Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1944, Síða 17

nærri um hnattstöðuna, að ekki skakki mörgum
stigum.
Skrítin er lýsing Grænlandsannáls á hnatt-
stöðu svonefndrar Króksfjarðarheiðar, er ligg-
ur þar suður í landi. Gerir annálsritarinn sér
auðsjáanlega far um að ákveða pólhæðina, þótt
erfitt sé nú úr að skera með fullri vissu, sam-
kvæmt lýsingunni einni saman. ,,Síðan fóru þeir
suður á Króksfjarðarheiði einn mikinn dagróð-
ur Jakobsmessudag (25. júlí); þar fraus þá um
nætur, en sól skein bæði nætur og daga, og var
eigi hærri, þá er hún var í suðri, ef maður lagð-
ist um þveran sexæring út að borðinu, er nær
var sólinni; en um miðnætti var hún svo há
sem heima í byggð, þá er hún er í útnorðri.“
Öllu einkennilegri er þó ákvörðun Nikulásar
ábóta á hnattstöðu Jórdánar í Gyðingalandi.
Hann segir svo: ,,Út við Jórdán, ef maður ligg-
ur opinn á sléttum velli og setur kné sitt uþp
og hnefa á ofan, og reisir þumalfingur af hnef-
anum upp, þá er leiðarstjarna þar yfir að sjá
jafnhá, en eigi hærra.“
Mörg fleiri dæmi mætti nefna því til sönnun-
ar, að fornmenn reyndu eftir megni að ákvarða
hnattstöðu landa og staða, samkvæmt þeirri
ófullkomnu þekkingu, er þeir bjuggu yfir í
þessum efnum. Mikið skorti að sjálfsögðu á ná-
kvæmnina, en þó hefir hér verið um að ræða
mikilvægan leiðarvísi, sem oft kom að góðu
Um sjóbréf eða kortagerð af neinu tagi, var
að sjálfsögðu ekki að ræða á þessum tímum.
Heimsmynd fornmanna var frumstæð mjög og
ófullkominn, eins og allir vita. Héldu þeir að
lönd öll mynduðu hring ferlegan eða geysistóra
kringlu og nefndist það landahringur. Inni í
hringnum var innhafið en úthafið fyrir utan og
lukti það um alla kringlu heims. Milli Græn-
lands og Vínlands héldu íslendingar að væri
skarð í landahringinn og næði þar saman inn-
haf og úthaf. Á þeim slóðum hétu hafsvelgir.
Kemur þessi hugmynd fram í orðum Konungs-
skuggsjár um Grænland: „Það mæla menn og
víst, að Grænland liggi í yztu síðu heimsins til
norðurs, og ætla ég ekki land út úr kringlu
heimsins frá Grænlandi, nema hafið mikla, það
er umhverfis rennur heiminn.“
Þau tvö eða þrjú kort af landahringnum, sem
til eru frá fornöld og gerð hafa verið á íslandi,
eru mjög ómerkileg og ekki umtalsverð í þessu
sambandi. Þessi kort eru auðsjáanlega gerð
löngu eftir að kristnin hafði kollvarpað heims-
.myndinni heiðnu, og eru með öllum sömu ann-
mörkum og „heimskringlur“ þær, er upp voru
dregnar víða í Evrópu á fyrri hluta miðalda.
Á kortum þessum snýr suðrið upp og norðrið
niður, en sú tilhögun mun vera komin frá
Aröbum hinum fornu.
S j óaravísur
Gamla flotans íarartó
foldu sjáa nú er gleymt.
Margur reynslu dýra dró
drengur þar og hefur gleymt.
Oft var glatt um gýmisslóð,
ef gulur hafði á beitu lyst,
þá á höndum heppnum stóð
hann að setja í nýja vist.
Út á hafið fórum fljótt,
fengsælir, og sóttum björg,
en marga stirða stormanótt
stóðum þar við kjörin örg.
Bylgjan þegar bretti fald,
brast í reipum, sauð um keip,
knörinn stundum greiddi gjald,
gjálp með töngum sterku kleip.
Þegar stormur grettinn gól,
gnötraði súð við átök stinn.
Bylgjan ströndu fagra fól,
fölva brá um unglings kinn.
Hrannar veldi eggjar enn
unga sveinsins göfgu tryggð.
Þangað sækja mætir menn
mestan gróða íslands byggð.
Vetraraldan vakin víð
víst hefur tekið okkur blóð.
Aflaleysis ógnar stríð
íslands háði vaxtarglóð.
Gufuorkan greypti spor;
garpar landsins sóttu feng.
Togaranna trausta þor
teygði nú á hverjum streng.
Vélin kom og greiddi gjöld,
greppar þáðu hennar starf.
íslands hetjum vaxa völd,
vöxtuðu þjóðar lítinn arf.
Nú hefur flestra blómgast brá,
brosir enn hið fagra haf.
Sótt er lengra landi frá,
lýsir um hnokka gullið traf.
Skútuskipstjóri.
VÍKINGUR
169