Morgunblaðið - 26.10.2008, Qupperneq 23

„Nei, það held ég ekki. En við systkinin vor-
um alin á hollu fæði og það var matjurtagarð-
ur við heimili okkar. Það var talsvert miseldri
á ömmum mínum. Móðuramma mín var fædd
1913 og ólst upp á kreppuárunum, át fisk og
kartöflur tvisvar á dag fimm daga vikunnar.
Ungar stúlkur nútímans borða hverfandi lítið
af fiski sem er miður.
Föðuramma mín fæddist aftur 1930 og þeg-
ar hún fór að muna vel eftir sér var landið
hernumið og allt breytt - líka matarvenjurnar.
En sparnaðarvenjur mínar eru komnar að
hluta frá þessum tveimur konum.
Mamma mín býr auðvitað til „heimsins
besta mat“, eins og flestir segja um mömmu
sína. En við mæðgur eldum óneitanlega tals-
vert ólíkt,“ segir Anna Sigríður.
Er mamma þín kannski af „danska sósu-
skólanum?“ spyr ég.
„Hún býr til góðar sósur, líklega er mamma
heilmikil veislueldamanneskja, en ég horfði
sjaldnast á mömmu elda,“ segir Anna Sigríður
og brosir. En hvað með
hana sjálfa, hvernig eld-
ar næringarfræðingur?
„Ég er mikið í að gera
tilraunir í eldhúsinu og
les ógrynni af mat-
reiðslubókum. En svo
loka ég bókunum og
byrja að elda - finn mína
eigin útfærslu. Það er
helst í bakstri sem ég fer
eftir uppskriftum.“ Anna
Sigríður er nú komin inn
í grænmetisdeildina og
þar líkar henni greini-
lega lífið.
„Ég held að samspil
heimilis og skóla hvað
matarræði snertir sé
mjög mikilvægt. Það er
slæmt hve heimilisfræði
er í raun lítt rækt fag,
það myndi skila samfélaginu miklu ef meiri
rækt væri lögð við það í skólum landsins,“
segir Anna Sigríður og mundar í hendi sér
sæta kartöflu, matartegund sem hún er að
eigin sögn hrifin af.
Skólaumhverfi Önnu Sigríðar var þó tals-
vert líkt því sem nú gerist vegna veru fjöl-
skyldunnar í Svíþjóð. Það var ekki fyrr en
miklu síðar sem skólar á Íslandi tóku upp
skólafæði. „Svíar eru miklu meðvitaðri. Þeir
gera líka allt rækilega, ef það á að vera græn-
meti þá er líka grænmeti á borðum,“ segir
hún.
„Maður var ekki með sælgæti á hverjum
degi, fékk kannski einn sleikibrjótsykur á
laugardegi, þannig voru venjurnar í sænsku
umhverfi þá,“ bætir hún við.
Anna Sigríður getur þess að innan hennar
stéttar séu nokkrar konur aldar upp í Svíþjóð
að hluta og eiga feður sem eru læknar.
„Maður getur ímyndað sér að þetta hafi
áhrif, sænska kerfið og það að vera í umhverfi
þar sem unnið er með heilbrigði. Þetta hafa
ábyggilega verið áhrifavaldar í mínu lífi. Eink-
um fannst mér forvarnarhlutinn mjög spenn-
andi og velti fyrir mér að fara kannski út í
grasalækningar og tók grasafræði sem valfag
í MH. En eftir stúdentspróf varð matvæla-
fræðin við Háskóla Íslands fyrirvalinu og það-
an lá leiðin til Austurríkis í meistaranám. Ég
hafði verið þar sem au pair og fannst Vín-
arborg yndisleg.
Í háskólanum sem ég stundaði mitt nám var
mikið af góðum og þverfaglegum kúrsum
enda námið þar nýlega endurskipulagt. Skoð-
uð var bæði efnahagslega hliðin, sú sál-
fræðilega og þetta fléttað saman saman við
nægingarfræðina.“ Anna Sigríður kveðst hafa
búið í einskonar „kommúnu“ í Austurríki. „Ég
bjó með austurrískum skólasystkinum mínum,
leigðum hvert sitt herbergi í íbúð og við skipt-
umst á að elda. Námið tók á sig alls kyns
myndir. Við urðum að skrá niður hvað við
borðuðum. Stundum varð að vita nákvæmlega
samsetningu fæðunnar. Við urðum t.d.í einni
rannsókn að vikta allt
sem ofan í okkur fór,
það gat verið erfitt ef
maður var boðin í sam-
kvæmi eða jafnvel á
stefnumót. Það leit sér-
viskulega út óneit-
anlega að mæta með
viktina. En þetta hafð-
ist allt saman með góð-
um vilja en ég neita því
ekki að svona æfingar
leggjast misvel í nem-
endur, þótt flestir séu
sammála um að það sé
gott að prófa þetta á
eigin skinni.
