Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1972, Blaðsíða 12

Fiskirœkt í sjó eða sjóblönduðu vatni
°ftir dr. Jónas Bjarnason
Um fiskrækt í sjó er unnt að
segja mjög mikið, svo að ekki
gefst tækifæri á að gera þeim
málum nein veruleg skil í þessari
grein. Fiskrækt almennt hefur
borið mikið á góma á undanförn-
um árum hér á landi sem og ann-
ars staðar erlendis, en ekki er þó
laust við, að mikillar vanþekking-
ar gæti sérstaklega um undir-
stöðuatriði þess máls. Til þess að
lesendur geti sem bezt skilið
niðurstöður mínar, gerist nauð-
synlegt að fjalla lítillega um
fræðilega undirstöðu fiskræktar í
sjó og um nokkur atriði, sem lúta
að hagkvæmni fiskræktar al-
mennt. Það mun ég gera í þessari
grein, en í síðari grein mun ég
fjalla um tækifæri íslendinga til
fiskræktar í sjó eða sjóblönduðu
vatni.
Fiskrækt í sjó er af mörgum
álitin vera mjög mikilvæg at-
vinnugrein til öflunar matvæla
fyrir hinn ört vaxandi fólksfjölda
heims. Þar sem næringarefni
fisks eru aðallega mjög verðmæt
eggjahvítuefni, er aukning fisk-
metis til manneldis töluvert mik-
ilvægari en t. d. aukning kom-
uppskeru, því að eggjahvítu-
skortur er alvarlegasta fæðu-
vandamál heimsins. Fiskrækt í
vatni eða sjóblönduðu vatni hefúr
verið stunduð í mörgum löndum
síðan fyrir fæðingu Krists og er
víða orðin að mikilvægri atvinnu-
grein, sérstaklega í ýmsum lönd-
um Asíu. Talið er, að um 3 millj-
ón tonn af fiski séu ræktuð í
vatni, og sjóblönduðu vatni ár-
lega í heiminum nú, en í þeim
efnum er Kína í sérflokki hvað
magn snertir.
Heildarfiskveiði hafanna er
um þessar mundir nálægt 70
milljónum tonna árlega. John H.
Ryther frá Woods Hole hafrann-
sóknastofnuninni í Bandaríkjun-
um álítur á grundvelli ítarlegra
rannsókna á fæðukeðjum hafsins,
að ólíklegt sé, að unnt verði að
veiða meira en 100 milljón tonn
af fiski árlega til frambúðar.
Meðaltalsaukning fiskveiða á
undanförnum 25 árum er um 8%
á ári, svo einsýnt er, að fiskveiði
í höfunum getur aðeins aukist í
fáein ár þrátt fyrir aukna sókn
og bætta tækni, séu spárnar rétt-
ar. Svartsýnismenn segja, að
fiskveiðarnar séu þegar komnar
í hámark.
Það hefur oft verið sagt, að
fiskveiðar séu frumstæð veiði-
mennska á svipaðan hátt og
stunduð var á landi, áður en ak-
uryrkja ruddi sér til rúms og
varð aðal fæðuframleiðsluat-
vinnugi’einin. Spurningin er,
hvort fiskveiðar geti þróast á
svipaðan hátt yfir í ræktun í stað
veiði eingöngu?
Þar sem hér er um mjög yfir-
gripsmikið mál að ræða, mun ég,
aðeins leitast við að minnast á
þau atriði, sem ég tel máli skipta
fyrir íslendinga. Þótt fiskrækt í
sjó sé sem stendur í bernsku
sinni, hefur skilningur á undir-
stöðuatriðum lífsins vaxið svo
mikið undanfarna áratugi, að
unnt er að draga saman nokkur
þekkingaratriði og komast að
fræðilegum niðurstöðum, sem
varpað geta ljósi á hagkvæmni
fiskræktar í sjó. Ég er ekki fiski-
fræðingur sjálfur, en ég hef starf-
að í nokkur ár að næringarfræði-
legum rannsóknum á vatnafiski.
Endanlegt takmark fiskræktar
í sjó er að auka uppskeru haf-
anna eða grunnsævis við strend-
ur, þ. e. að bæta náttúruleg vist-
kerfi ákveðinna svæða á þann
hátt, að uppskera matvæla af
þeim aukist til frambúðar og
verði þarmeð meiri en fengist
með veiði eingöngu. Svo virðist,
sem unnt sé að framkvæma fisk-
rækt, að m. k. fræðilega, á mjög
marga vegu. Mikilvægast er þó
að reyna að koma auga á hag-
kvæmar leiðir fremur en fram-
tíðar bollaleggingar eða óraun-
hæfar hugdettur. T. d. tilraunir
til klaks á úthafsfiski falla undir
fiskrækt í sjó, en hafa engan telj-
andi árangur borið.
Þrír fjórðu af yfirborði jarðar
er sem kunnugt er þakið sjó. En
aðeins 17,8% af þeirri dýraeggja-
hvítu, sem neytt er í heiminum,
kemur úr sjónum. 0g aðeins 18%
af heildareggjahvítunni er dýra-
eggjahvíta, þ. e. þrír fjórðu
hlutar af yfirborði jarðar sjá
mannkyninu fýrir um 3% af
þeirri eggjahvítu, sem neytt er
á jörðinni. Hvernig er unnt að
auka þetta magn fyrir utan
aukna sókn á fiskimiðin?
Undirstaða alls lífs á jörðinni,
bæði í sjó og á landi, byggist á
frumtillífguninni. Sólarorkan er
beizluð af plöntum, sem innihalda
blaðgrænu, til að byggja upp nær-
ingarefni úr kolsýringi, vatni,
köfnunarefnissamböndum, fos-
fati og mörgum öðrum frumefn-
um. Á landi eru það allar grænar
plöntur en í sjó eru það aðallega
svifþörungarnir. Allt annað líf
þrífst síðan á þessari frumfram-
leiðslu, eða fyrsta næringarstigi.
Þau dýr, sem lifa á frumfram-
leiðslunni, eru kölluð plöntuætur
eða annað næringarstig. Kj ötætur
lifa síðan á plöntuætunum og eru
þriðja stig, en kj ötætustigin geta
veriðmörg, fimm eða fleiri.Fyrir
um þrjátíu árum síðan var fund-
in upp mjög gagnleg regla, sem
kölluð hefur verið 10% reglan.
Þessi regla segir, að lífmagn á
einu næringarstigi verði að vera
tíu sinnum meira en magn þess
stigs, sem lifir á því svo jafn-
vægi haldist. Það þýðir að t. d.
það æti, sem þorskurinn lifir á,
verður að vera um 10 sinnum
meira að magni en þorskurinn
sjálfur, til þess að jafnvægi hald-
ist milli ætis og þess sem étur.
Heildar frumframleiðsla haf-
228
VlKINGUE