Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1964, Side 10

Tilraunagerð af gyrokompás.
plata, sem hengd er upp í ram-
balda eins og kompás. Ef stöðu-
borðið er kyrrt, þá vitum við að
borðið er lárétt og lína hornrétt
á það, bendir á miðju jarðarinn-
ar. En fari "borðið af stað í lá-
rétta stefnu, þá mundi það fá á
sig einhvern halla, alveg eins og
pendúll, sem við héldum á í hend-
inni, því ef við hreyfðum hend-
ina til, þá mundi lóðið vilja sitja
eftir vegna tregðu sinnar, og
pendúlbandið mundi ekki vera
lóðrétt og benda á miðju jarðar-
innar. Til að koma í veg fyrir að
stöðuborðið geti hallast og sé
alltaf lárétt, þá er komið fyrir
gýrómótorum á legum rambald-
anna. Vegna hins sérstaka eig-
inleika gýróhjólsins að vera allt-
af stöðugt í rúminu, þá mæla
gýrómótorarnir þegar í stað
hina minnstu hallabreytingu á
ramböldunum. Sérstakir næmis-
mótorar mæla svo þessa litlu
breytingu og gefa strax öðrum
mótorum merki, sem leiðrétta
hallann jafnóðum. Þannig fæst
borðið til að vera alltaf lárétt.
Til að stefnuásarnir snúi alltaf
eins, er öllu stöðuborðinu komið
fyrir á gýrókompás, sem gætir
stefnu ásanna.
Þegar búið er að setja tregðu-
mælirinn á stöðuborðið, þá erum
við komin með tregðusiglingar-
tæki eins og notað var í kaf-
bátnum Nautilusi, þegar hann
fór í pólsiglinguna. Tregðusigl-
ingartækið í Nautilusi er alveg
sjálfvirkt, þannig að hnattstaða
fararstaðarins er sett inn í tæk-
ið, og reiknar rafeindareiknivél-
in viðstöðulaust siglinguna, og á
mælir sést hnattstaðan á hverju
augnabliki. Mannshöndin kemur
hvergi nálægt útreikningunum.
Vegna þess, hve kafbáturinn
fer skammt undir yfirborð sjáv-
arins, verður að skoða siglingu
hans sem flata í þessu tilfelli.
Honum nægir að mæla dýpt sína
með þrýstingsdýptarmælir.
Það er skammt á milli sigl-
ingafræði kafbátsins og geim-
skipsins. Mismunurinn er fólg-
inn í hæðinni. Hæðarbreytingin
er hreyfing, sem geimskipið þarf
188
að geta mælt nákvæmlega, auk
láréttu hreyfingarinnar.
Kafbáturinn þurftí tveggja-
stefnu tregðumælir, en geim-
skipið þarf þriggjastefnu. Það
þarf að mæla hreyfingu, sem er
hornrétt á lóðréttu hreyfinguna.
Þriggjastefnu mælirinn er auk-
in útfærsla tveggjastefnumælis-
ins, þannig að við tveggjastefnu-
mælirinn er bætt einnarstefnu-
mælir, sem snýr hornrétt á hinn.
Með þriggjastefnumælinum get-
um við mælt alla hreyfingu í
rúminu, og þar með er komin
hin eiginlega þrívíddasigling, og
við getum haldið út í geiminn.
Nú má eðlilegast telja, að
m,önnum finnist sem ekkert geti
út af borið með öll þessi full-
komnu vísindasiglingatæki. —
Þessu er nú samt ekki alveg
þannig farið. Öll rafknúin sigl-
ingatæki eru að sjálfsögðu háð
rafmagnbilunum, og allir hreyfi-
fletir tækjanna háðir núnings-
mótstöðu. Allt þetta og fleira til
getur orsakað meiri og minni
skekkjur í virkni tækjanna. T.d.
er nákvæmni venjulegs gýró-
kompáss ekki mikið meiri nú
heldur en árið 1911, þegar fyrsti
gýrókompásinn var settur í
tundurspillinn Norfolk. — Þó að
nákvæmni venjulegra gýrókomp-
ása sé fullkomlega næg við at-
vinnusiglingar, gildir ekki hið
sama, þegar hraði farartækisins
VÍKINGUR
\
<