Morgunblaðið - 26.10.2008, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2008
Forysta at-vinnulífs-ins hvetur
fyrirtæki í tíma-
bundnum rekstr-
arvanda til að
lækka starfshlut-
fall launamanna fremur en að
segja þeim upp sé þess nokk-
ur kostur svo fleiri haldi vinnu
en ella. Jóhanna Sigurð-
ardóttir félagsmálaráðherra
setti saman starfshóp til að
koma til móts við fyrirtæki
sem við þessu verða. Hún hef-
ur kynnt ríkisstjórninni til-
lögur um aðgerðir vegna
breyttra aðstæðna á vinnu-
markaði.
Breyttar reglur eru settar
fram til að sporna við vaxandi
atvinnuleysi en ASÍ spáir að
það geti orðið allt að fimm
prósent á næsta ári. Ekki má
gleyma að nú má einnig búast
við því að fjölmörg fyrirtæki
leitist við að lækka laun þeirra
starfsmanna sem fyrir eru.
Helstu tillögur hópsins eru
þrjár. Að sá tími sem heimilt
er að greiða launamanni
tekjutengdar atvinnuleysis-
bætur verði lengdur hlutfalls-
lega í samræmi við lækkað
starfshlutfall. Þannig að
lækki það til dæmis úr 100
prósentum í 75 prósent geti
viðkomandi fengið greiddar
tekjutengdar atvinnuleys-
isbætur í samtals tólf mánuði
í stað þriggja mánaða áður,
hafi hann áunnið sér fullan
rétt til atvinnuleysisbóta. Þá
að atvinnuleysisbætur þeirra
sem hafa fengið greiðslur fyr-
ir hlutastarf verði ekki skert-
ar og loks að greiðslur úr
ábyrgðasjóði launa verði mið-
aðar við starfshlutfall launa-
manns áður en kom til sam-
dráttar hjá fyrirtækinu og þá
áður en starfs-
hlutfall hans var
lækkað, innan
ákveðins tíma-
ramma þó.
Breyttar reglur
munu væntanlega
létta undir með þeim þús-
undum fjölskyldna sem verða
fyrir fjárhagslegu skakka-
falli. Virðingarvert er hve
hratt stjórnvöld bregðast við
breyttu landslagi launamanna
og fyrirtækja. Reglurnar
skapa mun meiri sveigj-
anleika en bjóða reyndar um
leið hættunni heim á að þær
verði misnotaðar.
Æ fleiri fyrirtæki hafa á
undanförnum árum samið við
starfsmenn sína um föst laun.
Fastlaunasamningar gera
margir hverjir ekki ráð fyrir
ákveðnum vinnustundafjölda.
Þá er samið um ákveðna upp-
hæð fyrir ákveðna vinnu óháð
vinnustundum. Ýmis stétt-
arfélög hafa varað við slíkum
samningum. Lækki starfs-
hlutfall starfsmanna á fast-
launasamningum er ekki þar
með sagt að vinnustundunum
fækki.
Nú þegar harðnar í ári hjá
íslenskum fyrirtækjum ráða
mörg hver ekki lengur við að
greiða launin sem þau buðu í
góðærinu. Sú hætta skapast
því að í stað þess að launin
lækki fyrir 100 prósenta
starfshlutfall gangi einhverjir
á lagið og semji um lægra
starfshlutfall á pappírunum
og svo verði sóttar bætur fyr-
ir mismuninum.
Þegar reynt er með öllum
ráðum að milda vandann sem
steðjar að þjóðinni má ekki
gleyma að tryggja að ekki
verði gengið á lagið og rýmri
reglur misnotaðar.
Mörg fyrirtæki ráða
ekki lengur við að
greiða launin sem
buðust í góðærinu.}
Lægra starfshlutfall
H
ér á landi er oft hamrað á því
hversu mikil forréttindi það séu
að vera Íslendingur. Vitaskuld á
það við um margt, en það eru
líka augljósir annmarkar á því
að búa á Íslandi, ekki síst um þessar mundir.
