Morgunblaðið - 26.10.2008, Side 37

Umræðan 37
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 2008
ÞAÐ hefur lítið ver-
ið um góðar fréttir að
undanförnu en þó kom
ein góð frétt á föstu-
daginn: Að Ísland
hefði ekki náð kosn-
ingu í öryggisráðið.
Þetta er að mínu áliti
góð frétt af mörgum
ástæðum.
Í fyrsta lagi eigum
við ekkert erindi í ör-
yggisráðið. Þar er
helst tekist á um mál-
efni sem varða ofbeldi
milli ríkja. Íslenska
ríkið er herlaust og við
höfum enga reynslu af
milliríkjaofbeldi nema
sem áhorfendur. Ís-
lenskir stjórnmálamenn hafa aldrei
þurft að horfast í augu við þá ábyrgð
að senda unga þegna sína út á víg-
völl. Við höfum ekki upplifað vopnuð
átök á Íslandi síðan á sextándu öld.
Við erum stolt af því að vera kölluð
friðsöm þjóð, jafnvel þótt friðsemin
byggist fremur á vanmætti fámenns
ríkis en innri sannfæringu. Við get-
um ekki vænst þess að for-
stöðumenn þjóða sem standa í blóðs-
úthellingum á næstum hverjum degi
hlusti á okkur. Við getum ekki veitt
tillögum okkar sannfæringargildi
með því að bjóða fram friðargæslulið
sem einhverju máli skiptir, því síður
getum við boðið upp á efnahags-
aðstoð sem dygði óháð öðrum þjóð-
um. Auðvitað getum við lagt ým-
islegt fram og eigum að gera það en
við þurfum til þess samvinnu við aðr-
ar og stærri þjóðir. Þess vegna gæt-
um við aldrei verið óháð stærri þjóð-
um í öryggisráðinu og enginn
útlendingur mundi trúa að svo væri.
Í öðru lagi höfum við ekki efni á
því að vera í öryggisráðinu. Kosn-
ingabaráttan hefur kostað okkur
nokkur hundruð milljóna. Ég vil
gjarna trúa því að þessir peningar
komi að gagni á einhvern hátt. Það
má vel vera að landið hafi verið
kynnt meðal þjóða sem lítið þekktu
til þess áður. En öflugasta land-
kynning sem ég man eftir er auðvit-
að gjaldþrot bankanna og yfirvof-
andi þjóðargjaldþrot þótt það sé
varla sú landkynning sem við ósk-
uðum okkur. Við ættum nú að nota
þá peninga sem sparast við þá skyn-
samlegu ákvörðun allsherjarþings-
ins að hlífa okkur við setu í örygg-
isráðinu í þá hluti sem
Ísland getur lagt al-
þjóðasamfélaginu til.
Við ættum að leggja þá
í þróunarhjálp, í mennt-
um í þróunarlöndunum
og til þess að styrkja
ungt fólk úr þróun-
arlöndunum til mennt-
unar á Íslandi. Á þessu
sviði getum við verið
sjálfstæð þjóð og þurf-
um ekki að halla okkur
að stóru löndunum. Við
eigum að standa okkur í
því að taka við flótta-
fólki frá átakasvæðum
og svæðum fátæktar að
minnsta kosti til jafns
við þær vestrænu þjóð-
ir sem standa sig best.
Við eigum að mennta
þetta fólk svo að það
geti snúið aftur til
heimalandsins þegar
ástandið batnar þar öfl-
ugra en það fór.
Í þriðja lagi hefði seta í örygg-
isráðinu grafið undan sjálfsímynd
þjóðarinnar. Ef við sætum í örygg-
isráðinu hefðum við ímyndað okkur
að Ísland væri mikilvægt á al-
þjóðavettvangi. Vonbrigðin hefðu
ekki látið á sér standa nema við
hefðum gerst taglhnýtingar ein-
hvers af stærri ríkjunum. Ef við
reyndum að hafa sjálfstæða skoðun
og greiða atkvæði samkvæmt því
væri það einfalt mál fyrir stórt ríki
að sýna okkur í tvo heimana. Það
þurfti varla meira en eitt pennastrik
hjá Bretum til að kippa fótunum
undan Kaupþingi og þar með að
setja íslenska ríkið næstum því á
hausinn. Íslenska þjóðin er mjög
veik fyrir sjálfsblekkingum. Þannig
höfum við talið okkur trú um að við
værum ein ríkasta þjóð í heimi og sú
trú byggðist að miklu leyti á óða-
vexti bankanna. Nú er mýraljósið
sem við dönsuðum í slokknað og þó
að við reynum að forðast myrkfælni
með því að hrópa hátt hvert upp í
annað að við séum enn rík og krepp-
an muni aðeins taka skamman tíma
fer ískaldur hrollur um okkur öll.
