Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1973, Blaðsíða 23

(krystal) og honum snúið um lóð-
réttan öxul, þá breytir hann um
lit, og af litnum má ráða um stöðu
sóiar. Tæknilega svarar þetta til
þess, sem nú er notað á flugvélum
er fara yfir heimskautið þar sem
venjulegur áttaviti kemur Iítt eða
ekki að notum. Þetta er flókið
mál, sem ekki er ástæða til að
rekja frekar, því að í þessu sam-
bandi er nóg að gera ráð fyrir að
norrænir menn hafi þekkt þetta
fyrirbæri, enda þótt þeir hafi
ekki vitað eða skilið eðli þess og
orsakir.
Nú er það ekki nóg að vita
stöðu sólar, til þarf fleira að
koma m. a. töflur, sem sýna
hvar sól eigi að vera á hverjum
tíma. Svo vill til að til eru töflur
um þetta — íslenzkar, og verður
síðar að þessu vikið, sem og fleiri
tækjum, sem hafa gert unnt að
finna breidd og stefnu. Hvemig
lengd hefur verið fundin er ekki
vitað. Sennilega hefur verið
slumpað á það, svo sem lengi var
gert, farið eftir siglingatíma og
áætluðum vegalengdum, auk þess
sem hliðsjón hefur verið höfð af
straumum og afdrift. Athygli sæ-
fara á ýmsum sviðum beindist
mjög að því, sem tækni leysir nú,
og var oft næsta furðulegt hve
nálægt skipstjórnarmenn komust
því, sem rétt reyndist, jafnvel
eftir langar ferðir um höf án þess
að sjá nokkurn tíma land.
Það er, eins og áður segir,
ekki líklegt að víkingar hafi vitað
neitt um „polariserað ljós“, sem
alltaf fellur hornrétt til jarðar
miðað við ljósuppsprettuna, né
heldur að þeir hafi vitað neitt
um dikronisma eða tvíbrot ljóss.
Þeim hefur verið farið eins og
býflugum og sumum skordýrum,
að þau nota polariserað ljós án
þess að vita það. Sú staðreynd
er fyrir hendi að til eru menn,
sem eru þeirri náttúru gæddir
að greina hið ósýnilega polariser-
aða ljós. Þeir geta séð sérstak-
lega fjögur bönd (hluta) litrófs-
ins — tvö gul, tvö blá. Lína, sem
dregin er um miðju gulu band-
anna gefur stefnu til sólar.
Hér kemur saga ólafs konungs
VÍKINGUE
helga til skýringar, og er þá svo
knöpp og orðfá, að erfitt er að
gera sér fulla grein fyrir þessum
kynlega „sólarsteini". Ólafur
konungur er gestur Rauðs (Rauð-
úlfs), en sonur hans hét Sigurð-
ur. Honum var sú list gefin að
geta sagt til um tíma jafnvel þótt
hann sæi ekki himinhnetti. Sag-
an verður ekki sögð hér öll, en
svo fór, að konungur kallaði Sig-
urð fyrir sig og bað hann að
benda til hvar sól væri komin,
enda þótt ekki sæist til hennar.
Sigurður varð við ósk konungs,
en þá tók konungur „sólarstein-
inn“ og hélt á loft. Hann sá
hvernig steinninn geislaði, og
steinninn sýndi honum nákvæm-
lega sama staðinn, sem Sigurður
hafði tilgreint. Sagan segir ekk-
ert um það hvers konar steinn
þetta hafi verið. Það er næstum
eins og höfundur telji það sjálf-
sagt að lesendum sínum sé full-
vel um þetta kunnugt. Samt er
eftirtektarvert atriði við þessa
frásögn. Er það hugsanlegt að
bóndasonurinn hafi verið einn af
þessum sjaldgæfu mönnum, sem
var það meðfætt að geta greint
polariserað ljós og dregið af því
ályktanir í daglegu lífi? Hitt er
aftur á móti ljóst að konungur
hafði sólarstein jafnan meðferð-
is, og þegar konungur breytir
þannig, er jafn augljóst að
steinninn var ekki aðeins sjald-
gæfur og dýrmætur, heldur og að
það gat þurft að nota hann hve-
nær sem var. Hann hefur bæði
verið einskonar veðurviti og sigl-
ingatæki. Sólarsteinninn hlýtur
að hafa verið ómetanlegur fyrir
siglingamenn.
Nær 1000 árum eftir daga Ól-
afs konungs fór þota (DC-8) frá
Danmörku til Grænlands. Þar var
Sé sólarsteininum haldið eins og hér og snúið framan við augað, kemur að því að
steinninn verður ljós og gegnsær í ákveðinni legu. Eftir þessu er hægt að reikna
út hvar sólin er, jafnvel þótt hún sé að skýjabaki.
271