Sú kynslóð Íslendinga sem komst á legg eftir
að verðbólga hafði étið upp sparifé (og reynar
líka skuldir) foreldranna tók því eins og hverju
öðru hundsbiti að verðtrygging væri nauðsyn-
leg til að halda verðbólgunni í skefjum. Verð-
tryggingin hefur verið við lýði allt fullorðinslíf
þeirra sem nú eru virkastir á atvinnumarkaði
og standa undir kostnaði samfélagsins. Þeir
sem fóru í langskólanám borga af verð-
tryggðum námslánum meirihluta starfs-
ævinnar og langflestir skattgreiðendur á þess-
um aldri borga einnig af verðtryggðum
húsnæðislánum.
Nú þegar verðbólga geisar samt sem áður, er ekki nema
von að margir velti því fyrir sér af hverju Íslendingar þurfi
að burðast með verðtryggingu á öllum sínum lánum þegar
íbúar nágrannalandanna gera það ekki. Það er erfið staða
fyrir venjulegt fólk að búa bæði við kaupmáttaskerðingu
af völdum verðbólgu og hækkun allra skuldbindinga
vegna verðtryggingar.
Fyrir réttu ári átti ég tal við bankakonu í Þýskalandi
um lánakjör þar í landi. Viðkomandi var yfir húsnæð-
islánadeild og bárum við saman bækur okkar um lána-
samninga þar og hér. Augljóst var að þýski bankinn gekk
hart eftir tryggingum fyrir lánum, auk þess að vilja gera
sér glögga grein fyrir skuldastöðu og fjárhagslegu bol-
magni viðskiptavina sinna, rétt eins og tíðkast hér. Vext-
irnir af lánunum – „leigan“ fyrir peningana –
voru einnig áþekkir því sem hér gerist. En
þegar útskýrt var fyrir þýsku bankakonunni
að á Íslandi væri ekki einungis greiddir vextir,
heldur lán einnig verðtryggð, tók hún að efast
um sannleiksgildi orða minna. „Hvernig er
hægt að láta fólk borga BÆÐI vexti og verð-
bætur?“ spurði hún undrandi. „Eru ekki vext-
irnir það háir að þeir eigi að duga sem sann-
gjörn „leiga“ fyrir það sem þú færð lánað? Og
hvernig getur lánastofnunin ætlast til þess að
annar aðilinn, lántakinn, beri alla áhættuna en
lánastofnunin ekki neina? Tekur nokkur mað-
ur lán?“
Þegar þarna var komið við sögu var ég hálf-
partinn farin að bera í bætifláka þetta fyr-
irkomulag okkar hérna á skerinu – það er jú
svo gott að vera Íslendingur. Gróf upp gömlu
útskýringuna um verðbólguna. Hún hrein ekki á þessari
þýsku fjármálakonu, sem staðhæfði að þessu mætti líkja
við það að einhver setti íbúð á leigumarkað og innheimti
fyrir hana leigu en léti leigjandann jafnframt greiða fyrir
það að halda húseigninni við; borga nýja eldhúsinnrétt-
ingu, endurnýja gólfefni og þar fram eftir götunum. Leigj-
andinn sæi m.ö.o. um að viðhalda höfuðstólnum auk þess
að standa undir rentunum gagnvart leigusalanum. Þegar
hún klykkti út með því að þar að auki sæi hún ekki betur
en verðtryggingin leiddi til þess að veð lánveitandans
rýrnaði stöðugt í verðbólgu, sem einnig væri slæmt, var ég
vissulega orðin hugsi.
Það má vel vera að það séu forréttindi að vera Íslend-
ingur, en um þessar mundir eru þau dýru verði keypt.
fbi@mbl.is
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Forréttindi að vera Íslendingur?
