdaga finn ég mig knúinn til að
minnast hans á aldarafmælinu,
sem er í dag. Maðurinn var jú einn
mikilvægasti ljósmyndari 20. aldar
– mögulega sá merkasti í 170 ára
sögu miðilsins.
  
Það er ástæðulaust að fara ímörgum orðum yfir feril
Cartier-Bressons hér en svona er
stutt yfirlit: Maðurinn fæddist
skammt fyrir utan París þennan
dag fyrir 100 árum, inn í efnaða
vefnaðarfjölskyldu. Hann var alla
tíð í andstöðu við borgaralegan
bakgrunninn, hreifst af súrreal-
ismanum, ætlaði að verða málari,
byrjaði að ljósmynda á Leica-
myndavél 24 ára gamall og sýndi
hreint makalausan þroska á því
sviði svo að segja frá fyrsta degi.
Nokkrum árum síðar sneri hann
sér að kvikmyndagerð, fór aftur í
ljósmyndun fyrir heimsstyrjöldina
síðari, sem fréttaljósmyndari, var í
fangabúðum Þjóðverja í stríðinu
en tókst að sleppa í þriðju atrennu.
Hann var einn stofnenda Magnum
Photos árið 1947, myndaði mikið í
Asíu og í raun víða um heim, var
ein helsta fyrirmynd kynslóða ljós-
myndara en hætti formlega að
ljósmynda upp úr 1970, til að sinna
æskuástinni, málverkinu. Cartier-
Bresson lést 3. ágúst 2004. Í París
er safn helgað honum og hann fær
meira rými en nokkur annar ljós-
myndari í listasögubókum.
  
Það er full ástæða til að hyllaeinn mesta listamann 20. ald-
ar á stórafmæli. Auðvitað eru það
stór orð þegar sagt er að hann sé
merkasti ljósmyndarinn, því það
hlýtur að vera spurning um
smekk. Og ósanngjarnt að líta
framhjá öðrum meisturum, eins og
Robert Frank og Walker Evans.
En það er óumdeilt að Cartier-
Bresson skapaði fleiri meist-
araverk en nokkur annar ljós-
myndari. Hann lagði ofuráherslu á
formgerð myndanna, og hafði hið
fullkomna auga – enda ekki að
ástæðulausu að hann var stundum
kallaður „Auga 20. aldar“. Um leið
og hann klofaði yfir öldina umbylti
hann ljósmyndamiðlinum að
minnsta kosti tvisvar, götu-
ljósmynduninni og blaðaljósmynd-
uninni. Ég vil reyndar bæta port-
rettinu þarna inn – bók hans
Photoportraits er hreint maka-
laust meistaraverk; það er bók til
að taka með sér á eyðieyju.
  
Ég var hikandi þegar ég hóflestur ævisögu Assoulines.
Ástæðan líklega sú að ég hef árum
saman safnað bókum eftir og um
Cartier-Bresson, og hef lesið svo
að segja allt sem ég hef komist yf-
ir um þennan huldumann (sem
vildi aldrei láta ljósmynda sig). En
Assouline gerir afskaplega vel.
Hann kynntist ljósmyndaranum
síðustu árin sem hann lifði og vann
traust hans. Cartier-Bresson vildi
ekki gefa viðtöl – ég á bréf frá
honum þar sem hann biðst undan
viðtali og útskýrir að myndir hans
segi allt sem segja þarf – en hann
Öld frá fæðingu
Cartier-Bressons
» Það er óumdeilt aðCartier-Bresson
skapaði fleiri meist-
araverk en nokkur ann-
ar ljósmyndari. Hann
lagði ofuráherslu á
formgerð myndanna, og
hafði hið fullkomna
auga – enda ekki að
ástæðulausu að hann
var stundum kallaður
„Auga 20. aldar“.
Reuters
Huldumaður Cartier-Bresson með
Leicuna – alltaf með 50 mm linsu.
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
féllst stundum á að eiga samtöl við
fólk sem hann ekki þekkti. Sam-
tölum þeirra Assoulines fjölgaði og
Cartier-Bresson greindi honum frá
mörgu sem hann hafði þagað um,
meðal annars árunum sem hann
var fangi Þjóðverja.
  