Maður verður líka
svo meðvitaður um mat-
aræðið um leið –
kannski of! Næring-
arfræði snýst ekki bara
um hollustu, hún snýst um matar venjur,
þekkja eiginleika matvæla, skilja hvers vegna
matarmenning er mismunandi milli landa. Í
Austurríki er sterk hefð fyrir kaffidrykkjum
og lögð mikil áhersla á að þeir séu rétt lagaðir.
Mér fannst mikilvægt að komast inn í eldhús-
in og sá hvernig hver og einn réttur og drykk-
ur væri gerður. Ég er enn í dag dugleg að
skoða hvað er á markaðinum og prófa það.
Maður getur ekki ráðlagt fólki nema gera
þetta.“ Anna Sigríður er gift næringarfræð-
ingnum Alfonsi Ramel og þau skiptast eðli-
lega á við eldamennskuna. „Aumingja börnin
okkar,“ segir Anna Sigríður og hlær.
Það var auðvitað næringarfræðin sem leiddi
þau saman. „Ég plataði hann til að koma til
Íslands, það eru átta ár síðan og hann er enn
hér,“ segir hún svolítið sposk.
Ég er svo sem ekki hissa á því þegar ég
horfi á hana með rautt epli í hendinni. En
Önnu Sigríði er ekki sama hvernig epli hún
kaupir. „Jónagold epli eru ódýrust. Ég kaupi
þau því oftast. Reyndar segir bróðir minn að
okkur hjónum sé runnið orðið í merg og bein
að spara - og segir að mér þyki beinlínis gam-
an að spara. Það er líklega alveg rétt. Þetta er
lífstíll sem maður venur sig á og hefur ekkert
fyrir. Maðurinn minn bakar nánast allt brauð
heimilisins. Ég nota vél í brauðbaksturinn en
hann hnoðar. Þetta er honum svo eðlilegt.
Þegar hann kemur heim blandar hann í
brauðið og lætur það hefast á meðan hann
skokkar, svo bakar hann það. Eins er með
grautinn sem ég tek með mér á morgnana. Ég
sýð hann úr bankabyggi og læt hann svo
standa til morguns. Uppskriftin að þeim graut
er birt á pakkningum á íslensku bankabyggi
og hún er afskaplega góð,“ segir Anna Sigríð-
ur og sýnir mér umrætt bankabygg í brúnum
poka.
„Sumir halda allt sé hollt og ódýrt í bréf-
pokum, en það er ekki svo, það verður að
skoða hvert innihaldið er og verðlagið og
þannig þreifar maður sig áfram í átt að hollu
fæði á góðu verði.“
barn
‘‘„ÉG ER MIKIÐ Í AÐ GERATILRAUNIR Í ELDHÚSINU OGLES ÓGRYNNI AF MATREIÐSLUBÓKUM. EN
SVO LOKA ÉG BÓKUNUM OG
BYRJA AÐ ELDA - FINN MÍNA
EIGIN ÚTFÆRSLU. ÞAÐ ER
HELST Í BAKSTRI SEM ÉG
FER EFTIR
UPPSKRIFTUM.“
Morgunblaðið/Ómar
23
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2008
Almennt má kannski segja að hverskonar þægindi séu dýr, því minnitíma og fyrirhöfn sem maður er
tilbúinn að leggja í matinn þeim mun dýr-
ari verður hann. Það þarf að líta á neyslu-
mynstur allrar fjölskyldunnar. Með því að
stilla saman matseðil heimilisins og mat-
seðla leikskólans, skólans og vinnunnar
borða fjölskyldumeðlimir betur og þá er
jafnvel hægt að spara.
Þótt fiskur ætti að vera sem oftast á
borðum finnst fáum spennandi að fá fisk-
máltíð tvisvar sama daginn. Oft dugir líka
ef allir fengu mikinn mat í hádeginu að
hafa léttari máltíð að kvöldi og huga þá
frekar að samverustundinni í kringum
máltíðina. Tilbúinn barnamatur fyrir
yngstu fjölskyldumeðlimina er dýr en það
er auðvelt og fljótlegt að búa til hvers kon-
ar mauk fyrir þau yngstu í samræmi við
þarfir þeirra á hverju aldursskeiði. Nesti
og einhverjir góðir millibitar fyrir vinnu-
daginn ættu að vera í vinnutöskunni eða
geymdir á skrifstofunni því það er dýrt að
fara út í sjoppu eftir hverjum bita.
Ég hef t.d. vanið mig á að eiga alltaf
haframjöl í boxi á skrifstofunni minni
ásamt fjölbreyttu úrvali af þurrkuðum
ávöxtum, hnetum og fræjum. Þetta eru
þurrvörur með góðan endingartíma og því
alltaf hægt að grípa í þetta þegar svengd-
in gerir vart við sig – þá má ýmist narta í
þetta eða búa til hafragraut bragð- og
prótínbættan, þar sem hnetur og fræ eru
prótínrík og veita góða fyllingu. Annað
uppáhald fyrir fólk á sífelldum hlaupum er
morgungrautur Gabríels, en uppskriftina
að honum má finna aftan á bygginu frá
Vallanesi. Maður eldar einfaldlega stóran
skammt á sunnudagskvöldi (hann eldar
sig eiginlega sjálfur) og hann veitir gleði
og kraft alla vinnuvikuna.
