Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1973, Blaðsíða 19

Eftir 6 ár eiga vitar á Islandi
einnar aldar afmæli. Hinn 1.
desember 1878 var kveikt á
fyrsta vita landsins. Það var vit-
inn á Valahnúk á Reykjanesi.
Heita má, að þetta væri eini vit-
inn á landinu næstu 19 árin.
Bergið í Valahnúk er snarbratt
í sjó niður og grjótið í því er
laust svo að stöðugt molnar úr
því undan átökum brimöldunnar.
Kom svo um síðir, að ekki voru
eftir nema fáir metrar frá vitan-
um út á ystu brún bergsins. Var
þá byggður nýr viti árið 1908
á Bæjarfelli, þar sem hann stend-
ur enn. Sá galli er á þessu vita-
stæði, að vitinn sést ekki úr suð-
austurátt vegna þess að Skálafell
skyggir á hann. Árið 1909 var
því reistur lítill viti niður við
sjó á svokölluðu Skarfaseti, sem
er suðvestasti tanginn á Reykja-
nesi.
Næst á eftir Reykjanesvita
voru reistir vitar á Garðskaga og
Gróttu 1897, og sama ár var
kveikt á vita í Skuggahverfinu
í Reykjavík. Um svipað leyti, eða
rétt fyrir aldamótin, lét Otto
Vathne, kaupmaður og útgerðar-
maður á Seyðisfirði, reisa vita
á Dalatanga með tilstyrk vita-
málastjórnar Dana. Islenzka
vitamálastjórnin yfirtók þennan
vita fljótlega og sá um rekstur
hans.
Á fyrstu áratugum aldarinnar
komst nokkur skriður á vitabygg-
ingar, og komu þá fyrst Stór-
höfði í Vestmannaeyjum, Elliða-
ey, Arnarnes, Siglunes, Dyrhóla-
ey, Langanes, Rifstangi og svo
hver af öðrum. (Ég er ekki alveg
viss um að röðin sé rétt.). Fyrir-
rennarar margra þessara vita
voru vörður með ljóskeri. Slík
sjómerki hafa á síðari árum að-
eins verið reist sem innsiglingar-
merki, og oftast ekki kveikt á
þeim nema skipa væri von.
Auk sjálfra vitanna, sem reist-
ir eru sjófarendum til leiðbein-
ingar, hafa verið reistar ljóslaus-
ar vörður og ýmisleg önnur
merki, svo og lögð út dufi, Ijós-
laus og með ljósi. Þetta ber allt
samheitið „sjómerki", og er einn-
VÍKINGUR
ig, eins og vitarnir til leiðbein-
ingar fyrir sjófarendur, einkum
á þröngum leiðum og innsiglingu
á hafnir, og sem legumerki. Þoku-
lúðrar eru viðvörunarmerki í
dimmviðri. Fyrsti þokulúðurinn á
Islandi var á Dalatanga.
Engir aðrir en sjófarendur
hafa not af vitum og sjómerkjum.
Þetta eru hjálpartæki fyrir sigl-
ingar í nánd við land, öryggis-
tæki. Þau flýta fyrir siglingu og
tryggja skipum örugga leið til
áætlunarstaðar.
Á þessari tækniöld, sem nú
tröllríður heiminum, eru komin
mörg rafmagns- og rafeinda-
tæki, bæði um borð í skipin sjálf
og í landi, og þjóna mörg þeirra
því tvíþætta hlutverki, að vera í
senn öryggis- og siglingatæki. Má
þar með nefna miðunarstöðvar,
bergmálsdýptarmæla, gírokomp-
ás, decca, loran, consol, radar o.fl.
Eflaust hefur margt bæzt við
í þennan hóp síðan ég hætti sigl-
ingum fyrir tæpum hálfum öðr-
um áratug.
Vegna þessara nýtízku galdra-
tækja hafa menn haft við orð, að
gamaldags ljósvitar ættu ekki
lengur rétt á sér. Þetta tel ég
mikinn misskilning. Þessi hár-
fínu nýtízku rafeindatæki eru
viðkvæm, og þarf ekki annað en
að mjór vírþráður slitni eða smá-r
skrúfa losni til að gera tækið
óvirkt. Auk þess er fjöldi minni
skipa og báta, sem ekki getur
haft öll þessi tæki, og verða því
að treysta á vita og önnur sjó-
merki og kennileiti í landi.
Annað er það, sem sjómenn
nota mikið og geta ekki án verið.
Það eru bryggjur og hafnir.
Bryggjur á íslandi eru að öllum
líkindum jafngamlar byggð
landsins. Ég minnist þess að vísu
ekki, að íslendingasögurnar geti
um bryggjur hér, en oftar en einu
sinni er sagt, að skipi hafi verið
lagt að bryggju í Noregi. Tel
ég því enga goðgá að ætla, að
landsnámsmenn og farmenn þjóð-
veldistímabilsins hafi byggt eitt-
hvað er kallast mætti bryggjur,
sem þeir svo gátu lagt skipum
sínum að, meðan vörum var skip-
að út og upp.
Skip leita hafna til að fá hina
og þessa fyrirgreiðslu, losa og
lesta vörur, landsetja og taka
farþega, fá vatn og vistir, fá við-
gerðir á skipi og vélum, leita
sjúkum mönnum lækninga, og
síðast en ekki sízt, að leita skjóls
í óveðrum. I daglegu tali heitir
þessi fyrirgreiðsla, að skip fái
afgreiðslu. Afgreiðslan fer að
miklu leyti fram á landsvæði
hafnanna. Til þess að afgreiðsla
geti gengið fljótt og vel, er mik-
ið undir því komið, að aðstæður
í landi séu sem beztar. Vöruhús
og fiskiðjuver séu sem næst við-
leguköntum, og að flutningur
milli skips og húss verði greiður
og sem kostnaðanninnstur, áhöld
séu næg og í góðu lagi, höfnin
vel lýst, vatnsleiðslur á viðlegu-
köntum o. fl. o. fl.
Og svo er það vatnssvæði hafna
og sú hliðin, sem að skipum og
sjómönnum snýr. Vatnssvæðið
takmarkast af hafnargörðum og
fjöruborði, en nothæft vatns-
svæði takmarkast auk þess af
grunnu vatni inni í höfninni (þar
sem skip fljóta ekki). Sama er að
segja um bryggjur, sem byggðar
eru út frá ströndinni. Notagildi
þeirra takmarkast af grunnu
vatni meðfram þeim og til hliðar
' við þær.
Það er mjög áríðandi, að sigl-
ing inn í og út úr höfnum sé
auðveld. Ræður þar miklu um
hvernig hafnarmynni eru stað-
sett. Það er einkum útsiglingin,
sem miklu máli skiftir, vegna
þess að fáar hafnir á landinu eru
það tryggar, að skipum sé óhætt
að liggja þar inni í hvaða veðri
sem er. Á skammri stund skipast
veður í l'ofti. Á það ekki sízt við
hér á landi. Það getur beinlínis
verið lífsskilyrði fyrir skip og
skipshöfn, að komast út úr höfn,
þegar óveður skellur snögglega
yfir, og annað hvort að leita ann-
arrar nálægrar og öruggrar hafn-
ar eða halda sjó úti fyrir. En
til þess að skip eigi auðvelt með
að komast út úr höfn eftir að
óveður er skollið á, verður það
19