Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1985, Blaðsíða 79

Af gömlum bókum
Úr ,,sögu norðurþjóða” eftir Olaus Magnus
Um hinn mikla auö íslands ísmjöri
Á sömu eyjunni, Islandi, er vegna fjölda búa
og mikilla haga svo mikiö saltað smjör að
kaggar eða tunnur nægja ekki. Þessvegna eru
víða gerðar kistur úr ilmandi viði, 30 til 40 feta
langar og 4 til 5 feta djúpar, og fylltar með
smjöri, bæði til heimanotkunar og vöruskipta
hjá kaupmanninum því almennt er harðfiskur
með smjöri notaður í stað brauðs. Þessvegna
kallast þjóðin fiskæturnar (iktyofager). Kistur
með slíkar smjörbirgðir eru í klaustri nokkru,
sem fólkið kallar Helgafell. Harðfiskur og smjör
er meginfæðan þar og einnig á biskupssetr-
unum, að Skálholti og Hólum, og á ríkra manna
búum, með svipaðar tekjur.
Til drykkjar hafa menn útlent öl, sem flutt er
til landsins frá hafnarborgum Þýskalands. Þar
að auki eru keldur með vatni sætu sem öl, er
bæði slekkur þorsta og er Ijúffengt og ferskt.
Svipað segir Solinus um fljótið ..Phoaspes":
,,Vatn þess er svo Ijúffengt að persnesku
kóngarnir notuðu það til drykkjar, þar sem það
rann gegnum Persíu. Og færu þeir utanlands
fluttu þeir með sér drykkjarvatn að heiman".
íslendingar eru hraustir, vingjarnlegir og gest-
risnir. Þeir ná háum aldri, um og yfir 100 ára, án
læknalyfja. Af litlu tilefni telja þeir sér misboðið
og grípa til vopna og berjast af mikilli grimmd. i
stuttu máli: Þeir eru alvopnaðir og búnir til her-
naðar bæði á fæti og á hestbaki og geta mætt
hverjum aðkomnum ágangi.
Um saltaöan, hertan og reyktan fisk
Hér er fjallað um margskonar meðferð á fiski:
saltaðan, þurrkaðan og reyktan fisk. Þessar
aðferðir hafa unnið sess, aðallega vegna þess
að þannig verkaður matur hefur fært norræna
fólkinu hreysti sína. Mest étur það hertan fisk,
svo sem geddu, vatnakarfa og fleiri tegundir.
Fiskinum er staflað upp eins og timbri í hlaða
og við sölu er hann mældur með stokk eða
alinmáli eða hann er veginn með stórri vog, svo
sem hundraðmarkavog, þúsundmarkavog og
með vog sem á gauzku máli er vanalega kölluð
skippund. Þegar þessi fiskur er undirbúinn til
átu er hann látinn liffja tvo daga í sterkum lút
og einn dag í hreinu vatni, til þess að mýkja
hann aftur hæfilega. Síðan er hann soðinn og
borinn fram með salti og smjöri, þykir herra-
manns matur og hæfir furstum. Einnig má til
tilbreytingar og til hátíðabrigða borða ýmsan
nýjan fisk jafnframt þeim herta og borða hann
sem álegg. Þannig er hans einkum neytt í
gestaboðum þeirra, sem hafa yndi af góðum
mat. Aðrir, alþýða manna, búa stöðugt við hina
óblíðu veðráttu og láta sig engu skipta bragð-
gæði fæðunnar aðeins efhún er holl. Stundum
ber maður fiskinn með kepp, gerðum af hörð-
um við. Sumt af fiskinum er þurrkað ísólinni og
síðan saltað, barið og borðast ósoðið. Þannig
er með síken (síkur), eins og hann er nefndur í
landinu. Af þessum fiski eru tvær tegundir,
aðallega ÍBotnfiska flóanum, þarsem falla stór-
fljót frá norsku fjöllunum til sjávar. Reykti fisk-
urinn er í hávegum hafður, svo sem lax, vatna-
karfi, síld, steinsuga og fleiri fiskar. Laxinn er
öllum fiskum eðlari, þar sem hann vegna
bragðgæða tekur öðrum mat fram, auk þess
hve lystugur hann er þótt ekkert sé drukkið
áður. Og fyrir þann sem er á ferðaiagi er hann
vinsæll matur, sem alltaf er tiltækur þar eð
hann bragðast ágætlega hrár. Eins er með
reykþurrkaða síld, sem Þjóðverjar kalla Buck-
ling (bökling). Hana kaupa fíómverjar háu verði
og borða hana með góðri lyst og fá ekki leiða á
henni, eins og vill verða með annan fisk. Efstríð
hindrar ekki flytja flæmsk skip hana árlega um
spánskar hafnir til Rómar. Fólkið í norðri hefur
einnig tvær aðrar fisktegundir: froskfisk og
sæpunginn, sem reyktur er og étinn. Plinius
segir að í ríkinu Beneventum á Ítalíu verði allar
tegundir af söltuðum fiski ferskar eins og al-
kunna er. Cassius Hemina segir að stuttu eftir
að Róm var reist hefðu haffiskar verið hafðir til
matar og það sem hann segir um það vil ég
tilfæra orðrétt: ,,Numa skipaði svo fyrir, að
menn hefðu ekki á borðum vatnafisk. tilskipun
sem hann gaf í sparnaðarskyni, til þess að
auðveldara væri að afla til gestaboða ríkisins
og hátíða í hofinu. Hann mælti einnig svo fyrir
að þeir sem keyptu fisk til fórnarmaltíðar mættu
bjóða upp verðið um of og ekki kaupa upp
fyrirfram.
Úrfórum
Einars
Vilhjálmssonar
Einnig má til
tilbreytingar og til
hátíðabrigða
borða ýmsan
nýjan fisk, jafn-
framtþeim herta,
og borða hann
sem álegg. Þannig
erhans einkum
neytt í gesta-
boðum þeirra, sem
hafayndiaf
góðum mat.
Víkingur 79