FRÉTTASKÝRING
Eftir Unu Sighvatsdóttur
una@mbl.is
R
ektorar íslensku há-
skólanna tóku í vikunni
saman höndum um
undirbúning til að taka
á móti nýjum straumi
nemenda úr hópi fólks sem hefur
misst eða sér fram á að missa vinn-
una. Fjölmargir hafa haft samband
við skólana síðustu tvær vikur til að
kanna möguleika sína á námi og eins
hafa margir nemendur erlendis
kannað möguleika á að fá nám sitt
metið inn í íslenska háskóla þar sem
þeir sjá sér ekki lengur fært að
standa undir kostnaði
Háskólarnir á Akureyri, í Reykja-
vík, á Bifröst og Hólum auk Land-
búnaðarháskólans og Háskóla Ís-
lands stefna allir að því að opna fyrir
fleiri nemendur en áður um áramót
og jafnvel fyrr, s.s. á Bifröst þar sem
nýir nemendur geta nú þegar hafið
fjarnám í ákveðnum námsgreinum
og haldið svo áfram í staðnámi á
næsta vormisseri.
Sérstaklega líta skólarnir til þess
að hleypa fólki inn í meistaranám.
Eftirspurnin hefur verið hvað mest
þar enda ljóst að stór hluti atvinnu-
lausra mun verða háskólamenntað
fólk. HR hafa borist jafnvel tugir
símtala á dag frá fólki sem vill hefja
framhaldsnám og í ljósi þess var
ákveðið að opna fyrir nám á meist-
arastigi á öllum brautum. Þar verð-
ur líka hleypt inn nýnemum í grunn-
nám í tækni- og verkfræðideild, þar
sem hefur m.a. gætt aukins áhuga
meðal iðnmenntaðra, að sögn Steins
Jóhannssonar kennslustjóra, en til
að komast þar inn verður fólk að
hafa lokið sveinsprófi.
Misflókið er að hleypa inn í hinar
ýmsu deildir háskólanna á miðju
námsári og í sumum tilfellum er það
einfaldlega ekki hægt þar sem geng-
ið er út frá því í náminu að grunn-
kúrsum á haustmisseri verði lokið
fyrst. Í HÍ er nú verið að skoða hvar
megi koma því við að hleypa nýnem-
um inn í grunnnám á vormisseri.
Kristín Ingólfsdóttir rektor segir
ýmsar hugmyndir uppi til að reyna
að hagræða námsfyrirkomulaginu.
„Sem dæmi get ég nefnt að í sagn-
fræði- og heimspekideild er boðið
upp á nokkurs konar námskörfu, þar
sem fólk getur tekið kúrsa í sagn-
fræði, heimspeki og fornleifafræði
og fengið þær einingar metnar í lok
misseris eftir að það hefur ákveðið í
hvaða grein það vill fara.“ Vonast er
til að þetta fyrirkomulag megi taka
upp í öðrum deildum líka.
Í HR stendur að sama skapi til að
kenna grunnnámskeið tækni- og
verkfræðideildar á vorönn ef nógu
margir skrá sig og bæta við sum-
arönn svo nýnemar geti náð öðrum
nemendum fyrir næsta haust.
Samfélagsleg ábyrgð skólanna
Ekki liggur fyrir hvort skólarnir
fá aukna fjárveitingu með breyttum
fjárlögum næsta árs, en óhjákvæmi-
lega verður einhver aukakostnaður
af því að fjölga nemendum og bæta
við námsleiðum. Kristín Ingólfs-
dóttir segir enn ekki tímabært að
ræða við stjórnvöld um aukafjárveit-
ingu, skólastjórnendur bíði eftir
nýju fjárlagafrumvarpi en miði í
millitíðinni við að lágmarka útgjöld
með aðgerðunum.