Margt kemur á óvart við lest-urinn. Eftir að hafa nokkr-
um sinnum beðið meistarann um
viðtal, án árangurs, sá ég að hann
lenti í því sama. Hann dáði De
Gaulle meira en flesta aðra og
vildi gjarnan taka af honum mynd.
De Gaulle hafnaði því kurteislega í
öll skiptin, eins og Cartier-Bresson
hafnaði mér. Þar fannst mér sagan
endurtaka sig, þótt á lítilfjörlegan
hátt væri.
Cartier-Bresson er afar mik-
ilvæg varða á leið okkar ljósmynd-
aranna. Menn kunna að fara aðrar
leiðir en hann, en hann lagði stór-
an hluta undirstöðunnar. Og það
sem hann getur kennt okkur öllum
um formskynjun, myndbyggingu
og það að grípa augnablikið er
ómetanlegt. Hann er höfundur
hugmyndarinnar um „hið afger-
andi augnablik“, þegar höfuð,
hjarta og auga eru eitt – og
augnablikið er fryst til eilífðar.
  
Undir lok ævinnar fannst Car-tier-Bresson að í heimi ljós-
myndunar væri tæknin að drekkja
mikilvægi þess að horfa. Mynda-
vélum fjölgaði sífellt en ljósmynd-
urum fækkaði – og alltof margar
myndir eyða þeirri einu réttu.
Ljósmynd er einfaldlega augna-
bliksteikning, gerð með vél. Og
það var enginn betri í þeirri teikn-
ingu en hann. efi@mbl.is
Í SÝNINGARRÝMINU Suðsuð-
vestur, Hafnargötu 22 í Keflavík,
stendur nú yfir einkasýning Bjarkar
Guðnadóttur undir hinni forvitnilegu
yfirskrift „Kennsl“. Innsetningin
samanstendur af þremur léréfts-
skúlptúrum, tréristum og kart-
onþrykki.
Uppistaðan í skúlptúrunum er
strigi – ekki ósvipaður málaradúk
(sem einnig kallast léreft) en í einu til-
viki einnig segldúkur. Strigaefninu,
léreftinu, hefur verið komið fyrir á
gólfi, á vegg og á eins konar stöpli en
á þeim síðastnefnda getur að líta
ónotaða barnaskyrtu, sniðna úr sama
efni. Í hinum verkunum er léreftið
látið falla á frjálslegan og „íburð-
armikinn“ hátt líkt og um tjöld eða
efnismikinn fatnað væri að ræða –
eins og gjarnan sést í málverkum frá
fyrri tíð. Björk lætur strigann/léreftið
vera ómálað og „opið“ en dregur þess
í stað fram myndrænt sjónarspil – og
menningarlegar skírskotanir – með
efninu einu saman. Léreftsskúlptúr-
arnir standa þó fullþétt í sýning-
arrýminu og við það dregur úr áhrifa-
mætti hvers þeirra um sig. Þeir
myndu vafalaust njóta sín betur í
stærra rými.
Auk skúlptúranna hangir nokkur
fjöldi af tréristum á vegg sem allar
sýna sama myndefni en í mismunandi
útfærslu, þ.e. teikningu af smárri
hönd sem teygir sig fram úr ermi og
snertir með fingri þumalfingur á ann-
arri og stærri hönd. Myndirnar eru
fallegar í einfaldleika sínum, sumar
skýrar, aðrar ógreinilegar, sumar
svarthvítar eða grátóna, aðrar í mild-
um ferskjulit sem kallast á við lit lér-
eftsins. Áhorfandinn fær á tilfinn-
inguna að skyrtan tengist
barnshöndinni á tréristunum. Mynd-
in af fingrunum sem mætast minnir á
frægt verk endurreisnarmálarans
Michelangelos þar sem fingur eru við
það að snertast. Ætla má að þrykk-
myndir (þrykk er snerting tveggja
flata og því býsna viðeigandi í þessu
samhengi) Bjarkar skírskoti því til
þess hvernig líf og kenndir kvikna við
snertingu. Af endurtekningu mynd-
efnisins má ráða að tilfinningaleg og
jafnvel „trúarleg“ vídd innsetning-
arinnar lúti einkum að helgidómi í
sambandi móður og barns – og helgi-
dómi minninga, dulvitaðra hvata og
skynjunar á lífsleiðinni.
Kartonþrykkin í innra herberginu
sýna útlínur fatasniða en í sjálfu sér
bæta þau ekki miklu við sýninguna og
eru sjónrænt síður áhugaverð en hin
verkin. Innsetningin býr að öðru leyti
yfir ljóðrænu látleysi í samspili efn-
islegra og huglægra þátta – sem
vissulega býður upp á ýmiskonar
kennsl og tengsl.
Snið og
snertingar
Anna Jóa
MYNDLIST
Suðsuðvestur
Til 24. ágúst 2008. Opið lau. og
su. kl. 13–17 og eftir samkomulagi.
Aðgangur ókeypis.
Kennsl – Björk Guðnadóttir
Þrykk „Myndirnar eru fallegar í
einfaldleika sínum, sumar skýrar,
aðrar ógreinilegar, sumar svart-
hvítar.“