Sjómannablaðið Víkingur - 01.10.1940, Blaðsíða 11

lieí'nt farvi'ður. — Innviðir opinna róðrarskipa
höfðu og hafa enn ýmisleg nöfn, en ég er víst
búinn að gleyma sumum þeirra, skal þó nefna
nokkur þeirra, svo sem: Þófta, stelkur, röng,
rangarhald, bunkastokkur, band, grís, koll-
harður, langband, langísa, stafnkrappi, stafn-
lok og stelling, er mastur á sexæring stóð á,
þá er siglt var. — Útviðir róðrarskipa voru
nefndir og eru flestir enn þá nefndir: Kjölur,
stefni, kjalsíður, farborð, vindháls, kinnung-
ur, rimarborð eða rim, borðstokkur, hástokk-
ur, slíður, drag og dragkrókur. — Þessu næst
vil ég þá lýsa seglútbúnaði á áttæringum hér
við Djúpið eins og hann var meðan þeir voru
hafðir til hákarlaleguferða all-langt til hafs
hér út af Djúpinu:
Það er aðallega til seglútbúnaðarins heyrði
var: Mastrið, reiðinn, seglráin, seglið og beiti-
ásinn. Mastur skipsins var aðeins eitt, 10 álna
hátt frá kefa, sem áður var nefndur; var það
skorðað með stag frá toppi þess fram á hnífil
skipsins og með höfuðböndum tveimur á borð,
frá masturstoppi niður í rengur í fyrir- og
lóðarrúm bæði stjórnborðs- og baðborðsmeg-
in skipsins. í stað ,,blokka“ voru tvö hjól í
mastrinu, annað rétt neðanvert við reiðahnút-
inn og nefnt ,,efra hjól“, en hitt tveimur áln-
um neðar og nefnt ,,neðra hjól“. Dragreipi
var nægilega langt á hverju hjóli í mastrinu,
svo hægt var að ná til beggja enda þess niðri
í fyrirrúmi. Þegar siglt var, þá var endum,
bæði hærra og neðra dragreipis, hnýtt um
miðja seglrána, er var 5 álna löng, sívöl og
gildust um miðju, þar sem dragreipunum var
hnýtt á hana. — Á seglinu voru 4 jaðrar: efri
jaðar, neðri-jaðar, aftur-jaðar og fram-jaðar,
sem líka var nefndur „háls“. Horn seglsins að
neðan, voru nefnd slcaut og böndin í þeim
hornum skautbönd. Efri jaðar seglsins var
með ráböndum, bundinn við seglrána og jafn-
langur ránni. Var seglið svo sniðskorið, jafnt
í fremri- og aftur-jaðar, að neðri-jaðar þess
var um 11 álna langur, en hæð þess frá neðri-
jaðri og upp að seglránni var um 9*4 alin.
drapreipanna er, sem áður er sagt, voru hnýtt
á seglrána, var líka um miðju hennar hnýttur
endi af bandi, sem nefnt var vindband, og það
ætíð látið liggja utan á seglinu hléborðsmeg-
in þegar siglt var; það var notað til þess að
draga nokkuð vind úr seglinu, án þess að
lækka það, þegar nógur þótti eða of mikill
gangur skipsins, og svo einnig til að geta haft
hendur á‘ seglinu um leið og það var fellt.
Fyrirrúmsmenn höfðu jafnan hendur á þessu
bandi, þá siglt var. Þá var einnig dregin lína
úr miðjum fram-jaðri (hálsi) seglsins fram í
gegnum krappa, kóz eða blokk, er fest var
fram í stafnlokið, og þaðan aftur í hálsrúm;
band þetta var nefnt ,,bóglína“, þótti hún
nauðsynleg, í fyrsta lagi: til að halda jaðrin-
um föstum svo hann slægist ekki til og frá,
þegar sigldur var beitivindur; í öðru lagi: því
til hjálpar að unt væri að beita skipinu, sem
mest upp að vindi, að kala mætti lítið eitt við
jaðar, og í þriðja lagi: því til varnar, að síður
„slægi í baksegl“, er mjög gat orðið hættu-
legt. Hálsrúmsmenn höfðu hendur á þessu
bandi, þá er sigldur var beitivindur. — Neð-
an af seglinu var unt að rifa allt að tveimur
álnum; þegar fullrifað var, þá var notað drag-
reipi neðra kjölsins, en dragreipi efra hjóls
þegar órifað eða lítið var rifað seglið. Loksins
var beitiásinn. Hann var bráðnauðsynlegur
hlutur með hverjum þversigldum áttæring.
Ás þessi var að mun gildari en seglráin og
þurfti að vera svo langur, að næði úr koll-
harðskverk fyrirrúmsþóftu hlésmegin og 1
—ll/ó alin út fyrir slíður barkans vindborðs-
megin og því sem næst 7—8 ál. langur. Áður
en seglið var dregið upp, var skautband fremri
jaðars séglsins fast bundið um fremri ásend-
ann, hann síðan settur í kollharðskverkina,
en fremri hluti hans fast bundinn niður í röng
vindborðsmegin í barkanum, ekki framar en
um miðju hans, en þaðan mátti færa beitiás-
inn vindbprðsmegin, eftir þörf, aftur eftir
borði, allt aftur í fyrirrúmskeip, er siglt var
beint undan vindi, „beggjaskauta byr“. Þegar
beitiásínn var kominn í fullar skorður, sem
nú var sagt, þá var seglið dregið upp.
Áður en ég mun geta nokkurra formanna,
er stunduðu hákarlaveiðar hár við Djúp fram
yfir miðja 19. öldina, þá vil ég svolítið drepa
á hvernig skipverjarnir bjuggu sig út í legu-
11
VÍKINGUR