Náttúrufræðingurinn - 1931, Síða 12

74
NÁTTÚRUFR.
-ur krystaltær, þó aS tveir eða þrír skriðjöklar séu á vatnasvæði
hennar, of er það eðlilegt, að jökulvatnið síist á sinni löngu
ferð undir hraununum. Margt er sameiginlegt Rangá og öðrum
minni ám og lækjum, sem koma upp undan hraunröndum í
Landsveit og á Rangárvöllum, t. d. Galtalæk, Hraunteigslæk,
Selsundslæk, Stokkalæk og Hróarslæk. (Allt eru þetta í raun
og veru ár og þær eigi sem minnstar, þó að Rangæingar kalli
það ,,læki“). Þær eru allar krystaltærar. Þær leggur aldrei á
vetrum, en virðast ískaldar á sumrin. Þær vaxa aldrei mikið,
nema þá í hlákum á veturna, ef klakinn í jörðunni hindrar, að
leysingavatnið sigi niður í hraunið (t. d. Keldnalækur). Þær
renna aldrei um stórar grjóteyrar eða sandeyrar, eins og þær
ár, sem ryðja af sér ísnum með hamförum og gauragangi. Þær
renna þröngt, en eru djúpar, og bakkarnir eru oft vaxnir grasi
alveg ofan að vatnsfleti.
Á svæðinu norðvestur af Heklu er nöfnum á uppdr. herf.r.
mjög ábótavant, en hér skal aðeins talið það helzta: Nýjasta
hraunið, sem runnið hefir norðvestur af Heklu, heitir Hringl-
nndahraun, en ekki Skjólkvíahraun. Skjólkvíahraun eru minni
og eldri hraunstraumur, sem kemur fram undan Hringlanda-
hrauni, og hefir runnið austan við Skjólkvíagígina. Annars eru
bæði þessi hraun ungleg og hafa vafalaust komið upp eftir
landnámstíð. Hringlandahraun líkist mjög að útliti hrauninu
frá 1766—67, fyrir sunnan Heklu, og gæti vel verið jafnaldri
þess. Það kemur upp norðan á Heklu, litlu fyrir neðan vestra
gjárbarminn (ca. 960 m. y. s.). Skjólkvíar eru svæðið í kring-
um gígina, sem við þær eru kenndir, en nafnið stendur allt of
norðarlega á uppdr. herf.r.
Á svæðinu útsuður af Hringlandahrauni taka við gömul,
sandorpin hraun, milli Heklu og Norðurbjalla. Upp úr þeim
standa tvö brött móbergsfell.
Fyrir sunnan Litlu-Heklu tekur við hraun frá gosinu 1845.
Það hefir komið upp vestast á Heklu, úr gígunum, sem Schythe
talar um, en nú eru horfnir. Þess verður fyrst vart undan fönn-
inni í 1175 m. hæð y. s. Það hefir aðallega runnið í vestur
og komist alla leið ofan á láglendi, 120 m. y. s. Vestan undir
Höskuldarbjalla, milli hans og Hestöldu, hefir mjó kvísl af
þessu hrauni runnið hér um bil í suður og nær alveg saman við
eldri hraunin fyrir neðan. Bæði á uppdrætti Schythes af hraun-
unum vestur af Heklu og uppdr. herf.r. er þessi hraunkvísl sýnd
nærri því helmingi of stutt. Rendur hraunsins frá 1845 eru