Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.1951, Blaðsíða 44

Grímur Þorkelsson:
Lögun jarðarinnar
Vorir fyrstu foreldrar.
Sagnir segja, að Adam og Eva hafi orðið að
fara að vinna fyrir mat sínum með líkamlegri
vinnu, eftir að þau borðuðu hinn forboðna ávöxt.
Hvort þau hafa haft nokkurn tíma til að hugsa
eða hvað hugsanir þeirra snerust um, er ekki
gott að vita. Ef þau hafa hugsað um það, hvern-
ig jörðin væri í laginu, er sennilegt að bæði þau
og afkomendur þeirra í marga ættliði hafi hald-
ið að jörðin væri flöt og héldi kyrru fyrir í
loftinu. Þannig hefur þetta litið út í þá daga í
fljótu bragði séð og gerir það líka enn í dag.
Stœröfrœöingar Forn-Grikkja.
Á dögum Forn-Grikkja var svo komið þess-
um málum, að hugsandi menn þeirra tíma voru
farnir að brjóta heilann um þessi mál í fullri
alvöru og þeir voru farnir að efast um að jörð-
in væri flöt og kyrrstæð. Mestu spekingar þeirra
voru jafnvel farnir að gera sér ákveðnar hug-
myndir, sem hnigu í þá átt, að jörðin væri hnatt-
laga og gengi í kringum sólina. Eftir því sem
tímar liðu eignuðust þessar skoðanir fleiri og
fleiri áhangendur í löndunum við Miðjarðarhaf.
Kirkjan gerir sig gildandi.
Þegar kom fram á 4. öld eftir Krist brá svo
við, að sú hugmynd, sem verið hafði á uppsigl-
ingu um lögun jarðar frá því á dögum Forn-
Grikkja, féll ekki lengur í góðan jarðveg hjá
ráðandi mönnum hins þekkta heims. Ástæðan
var sú, að kirkjan tók í taumana. Skoðunin um
hringsól jarðar og hnattlögun virtist ekki geta
samræmst hugmyndum kirkju þeirra tíma um
guðsótta og góða siði. Kirkjan tók því rögg á
sig og boðaði þá kenningu í þúsund ár, að jörð-
in væri flöt, héldi kyrru fyrir í loftinu og væri
miðdepill alheimsins. Eftir þessum kenningum
áttu allir að hegða sér. Allar aðrar skoðanir á
þessum málum voru frá „þeim vonda“ og þeir,
sem þær aðhylltust, skyldu dregnir fyrir lög
og dóm sem villutrúarmenn. Þessi afstaða kirkj-
unnar var auðvitað fráleit, enda hafði hún lam-
andi áhrif fyrir alla framvindu öldum saman,
BD
en nútímamaðurinn hefur þó ekki ástæðu til að
vera harður í dómum. Hann hefur að vísu margt
og mikið afrekað, en á þó eftir að glíma við
margt, svo ekki er að fullu séð hversu fastheld-
inn hann verður við skynsamlega hugsun.
Fáránlegar hugmyndir.
Á þessu tímabili voru hugmyndir manna um
jörðina yfirleitt hinar fáránlegustu. Margs kon-
ar kynjasögur gengu ljósum logum meðal lærðra
og leikra, einkum í sambandi við siglingar.
Hættulegt var talið að sigla langt á haf út. Eng-
in vissi hvar jarðkringlan endaði eða hvað þar
tók við. Skip, sem hættu sér langt frá landi,
máttu eiga þess vísa von að sigla fram af jarð-
brúninni hvenær sem var og steypast út í botn-
laust gímald. Þekking manna í siglingafræði
var sáralítil og miðaði hægt áleiðis eins og eðli-
legt var, því siglingafræðin byggðist á þekk-
ingu á gangi himintungla og stærð og lögun
jarðar.
Sannleikurinn sigrar.
Þrátt fyrir allar fjarstæður og fáránlegar
kenningar voru þó alltaf til menn, sem að vísu
höfðu hægt um sig, en leituðu sannleikans af
einlægni. Sú leit lét ekki að sér hæða, en bar
góðan ávöxt í fyllingu tímans. Órækar sann-
anir fengust fyrir því, að jörðin væri hvorki
kyrrstæð, flöt né miðdepill alheimsins. Þvert á
móti var hún hnöttur, sem gekk í kringum sól-
ina. Lengi hafði sannleikurinn orðið að lúta í
lægra haldi fyrir bábiljum einum í þessu máli,
en hér fór sem oftar, að þekkingarþrá manna
og það, sem hún leiddi í ljós, varð ekki barið
niður endalaust. Hótanir um eilífar kvalir og
útskúfun og hræðsla manna við slíkt gat ekki
lengur stöðvað flóð þeirra sannana, sem fyrir
lágu. Þegar líða tók að lokum 15. aldar var kenn-
ingin um það, að jörðin væri flöt og kyrrstæð,
sú fjarstæða í hugum lærðra manna, að ekki
var til neins að reyna til að bera hana á borð
lengur með nokkru hugsanlegu móti.
V í K I N □ U R