Við þurfum að byggja upp nýtt
sjálfstraust sem reist er á traustum
grunni en ekki á sjálfsblekkingu. Til
þess þurfum við að byggja upp lýð-
ræðið sem hefur átt í vök að verjast
á Íslandi enda ekki löng lýðræð-
ishefð hér. Ég er þeirrar skoðunar
að núverandi kreppa eigi rætur að
rekja til vöntunar á lýðræðislegu að-
haldi en það er önnur saga.
Til hamingju,
mín ágæta þjóð!
Reynir Vilhjálms-
son skrifar um
aðildarumsókn
Íslands að
öryggisráðinu
Reynir
Vilhjálmsson
» Ísland var
ekki kosið til
setu í örygg-
isráðinu. Því ber
að fagna af ýms-
um ástæðum.
Höfundur er eðlisfræðingur.
Á TÍMUM efna-
hagsþrenginga er lík-
legt að fólk fagni
hugmyndum um nýj-
ar virkjanir og álver.
En mun það raun-
verulega styrkja ís-
lenskt efnahagslíf?
Þann 28. sept. sl.
útskýrði Geir Haarde
í sjónvarpsþættinum
Mannamál að ein aðalástæðan fyr-
ir falli krónunnar sé stór-
iðjuframkvæmdir; bygging Kára-
hnjúkavirkjunar og álvers
Fjarðaáls. Hvaða áhrif munu fleiri
stóriðjuframkvæmdir hafa? Hvað
mun það kosta íslenska skattborg-
ara?
Útskýring Geirs kemur ekki á
óvart. Áður en Kárahnjúkavirkjun
var reist spáðu hagfræðingar fyrir
um neikvæð áhrif á verðbólgu, er-
lendar skuldir og verðgildi krón-
unnar. Auðvitað fylgir nýjum ál-
verum einhver fjárhagslegur
ávinningur en í skýrslu Glitnis frá
2006 um áhrif uppbyggingar áliðn-
aðarins á Íslandi sagði að hann
jafnist líklega út vegna óbeinna
áhrifa framkvæmdanna á eft-
irspurn, verðbólgu, vexti og verð-
gildi krónunnar.
Í skýrslu Þorsteins Siglaugs-
sonar hagfræðings sem kom út
fyrir byggingu stíflunnar sagði að
Kárahnjúkavirkjun myndi aldrei
skapa gróða og íslenskir skatt-
borgarar myndu líklega enda á að
greiða fyrir Alcoa.
Hvaða þátt á álver Fjarðaáls í
núverandi efnahagsþrengingum?
Þá tvo milljaða dollara sem kost-
aði að reisa landsins stærstu stíflu
varð að fá lánaða frá íslenska rík-
inu. Það leiddi af sér aukinn
tekjuhalla sem lætur nú finna fyr-
ir sér með aukinni verðbólgu og
rýrnun gjaldmiðilsins.
Allar nýjar virkjanafram-
kvæmdir sem byggðar eru á stóru
láni munu hafa sömu áhrif, hvort
sem rafmagni er veitt til álvers,
sílíkonverksmiðju eða netþjóna-
bús. Dæmið er einfalt: Ef þú færð
lánaðan pening þarftu að borga
hann til baka á einn eða annan
hátt.
Álver gefa vissulega einhverja
innkomu. Þau skapa jú störf. En
það sem hefur nánast ekkert verið
rannsakað á Íslandi er hversu
mörg störf á staðnum tapast í
kjölfar álversframkvæmda. Allur
iðnaður, t.d. fisk-
vinnsla, á Reyðarfirði
hefur drepist niður
vegna ómögulegrar
samkeppni við álverið.
Mörg ný hús sem
voru byggð eru nú
tóm. Á árunum 2002-8
fluttu að meðaltali 73
fleiri frá Austfjörðum
en öfugt. Álverið þarf
enn á fjölda erlends
verkafólks að halda.
Lítil samfélög þar
sem stór verkefni á
borð við Fjarðaál eiga sér stað,
verða algjörlega háð erlendum
fjárfestingum. Það er óákjósanleg
og ósjálfbær aðstaða.
