Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1973, Blaðsíða 34

reglulegum sjómannaskóla. Ein-
ar talar um kennslustörf þeirra
skipstjóra er lært höfðu erlendis
og fleiri, en hins getur hann ekki,
að þegar ritgerðin er samin hafi
bóndi nokkur kennt sjómanna-
efnum nauðsynleg fræði, og jafn-
vel haft skóla á heimili sínu, en
bóndi þessi var sjálfur Einar Ás-
mundsson í Nesi.
Því miður eru ekki miklar
skjalfestar heimildir um kennslu
Einars, sem telja verður eitt hið
merkasta fyrirbæri í sögu ís-
lenzkrar alþýðumenningar. —
Bóndi við Eyjafjörð tekur sér
fyrir hendur að kenna fræði, sem
algera sérþekkingu þarf til. Hann
hefur engar kennslubækur með
höndum, sem nemendurnir geti
notast við, vegna þess að þá
skortir málakunnáttu. Verður
kennarinn því að lesa sér til ein-
göngu af bókum, og snara síðan
fróðleiknum á íslenzka tungu,
svo að nemendurnir hafi hans
not. Munu fiestir skilja, að slíkt
var ekki á færi neinna aukvisa,
og sízt á þann veg að kennsluna
mætti telja til fyrirmyndar.
Líklegt er talið að Einar hafi
byrjað kennslu sína um 1860 og
hún hafi staðið næsta áratug. Tók
hann pilta á heimili sitt vetrar-
langt og kenndi þeim hinar nauð-
synlegustu greinar sjómanna-
fræðinnar. Aflaði hann sér all-
mikils bókakosts og sjókorta til
notkunar við kennsluna. Einnig
mun Einar hafa haft sextant
undir höndum og kunnað með
hann að fara. Kunnugir telja að
Einar hafi lagt mikla rækt við
kennslu sína, enda stóðu nemend-
ur hans fyllilega öðrum skip-
stjórum á sporði. — í snyrti-
mennsku og reglusemi var Einar
mikil fyrirmynd.
Eitt af því, sem Einar kenndi
nemendum sínum var að halda
skipsdagbækur. I því sambandi
samdi hann all ýtarlegt dagbók-
arform. Fylgdu með nákvæmar
reglur um færzlu dagbókanna og
lýsa þær vel vísindamannshæfi-
leikum Einars. Munu enn til dag-
bækur frá þessum tíma og þykja
ekki ófróðleg plögg, þó margar
muni hafa farizt í brununum hjá
Einari, en Einar fékk ábyrgðar-
félagið til að samþykkja að sér
yrðu sendar allar dagbækur af
vátryggðum skipum til eftirlits.
Fékk hann einnig úr þeim marg-
háttaðan fróðleik. f dagbókar-
formi Einars er ekki einungis
ætlast til að skýrt sé frá siglingu
skipsins, aflabrögðum og veðri,
heldur ætlast hann til að menn
geri vissar athuganir, svo sem að
mæla dýpi, mæla hita sjávarins,
athuga straumhraða og stefnu og
fleiri fræðileg atriði. Þetta mun
sumum hafa þótt óþarfa dútl og
sinntu ekki, en aðrir gerðu þetta
samvizkusamlega og fékk í
gegnum þessar dagbækur marg-
víslegur fróðleikur, eins og fyrr
segir.
Hve margir nutu tilsagnar
Einars bónda í Nesi í sjómanna-
fræði er ekki vitað nú, en nöfn
nokkurra eru þó kunn, t. d.
Tryggvi Jónsson á Látrum, Valv-
es Finnbogason, faðir Valdimars
Snævars skólastjóra, Þorlákur
Hallgrímsson frá Hámundarstöð-
um á Arskógsströnd, Baldvin
Jónsson, síðar bóndi á Svalbarði,
Oddur Ólafsson frá Grenivík,
móðurbróðir Odds Sigurðssonar
útgerðarmanns í Hrísey og Hall-
grímur Stefánsson, er var vinnu-
maður hjá séra Birni Halldórs-
syni í Laufási, stýrði hann jagt-
inni Fáfni, einu fyrsta skipinu,
er keypt var til Eyjafjarðar frá
útlöndum. Eigendur þess voru
Tryggvi Gunnarsson, Einar í
Nesi, séra Björn Halldórsson og
séra Gunnar Ólafsson í Höfða.
Ég gat áðan um þá ætlan „Hins
eyfirzka ábyrgðarfélags" að
leggja fé til sjómannafræðslu,
mun það eflaust eiga rætur að
rekja til þeirra ákvæða í reglum
félagsins að a. m. k. einn maður
skuli vera á hverju skipi, er
tryggt er hjá því, sem skil kann
á siglingafræði.
Hið eyfirzka ábyrgðarfélag
var stofnað árið 1868, í vertíðar-
byrjun, eftir margra ára umræð-
ur og blaðaskrif, og var það
danskur maður, B. A. Steincke,
er loksins hrynti hugmyndinni í
framkvæmd.
1 Norðanfara er birt svohljóð-
andi auglýsing í október 1870:
„Á fundi hins Eyfirzka ábyrgð-
arfélags, er haldinn var 21. dag
þ. m. var samþykkt að leggja 100
rd. næstkomandi ár af sjóði fé-
lagsins til kennslu í siglinga-
fræði og sjómannastörfum. Svo
er til ætlast, að kennslan fari
fram í janúar, febrúar og marz-
mánuðunum hjá skipstjóra Jóni
Loftssyni í Haganesi. Þeir sem
vilja njóta kennslunnar verða að
sækja um það til stjórnar félags-
ins fyrir lok næstkomandi nóv-
embermánaðar' ‘.
Þannig var sjómannaskóli á
vegum eyfirzkrar stofnunar hald-
inn vestur í Fljótum í Skaga-
firði, en það kom til af búsetu
þess manns er bezt þótti til þess-
arar kennslu fallinn.
Jón Loftsson var fæddur í
Syðstabæ í Hrísey 25. des. 1838.
Hann mun hafa verið á 18da ári,
er hann fór til náms í sjómanna-
fræðum til Torfa Halldórssonar á
ísafirði. Ekki lét Jón sér það
nám nægja heldur hélt hann utan
til Kaupmannahafnar og dvaldi
þar veturinn 1856—1857 og lauk
prófi um vorið í siglingafræði.
Strax eftir heimkomuna byrjar
hann að segja mönnum til í sjó-
mannafræðum.
Fyrstu árin eftir heimkomuna
býr Jón í Grenivík, en flyzt til
Keflavíkur í sama hreppi 1861,
er þar í 7 ár en flyzt þá að Efra-
Haganesi í Fljótum og er þar til
vorsins 1875, að hann flyzt aftur
í Höfðahverfi eða að Hvammi og
býr þar síðan. Tvo vetur hélt
Jón skóla í Haganesi fyrir
Ábyrgðarfélagið og útskrifaði
alls 17 nemendur. Munu miklu
færri hafa komizt að en vildu, og
var það vegna plássleysis á heim-
ili Jóns, þar sem kennslan fór
fram.
Segir svo í Norðanfara um ár-
angur kennslunnar í fyrra skipt-
ið: „Nú í vetur hefur skóli þessi
verið í Efra-Haganesi í Fljótum
og kennarinn verið hinn alkunni
dánu- og sómamaður skipstjóri
VlKINGUE
186