Steinn Jóhannsson segir að skól-
arnir telji það einfaldlega samfélags-
lega ábyrgð sína að bregðast við
ástandinu. „Við erum að taka inn
umframnemendur á fullt af náms-
brautum sem við fáum ekki borgað
með frá ríkinu, en okkur finnst nauð-
synlegt að aðstoða fólk sem hefur
misst vinnuna og vill komast í nám.“
Morgunblaðið/Ómar
Námsfús Margir líta til háskólanna til að styrkja stöðu sína í atvinnulífinu
Skólarnir opnast í
auknu atvinnuleysi
Hvað langar þig
til að læra nýtt?
Námsframboðið í skólum landsins
er ótrúlega mikið og fjölbreytilegt
enda íhuga margir þann kost að
snúa aftur í nám til að styrkja stöðu
sína í ótryggu atvinnuástandi.
Hvernig væri til dæmis að færa út
kvíarnar og prófa eitthvað af eft-
irfarandi:
 Diplómanám í viðburðastjórnun í
Háskólanum á Hólum
 Frumkvöðla- og viðskiptamótun
hjá Opna Háskólanum í Reykjavík
 Raðnámskeið í reiðmennsku,
hrossarækt og almennu hestahaldi í
Landbúnaðarháskólanum
 Fjarnám í HHS (heimspeki, hag-
fræði og stjórnmálafræði) við Há-
skólann á Bifröst
 Samfélags og hagþróunarfræði
hjá Háskólanum á Akureyri
 Meistaranám í Umhverfis- og
náttúrusiðfræði við Háskóla Íslands
 Meistaranám í reikningshaldi og
endurskoðun við HR
Morgunblaðið/Þorkell
29. október, 1978: „Frumvarp
Guðmundar H. Garðarssonar og
þriggja annarra þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins um Lífeyrissjóð
Íslands hefur vakið mikla og
verðskuldaða athygli. Í orði
kveðnu hefur þetta mál að vísu
lengi verið í deiglunni, en umræð-
urnar komust fyrst á málefna-
legan grundvöll fyrir frumkvæði
Guðmundar H. Garðarssonar, er
hann fyrir tveim árum lagði efn-
islega hliðstætt frumvarp fram á
Alþingi. Það frumvarp fékk á sín-
um tíma allgóðar undirtektir, en
náði ekki fram að ganga, enda
um algjöra umbyltingu í lífeyr-
ismálum þjóðarinnar að ræða.
Það var því eðlilegt að alþing-
ismenn og forsvarsmenn lífeyr-
issjóðanna tækju sér nokkurn
tíma til að fjalla um málið. Nú
hlýtur það hins vegar að vera
komið á ákvörðunarstig.“
. . . . . . . . . .
30. október, 1988: „Fulltrúar Ís-
lands á Heimsleikum eða Ól-
ympíuleikum fatlaðra stóðu sig
með mikilli prýði. Þeir komu
heim frá Seoul í fyrradag með
ellefu verðlaun: tvenn gull-
verðlaun, tvenn silfurverðlaun og
sjö bronsverðlaun. Má með sanni
segja, að fjórtán manna hópurinn
sem við sendum héðan til keppn-
innar hafi staðið undir þeim von-
um, sem við hann voru bundnar.
Sigursælust urðu þau Lilja M.
Snorrasóttir og Haukur Gunn-
arsson sem hvort um sig fékk ein
gullverðlaun og tvenn brons-
verðlaun. Jónas Óskarsson og
Geir Sverrisson hlutu silf-
urverðlaun, Ólafur Eiríksson
tvenn bronsverðlaun og Sóley Ax-
elsdóttir ein bronsverðlaun.“
. . . . . . . . . .
25. október, 1998: „Fátækt er af-
stætt hugtak en við mat á því,
hvort fátækt ríki á Íslandi hljóta
menn að taka mið af því um-
hverfi, sem við lifum í en ekki
bera saman lífskjör hér og í
þriðja heims löndum og spyrja á
þeim grundvelli, hvort fátækt
ríki hér.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/