Það eru fleiri ástæður fyrir því
að reisa ekki fleiri álver. Verðið
sem álrisarnir borga Landsvirkjun
fyrir orku er tengt heimsmark-
aðsverði áls. Ef framboð eykst
lækkar verð og heildartekjur Ís-
lands minnka. Einhver gæti haldið
að nokkur hundruð þúsund tonn af
áli hafi engin áhrif á alþjóðamark-
aðinn. Sannleikurinn er sá að það
er ekki summa framleiðslunnar
sem ákvarðar verðið, heldur
árekstrar framboðs og eft-
irspurnar. Örlítil breyting hefur
mikil áhrif á verðlag. Krafan um
ál er nú þegar minnkandi í Banda-
ríkjunum og Evrópu. Það sama
mun gerast í Kína þegar hægist á
gróða þar, sem er líklegt til að
gerast áður en ný álver Alcoa og
Century á Íslandi munu hefja
starfsemi, ef litið er til efnahags-
ástands heimsins.
Málmfyrirtækin keppa sín á
milli. Þess vegna er það ekki ein-
ungis heimsverðið sem ákvarðar
arðbærnina. Fyrst og fremst
ákvarðast hún af því hversu ódýr
framleiðslan getur verið. Arð-
bærni álframleiðslu ákvarðast
bókstaflega af einu: orkuverði.
Orkuverðið á Íslandi nær botni –
það lægsta í heiminum. Það er
engin tilviljun að þegar álver
Fjarðaáls hóf framleiðslu hafi 400
verkamenn í Rockdale, Texas
misst vinnu sína þar sem álvers-
framkvæmdir voru stöðvaðar. Í
BNA borgar Alcoa miklu meira
fyrir orku.
Og þess vegna vilja Alcoa, Cent-
ury, Rio Tinto Alcan og Norsk
Hydro öll byggja ný álver á Ís-
landi og í þriðja heims löndum þar
sem ódýra orku er að fá, t.d.
Trínidad og Austur-Kongó. Þegar
eftirspurn minnkar er hægt að
loka dýrum álverum fyrir ódýrari,
eins og áætluð álver á Bakka og í
Helguvík. Og þar sem verðbólga
er há og orkutekjur lágar, borga
íslenskir skattgreiðendur brúsann.
Bygging nýrra virkjana, álvera
eða annarra stórverkefna mun
leiða af sér einhvern gróða til
skammtíma litið, þegar efnahag-
urinn er fylltur fjármagni. En eins
og Geir benti á fylgja fjárhags-
legir bakþankar framkvæmdunum.
Stórum verkefnum í smáum efna-
hag hefur verið líkt við heróínfíkn.
Skammtímaskammtur leiðir til
langtímafalls. Við getum valið
skammtíma innspýtingu eða sjálf-
bæra efnahagsþróun til langtíma.
„Fjarðaáls-skammturinn“ ofhit-
aði íslenskan efnahag. Það sem
kallað er „Kárahnjúkavandinn“
leiddi til sögulegs hámarks krón-
unnar sem hefur skaðað útflutning
og fiskiðnaðinn sérstaklega. Með
þessa „ofurmynt“ ofmátu bank-
arnir stöðu sína og fóru á eyðslu-
fyllirí. Víman beinir jú sjónum af
raunveruleikanum.
Fyrirhugaðar áætlanir um
hvernig nýta eigi orkuauðlindir Ís-
lands hafa verið harðlega gagn-
rýndar. Þeir sem fylgjandi eru
hafa aðallega sagt framkvæmd-
irnar vera fjárhagslega hag-
stæðar. Hver sá sem leiðir hugann
að því um stutta stund getur séð
að hér er mýta á ferð. Ætlaðan
hagnað vegna nýrra virkjana og
stóriðjuframkvæmda þarf að ræða
og meta frá gagnrýnu og raun-
sæju sjónarhorni. Ísland er að
koma niður úr vímu. Mun það
taka annan skammt eða fara í frá-
hvarf?
Fleiri álver og virkjanir leiða
af sér óstöðugan efnahag
Jaap Krater skrifar
um álver, álnotkun
og virkjanir
» Fleiri virkjanir
munu leiða af sér
frekari efnahagsþreng-
ingar. Við getum valið
skammtíma innspýtingu
eða sjálfbæra efna-
hagsþróun til langtíma.
Jaap Krater
Höfundur er talsmaður Saving
Iceland.
Fréttir á SMS