Flest okkar eyða eflaust mun meiri pen-
ingum í alls konar mat umfram nauðsynj-
ar. Súkkulaðið, kaffibollinn, ferska kryddið
og vínglasið eru dæmi um munaðarvöru
sem ekki þarf að vera til staðar en fólk er
misviljugt að vera án. Hversu margir
skyldu velta fyrir sér kílóverði súkkulaðis?
Þar er reyndar skynsamlegri lending að
hafa bitann svo lítinn að kílóverðið skipti
ekki máli. Einn góður biti skilar meiri
ánægju og er betri fyrir skrokkinn en
meira magn af því sem manni finnst ekki
virkilega gott.
Sparnaður og hollusta geta svo sann-
arlega átt samleið. Kannanir Manneld-
isráðs og ASÍ á árunum 2001-2003 sýndu
að hollustukarfa þar sem keypt er inn í
samræmi við ráðleggingar um mataræði
og næringarefni, en óþarfa sleppt, er mun
ódýrari en að borða eins og meðalmann-
eskjan gerir. Engu að síður var og er mjög
dýrt að kaupa inn allan þann mat sem við
þurfum til að uppfylla næringarefnaþarfir.
Segja má að því meðvitaðri sem við er-
um um hvað, hvernig, hvar og hversu mik-
ið við borðum þeim mun betur erum við
stödd með tilliti til heilsu, holdafars og
sparnaðar. Umhverfið í kringum matmáls-
tímann mætti jafnvel telja til matartengds
sparnaðar því rannsóknir sýna að þeir
sem borða fyrir framan sjónvarp og hafa
hugann ekki við matinn borða mun meira
en hinir sem leggja upp úr hefðbundnum
matmálstíma sem samverustund. Fjör-
legar samræður við matarborðið ýta auk
þess undir seddu þar sem ákveðinn tíma
þarf til að skynja að maður sé búinn að fá
nóg. Kósí kvöldmáltíð við kertaljós (sem
sparar rafmagn) í stað sjónvarps- og víd-
eókvölda er því kannski málið.
Þægindi
eru dýr
Kjúklingabaunir – góðar
í pottrétti, baunabollur og
baunamauk. Eru prótínríkar
og innihalda talsvert magn af
trefjum, fólínsýru og járni.
Krækiber – úr berjamó
þannig að þau lenda ekki í
körfunni. Trefjarík og mikið
af andoxunarefnum.
Hnetur – fjölómettuð fita í bland við prótín og
kolvetni. Rannsóknir benda til að þrátt fyrir
hátt fituinnihald geti þær átt þátt í að halda
fólki grönnu vegna þess hversu seðjandi þær
eru. Hæfilegt magn er um lófafylli á dag.
Fiskur – er góður prótíngjafi og
ríkur af mikilvægum næringaref-
num s.s. joði og seleni. Feitar
tegundir veita líka ómega-3
fitusýrur og D-vítamín sem helst
er að finna í sjávarfangi.
Niðursoðnir tómatar
– ekki síður góðir en þeir
fersku. Andoxunarefnið
lýkópen tapar ekki virkni
sinni við niðursuðuna og því
helst hollustan áfram.
AB-mjólk – kalk og góðir
gerlar fyrir meltinguna.
Góð með múslí eða mor-
gungraut og grunnur í
flestar kaldar sósur.
Lýsi – ætti helst enginn að sleppa. Er okkar
helsti D-vítamíngjafi en það er nauðsynlegt
fyrir uppbyggingu beina. Á fljótandi formi fæst
meira magn af ómega-3 fitusýrum sem gegna
fjölbreyttu hlutverki fyrir heilsu manna.
Hvítkál – má gjarnan taka við
af salatblöðunum á haustin.
Ríkt af fólínsýru og C-vítamíni,
trefjaríkara en salat.
Gróft brauð – hvort sem það er heima-
bakað eða keypt ætti að stefna að því
að velja sem oftast brauð með minnst
6 grömm af trefjum í 100 grömmum
brauðs. Trefjunum fylgja líka fjölmörg
næringarefni, góð fita og vítamín.
Sætar kartöflur – sérstak-
lega ríkar af beta-karótíni og C-
vítamíni, sem eru andoxunarefni.
Mangó – ríkur af
C-vítamíni og beta-
karóteni. Safaríkur
og seiðandi, í mat
eða sem millibiti.
Spergilkál – andoxunarkokteill.
Mikið af C-vítamíni, beta-karótíni
og fólasíni. Líka járn og trefjar.
Lifur/lifrarkæfa – ekki alltaf en annað
slagið. Er sérstaklega rík af járni, sem
konur fá oftast ekki nóg af. Þarf samt að
gæta þess að borða ekki of oft þar sem
hátt A-vítamín innihald í lifur getur valdið
eitrun og þannig verið skaðlegt heilsunni.
Nokkur matvæli í körfuna að hausti Almennt gildir – fjölbreytt fæðaí körfuna og allt er best í hófi.