Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1964, Síða 9

orkusprengjur 5000 mílna leið og
hitt í mark, sem er ekki nema
rúm míla í þvermál.
Þegar senda á skip í siglingu
er venjulega alveg ljóst hvernig
skip á að senda og hvaða leið á
að sigla. Spurningin verður ei-
líft, hvernig á að senda það, og
hvernig á að stjórna siglingunni.
Vegna siglingarinnar verða á
vegi okkar ótal siglingartæki,
sem nú eru notuð í þrívíddasigl-
ingu, en eiga eftir margra ára
þróun, til að ná raunhæfu nota-
gildi við atvinnusiglingar. —
Merkilegast þessara siglingar-
tækja er án efa tregðumælirinn,
sem verður að teljast undirstöðu-
tækni fyrir þrívíddasiglingu.
Til að mögulegt sé að fá hug-
mynd um það,, hvernig þvívídda-
siglingin er möguleg með slíkri
nákvæmni, er ekki nema sjálf-
sagt að athuga tregðumælinn
nánar.
Hvað er tregða ? — Tregða er
viðleitni hlutar til að halda ó-
breyttu því hreyfingarástandi,
sem hann er í. Við skulum hugsa
okkur bíl, sem stendur á sléttum,
beinum vegi. Það er tregða bíls-
ins, að hann hreyfist ekki nema
vegna utanaðkomandi krafta, svo
sem vélarorku eða honum sé
ýtt. Ef bíllinn væri nú kominn á
ferð og engin mótstaða væri til,
svo sem núningsmótsstaða hjól-
anna við veginn, mótstaða í
hjólalegum og loftmótstaða, þá
mundi bíllinn vegna tregðu halda
hraða sínum endalaust, og yrði
ekki stöðvaður, nema með ná-
kvæmlega jafnmikilli orku og
þurfti, til að koma honum á
hreyfingu. — öll hraðabreyting
fellur undir tregðulögmálið. Vax-
andi hreyfing og minnkandi
hreyfing eru hreyfingarástand,
sem mjög kemur við sögu þrí-
víddarsiglingarinnar, því helztu
eiginleikar tregðumælisinsbyggj-
ast á því að mæla hraðabreyt-
ingu.
Mynd I. sýnir tregðumælir,
sem getur mælt hreyfingu í eina
stefnu afturábak eða áfram. Við
getum hugsað okkur að mælir-
inn sé í bílnum, sem áður var
talað um. Lóðið hangir í gorm-
um, sem eru festir í punktinn A
á miðjum afturstuðara og punkt-
inn B á miðjum framstuðara.
Á lóðinu er vísir, sem bendir
á mælikvarða, en við hann er
tengd rafeindareiknivél. Ef bíll-
inn fer nú af stað, þá íeitast lóð-
ið við að sitja eftir vegna tregðu
sinnar og togar því í gorminn B.
Við þetta markar örin breytingu
á mælikvarðann. Vegna þess að
fyrirfram er þekkt þyngd lóðs-
ins og teygjan í gorminum, þá
svarar hreyfing lóðsins til á-
kveðinnar hraðabreytingar og
vegalengdar, sem lóðið ásamt
bílnum hefur hreyfst um. Þann-
ig er komin mælieining fyrir
hreyfinguna. — Þegar bíllinn er
kominn á ákveðinn hraða og
heldur honum, þá fer lóðið aftur
í jafnvægi. — Meðan lóðið er í
jafnvægi, mælir rafeindareikni
vélin tímann sem óbreytti hrað--
inn er og teiknar þannig út
vegalengdina. Þegar bíllinn hæg-
ir á sér, þá leitast lóðið við að
halda áfram vegna tregðu sinn-
ar, og togar því í gorminn A,
og mælir hraðaminnkunina á
sama hátt og hraðaaukninguna
áður. — Tregðumælirinn mælir
þannig allar hraðabreytingar
bílsins og rafeindareiknivélin
sýnir viðstöðulaust hvar bíllinn
er staddur með þeirri mæliein-
ingu, sem honum er ætlað. Ná-
kvæmni svona mælis er hægt að
gera svo mikla, að ónákvæmnin
sé vart mælanleg. Þetta er allt
að því tilskyldu, að hreyf-
ingin sé bein eins og stefnan
sýnir. — Bein . — Að hreyfing
sé bein, er að sjálfsögðu afstætt
hér sem endranær. — Hér er
hreyfingin miðuð viðmiðju jarð-
ar. Þ.e.a.s. bíllinn fer eftir bein-
um vegi alltaf í sömu fjarlægð
frá miðju jarðar.
Nú er augljóst, að einnar-
stefnu tregðumælir hefði lítið
raunhæft notagildi. — En með.
því að setja annan einnar.
stefnu tregðumæli, sem snéri
hornrétt á þann, sem fyrir var í,
bílnum, þá er vandinn leystur.
Þar með er kominn tveggja-
stefnu tregðumælir, sem mælt
getur hreyfingu í allar láréttar
áttir, að því tilskyldu, að stefnu-
ásarnir séu alltaf láréttir og
snúi alltaf í sömu átt. Annar t.d.
alltaf í austur-vestur og hinn í
norður-suður.
Þá er komið að því stóra
vandamáli, hvernig á að fá mæl-
inn til að vera alltaf láréttan,
og stefnuásana til að snúa allt-
af í sömu átt. Sá vandi er leyst-
ur með stöðuborðinu, sem mæl-
irinn er hafður á. Stöðuborðið er
r- *
ETNHRRSTEFNU
TREbÞUMÆLRR
M U>f?fírtBfUÞT.
MEMNtS- ocr
LE.Tf>/?érrfMGfífr
Móro#.
MNfífíflOFLVT
fíÆMTS - Od
L£}ÞfíÍT7lNGfíR-
ATcTofí.
RRMBfílDfífíVfíO-
MVrofífíR.
£T01>uaORf>.
úr/?fíMOfííPj
M£0 MoTÓRhM,
SKIPS-
HLUrr
ÞftÍvÍT>T>fíRSl(íLlMGfíTSe.Kt l GÝRosnuT SToÞUBOfíP
ÞRICrCr TfíSTEFNU TfíE-CrPOIrt/5LlR.
II. Mynd.
VlKINGUR
187