Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1990, Blaðsíða 10

HNIGNUN TOGARAUTGERÐAR
Veigamikil
ástæda fyrir
vanda togaraút-
geröarinnar var
lágt fiskverö
innanlands.
10 VÍKINGUR
verulega dregið úr líkum á að
útgerðarmenn gætu að eigin
frumkvæði lagt fram nauðsyn-
legt fjármagn til endurnýjunar
skipanna. Og þrátt fyrir veru-
lega aflaaukningu 1963 má
segja að hagur útgerðar í
þessu sambandi hafi ekki
vænkast almennilega fyrr en
1967, þegar meðalaflinn á
hvert skip jókst frá fyrra ári um
góð 1200 tonn.
4.
Þróunin í meðalafla togar-
anna skýrir að verulegu leyti
hvers vegna skuttogaravæð-
ingin hérlendis hófst jafnseint
og raun bar vitni.
Ef taka á saman ákv. atriði
sem skýra þennan mikla sam-
drátt í afla togaranna, þá vegur
missir mikilvægra miða vegna
útfærslu landhelginnar hvað
þyngst þar á metunum. Afla-
samdráttur á fjarlægari miðum
á næstu árum hafði síðan orðið
til að auka þar á vandann. Ann-
að atriði ekki síður mikilvægt
var minnkun þorskstofnsins á
árunum 1955-1965. í þriðja lagi
dró úr sóknarmætti íslenskra
togara á 7. áratugnum vegna
samþættra áhrifa mikillar fækk-
unar þeirra og erfiðra rekstrar-
skilyrða og að síðustu mætti
nefna hina hörðu samkeppni
við erlenda togara á miðunum,
allt fram yfir 1970. Á tímabilinu
1950-1974 veiddu erlend fiski-
skip að meðaltali um 360.000
tonn af botnlægum tegundum
á (slandsmiðum á ári.
Það var fleira en aflabrestur
sem veikti rekstrargrundvöll
togaraútgerðarinnar. Togara-
flotinn var orðinn of gamall og
úreltur til að hægt væri að reka
hann á hagkvæman hátt. Á
meðan ekki kom nýtt fjármagn
til endurnýjunar skipanna
gengu þau smám saman úr
sér. íslensk togaraútgerð var
að veslast upp. Togararnir
uppfylltu ekki nútímakröfur til
fyrsta flokks togskipa, voru
mannfrekir og dýrir í rekstri. Á
sama tíma hlýddu margar aðr-
ar fiskveiðiþjóðir kalli tímans og
komu sér upp nýtísku togara-
flota.
5.
1969 skrifaði Henrý A. Hálf-
dánarson grein í Víking um
stöðunaísjávarútveginum. Þar
sagði hann að fáir hefðu trúað
á togaraútgerð á meðan buslu-
gangurinn var sem mestur í
síldinni. Þorskverð hafi lengi
vel verið svo lágt á innan-
landsmarkaði að engin leið hafi
verið að láta botnvörpuskip
bera sig með eðlilegum hætti.
Gamalreyndir togaraskipstjór-
ar hafi aldrei kynnst yfirburðum
skuttogaranna og útgerðar-
menn hafi bæði skort vilja og
fjármagn til að eignast þá.
Veigamikil ástæða fyrir
vanda togaraútgerðarinnar var
lágt fiskverð innanlands. Á
tímabilinu 1951-1958 bjuggu
togarasjómenn við mikið mis-
rétti í gjaldeyrismálum, saman-
borið við bátaútveginn. Á þess-
um árum var við lýði uppbóta-
og bátagjaldeyriskerfi, sem
leiddi það af sér að lægra verð
var greitt fyrir togarafisk en
bátafisk. Sum árin var greitt allt
að 30% lægra verð fyrir togara-
fiskinn. Það gerðist á meðan
sama verð var á afurðunum á
erlendum mörkuðum. Þetta var
einnig á þeim tíma þegar tiltölu-
lega mikil og góð veiði var hjá
togurunum og áhrif þess á
pyngju útgerðarmannsins voru
því meiri en ella. Ef litið er á
tímabilið í heild (1951-1958) er
áætlað að mismunurinn hafi
numið að meðaltali um 700
þús. kr. á hvern togara á ári,
eða 5,6 millj. kr. á hvert skip á
þessum 8 árum. Það er álitið að
togaraflotinn í heild hafi tapað á
milli 240 og 245 millj. kr. á með-
an uppbóta- og bátagjaldeyris-
kerfið var við lýði. Kaupverð
flestra þeirra togara sem lentu í
þessari mismunun var um 3
millj. kr. Nálega tvöfalt kaup-
verð togara var því tekið af út-
gerðarmönnum á þessum ár-
um. Kunnur útgerðarmaður og
skipstjóri hafði það á orði
vegna þessara bágbornu
rekstrarskilyrða togaranna að
nýsköpunartogurunum hafi
verið ætlað það hlutverk „að
standa undir öllu öðru [ þjóðar-
búinu en sjálfum sér“. Það virð-
ast hafa verið orð að sönnu.
6.
Árið 1956 voru sett ný vöku-
lög átogurum, ergerðu ráðfyrir
12 tíma lágmarkshvíld áhafnar.
Vegna þeirra þurfti 31 mann á
hvern íslenskan togara. Eftir að
afli fór að tregast fóru vökulögin
að valda útgerðinni erfiðleik-
um, þar sem sífellt erfiðara
varð að manna skipin. Til sam-
anburðar má geta þess að á
þýsku togurunum voru 24
menn í áhöfn, en 20 á þeim
bresku.
Hér var um lögþvingun um
vinnutíma að ræða að mati út-
gerðarmanna, sem ekki sam-
rýmdist breyttum aðstæðum
þegar afli minnkaði. í grein í
Ægi 1964 kvartaði formaður
F.Í.B. sárlega undan þessu og
benti á nauðsyn þess að koma
á 8 stunda lágmarkshvíld í stað
12.
Reglur um áhafnarstærð
komu verulega illa við togara-
útgerðina á síldarárunum, f.o.f.
vegna þess að á síldinni var
hægt að hafa miklu meiri tekjur
en á togurunum. Manneklan
varð því verulegt vandamál.
Tryggvi Ófeigsson, fyrrum út-
gerðarmaður og skipstjóri,
sagði þetta mikla hörmungar-
sögu og „þjóðarskömm hvernig
þessi stórfelldu atvinnutæki...
fengust ekki mannaðir góöu