Morgunblaðið - 22.08.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 2008 27
ÞÓRUNN Svein-
bjarnardóttir um-
hverfisráðherra ákvað
fyrir ekki svo löngu
að heildstætt um-
hverfismat skuli fara
fram vegna álvers-
framkvæmda á
Bakka. Það vekur
spurningar um hvort
þurfa muni að byggja
nýjar vatnsaflsvirkj-
anir fyrir álframleiðslu á Norður-
landi. Raunsætt mat á mögulegri
jarðvarmaorku fyrir norðan gefur
til kynna að bygging vatnsaflsvirkj-
ana verði nauðsynleg til að knýja
áfram álver á Bakka.
Stærð álversins
Upphaflega áætlunin var sögð
vera bygging 250.000 tonna álvers
en Alcoa hefur áður sagt að fyr-
irtækið álíti álver minna en 360.000
tonn „ósjálfbær“. Nú hefur fyr-
irtækið sagt að álverið á Bakka
muni framleiða a.m.k. 346.000 tonn
á ári og það er ljóst að það hefur
verið áætlunin frá byrjun. Upp-
hafsrannsóknir gerðu ráð fyrir ál-
veri af þessari stærð þótt tillaga að
umhverfismati og áætlanir um
orkuöflun hafi fjallað um minna ál-
ver til að byrja með. Fyrir stærra
en 250.000 tonna álver þyrfti að
gjörbreyta og endurbyggja orkunet
Norðurlands. Á endanum væri þá
500.000 tonna álver möguleiki. „Því
stærra því betra“ sagði Bernt Reit-
an, varaforseti Alcoa, við undir-
skrift á Húsavík snemma í sumar.
Orkuþörf
250.000 tonna álver þarfnast 400
MW rafmagns og myndi orkan þá
koma frá jarðvarmavirkjunum á
Norðurlandi. Ef bjartsýnismatið
um 370 MW frá Kröflu 2 (þar sem
nú er borað inn í Víti), Þeistareyki
og Bjarnarflag mun standast, sem
er alls ekki víst, vantar samt ennþá
orku upp á. Þá yrðu 30 MW fengin
frá Gjástykki, sem nú er óspillt og
órannsakað svæði en myndi líða
stórfenglegan skaða ef af virkjun
yrði. Fyrir miðlungsstórt álver
mun orkuþörfin svo aukast um
a.m.k. 150 MW og stórt álver
þyrfti að lágmarki 400 MW í við-
bót.
Hugsanlegar stíflur
Ef álveri á Bakka verður ýtt í
gegn er bygging nýrra stórstíflna
nánast óumflýjanleg. Fyrirtæki að
nafni Hrafnabjargavirkjun Hf. er
nú þegar tilbúið til að hefja und-
irbúning að því að reisa nýja 90
MW virkjun með þremur stíflum í
Skjálfandafljóti. Fljótshnjúks-
virkjun (tvær stíflur) í sömu á gæti
framleitt önnur 58 MW. Orkuveita
Reykjavíkur á 60% í fyrirtækinu en
aðrir hluthafar eru m.a. Norður-
orka og Orkuveita Húsavíkur. Fyr-
irhuguð Skatastaðavirkjun kallar á
stíflur í Jökulsá austari, Giljá,
Fossá, Lambá og Hölkná, Orra-
vatni og Reyðarvatni (norðan Hofs-
jökuls), og gæti framleitt 184 MW.
Villinganesvirkjun, með stíflur í
bæði Vestari Jökulsá og Austari
Jökulsá í Skagafirði, gæti framleitt
33 MW til viðbótar. 72 ferkílómetra
uppistöðulón í Jökulsá á Fjöllum á
austuröræfum (Arnardalsvirkjun)
gæti framleitt 570 MW.
Það lítur því út fyrir að það
þyrfti að reisa nýjar stíflur í
Skjálfandafljóti og Jökulsá austari
annars vegar, eða í Jökulsá á Fjöll-
um hins vegar, til þess að starf-
rækja aðeins miðlungsstórt álver á
Bakka. Frekari möguleikar væru
svo virkjanir í Laxá í Aðaldal eða
Eyjabökkum.
Áhætta vegna
jarðvarmavirkjana
Áhættan sem fylgir því að reisa
virkjanir á virkum jarðhitasvæðum
spilar inn í og eykur
til muna líkur á því að
álver á Norðurlandi
muni þurfa að reiða
sig á vatnsaflsorku
frekar en jarð-
varmaorku. Jarð-
fræðirannsóknir hafa
gefið til kynna hætt-
una á því að borholur
skemmist vegna jarð-
virkni, en það gerðist
einmitt árið 1975 þeg-
ar fjórar af sex bor-
holum við Bjarnarflag skemmdust
vegna eldvirkni á svæðinu. Þaðan
á hluti orkunnar fyrir álver á
Bakka að koma. Álbræðsla er við-
kvæm og þarfnast stanslauss orku-
forða, svo langtímaskortur á raf-
magni getur eyðilagt hluta álvers.
Því er lágmarksmagn af orku frá
annarri uppsprettu æskilegt.
Þessu til viðbótar er framleiðsla
jarðhitaorku dýrari en vatnsafls-
orku.
Það er hvorki æskilegt né fram-
kvæmanlegt fyrir Alcoa að starf-
rækja álver nálægt Húsavík, sem
einungis væri keyrt áfram af jarð-
varmaorku. Það þyrfti að byggja
nokkrar stíflur og umhverfisáhrif-
in yrðu gífurleg.
Á sama tíma er nú þegar tals-
verður skaði af borun við Gjá-
stykki og inn í eldfjallið Víti, auk
þess sem stærðarinnar meng-
unarlón hefur nú myndast við
Þeistareyki vegna tilraunaborana,
án þess að nokkurt umhverfismat
hafi þótt nauðsynlegt.
Þar af leiðandi kemur alls ekki á
óvart að álverssinnar skuli and-
mæla heildstæðu umhverfismati og
hegða sér eins og þeir hafa gert
síðustu daga. Það væri jú miklu
þægilegra fyrir þá ef umfangs-
minna umhverfismat færi fram
fyrir hvert verkefni fyrir sig, helst
þegar álverið væri hálfbyggt.
Ef heildstætt umhverfismat fyr-
ir álver á Bakka á að taka alvar-
lega þarf það að fjalla um mögu-
legar nýjar vatnsaflsvirkjanir og
allan þann skaða sem boranir í
kringum Mývatn leiða af sér.
Jaap Krater skrifar
um umhverfismál
»Ef taka á heildstætt
umhverfismat um ál-
ver á Bakka alvarlega
þarf það að innihalda
fyrirhugaðar vatnsafls-
virkjanir. Framkvæmd-
in er ómöguleg án
þeirra.
Jaap Krater
Höfundur er talsmaður
Saving Iceland.
Umhverfismat fyrir Bakka ætti
að innihalda vatnsaflsvirkjanir