Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1951, Blaðsíða 40

Als-báturinn.
þess, að þar sé um að ræða fiskibáta, sem að-
eins einn eða tveir menn hafa róið.
Annar flokkur er talinn sýna húðkeipa eða
skinnbáta. Þeir bátar eru einnig litlir og virð-
ast ekki mjög algengir eftir að kemur fram á
bronceöld. Hefur tímabil þeirra þá verið að
mestu eða öllu leyti undir lok liðið.
Þi'iðji flokkur sýnir myndir af allstórum,
margrónum skipum, löngum og rennilegum. Á
mörgum þeirra er trjóna, er minnir að ýmsu
leyti á galeiðutrjónur þær, sem algengar voru
á herskipum Rómverja. Talið er, að þetta séu
myndir af meiri háttar herskipum broncealdar-
manna, fyrirrennurum langskipanna á víkinga-
tímunum.
Fjóröi floklcur táknar tiltölulega stutt, en
breið og borðhá skip. Þar er vafalaust um að
ræða kaupför og hafskip. Virðist þegar á þessu
tímabili hafin sú tvískipting stórskipa, sem síð-
ar nefndust langskip annars vegar, en knerrir
hins vegar. Mjög er það athyglisvert um þessa
síðastnefndu tegund skipa, hversu þau líkjast
skipum Kríteyinga og Fönikíumanna, þótt minni
hafi sennilega verið. Hlýtur sú spurning að\
vakna, hvort norrænir menn hafi ekki að ein-
hverju leyti lært skipagerð af þessum fornu
siglingaþjóðum við Miðjarðarhaf. Munu flestir
fornfræðingar þeirrar skoðunar, að svo hafi
verið. Hitt er vafasamara, með hverjum hætti
þau kynni hafa orðið. Engan veginn er það
óhugsandi, — raunar einna líklegast, -—- að
Fönikíumenn eða Kríteyingar hafi komizt á hin-
um tiltölulega góðu skipum sínum alla leið til
Englands og Norðurlanda.
Þótt mjög skorti á, að bergristumyndirnar
varpi björtu ljósi á sögu norrænnar skipagerð-
ar langt aftur í tímann, virðist óhætt að full-
yrða þetta:
Norðurlandabúar hafa stundað fiskiveiðar á
bátum allt frá þeirri stundu, er fyrstu stein-
aldarmenn tóku sér bústað í Skandinavíu. Á
elztu tímum hafa farkostirnir einkum verið eih-
trjáningar og skinnbátar. Síðar hófust meiri
háttar siglingar og fjáraflaferðil’ á stórum við-
arnökkvum. Einhvern tíma áður en bronceöld
hófst var tekið að smíða báta eða seyma saman.
Á bronceöld voru siglingar þessara þjóða komn-
ar á allhátt stig. Þegar á fyrri hluta þess tíma-
bils áttu þær allmikinn flota svo góðra skipa,
að þau gátu, í sæmilegu veðri, siglt milli landa,
t. d. til Bretlandseyja, og jafnvel lengra.
Elztu leifar af skipi, sem fundizt hafa á Norð-
urlöndum, er AZs-báturinn svonefndi. Hann er
frá því á fyrri hluta járnaldar, eða 200—300
árum eldri en tímatal okkar. Bátur þessi fannst
fyrir 26 árum, á eynni Als, úti fyrir austur-
strönd Suður-Jótlands. Báturinn, ásamt farviði
miklum og ýmsum gripum, sem með fylgdu,
var í mýri einni, og svo meyr oi’ðinn, sem von-
legt var, að hvergi mátti fingri á drepa. Samt
tókst kunnáttumönnum að ná bátsleifunum upp
og skeyta allt saman að nýju, svo að nákvæm-
lega er vitað, hvernig skip þetta hefur verið.
AZs-báturinn er. rúmlega 13 metra langur
milli stafna og aðeins tveggja metra breiður
miðskips. Dýpt hans er 68 cm. um miðjuna, en
77 cm. til endanna. Má af því sjá, að þeir rísa
nokkuð, þótt lítið sé. Efnið í bátnum er lindi-
tré, og er skrokkurinn allur gerður úr aðeins
fimm plönkum, einum botnplanka, tveimur
hliðarplönkum og tveimur borðstokksplönkum.
Borðþykktin er mjög lítil, aðeins 1^/2 cm- Tré
þau, sem plankarnir eru unnir úr, hafa verið
mjög stór. Botnplankinn er um 50 cm. breið-
ur um miðjuna, en mjókkar til endanna. Báðir
endar bátsins, barki og skutur, hafa verið smíð-
aðir í einu lagi, holaðir út úr stórum trjástofn-
um og festir hvor á sinn enda botnplankans.
Við endana eru svo hliðar og borðstokksplankar
festir. Bönd bátsins eru örmjóar hesligreinar,
bundnar við oka, sem skornir eru út innan á
borðunum. I öllum samskeytum bátsins er
hvergi nagli, hvorki járn né annar málmur hef-
ur verið notaður til smíðinnar. Barki, skutur
og borð hafa verið saumuð saman með harð-
tvinnuðum ullarþræði og rifurnar þéttar með
viðarkvoðu. Þófturnar eru reyrðar við efstu
okana innan á borðstokksplönkunum. Þær eru
76
VIKINGUR