Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 36

Náttúrufræðingurinn
ÁHRIF HLÝNANDI LOFTSLAGS
Þeim áhrifum á gróður sem við
getum átt von á með hlýnandi lofts-
lagi má skipta í tvennt: Annars vegar
er aukinn vöxtur og þroski plantn-
anna, aukin blómgun og fræmynd-
un vissra tegunda og aukinn árs-
vöxtur trjáa. Slíkar breytingar geta
strax komið fram, jafnvel á einu eða
fáum hlýjum árum. Þær hafa eirtnig
komið fram áður þegar umtalsverð,
tímabundin hlýnun hefur orðið,
t.d. á hlýindaskeiðinu sem var á
árunum 1930-40 (2. mynd). Hins
vegar geta svo komið til hægfara
breytingar á hæðarmörkum plantna,
aukning eða samdráttur í útbreiðslu
þeirra, landnám nýrra tegunda eða
útdauði annarra sem verða undir í
samkeppni við tegundir sem svara
hlýnun með stórauknum vexti.
Þessar breytingar taka hins vegar
miklu lengri tíma og mælast vart
nema eftir samfellt tímabil margra
hlýrra ára.
Með þeirri þekkingu sem við
höfum á núverandi útbreiðslu
plantna á íslandi, og hvernig ýmsir
þættir loftslags móta hana, má
nokkuð ráða í þær breytingar sem
líklegar geta talist við hlýnun lofts-
lags. Hverjar breytingarnar svo
raunverulega verða ræðst mjög af
því hvers eðlis loftslagsbreytingar-
nar verða og þar geta ýmsir ófyrir-
séðir þættir spilað inn í. Því getur
reynslan ein fært okkur heim
sanninn um hverjar afleiðingarnar
raunverulega verða.
Ég vil þó koma hér með nokkrar
ábendingar um það hvers gæti verið
að vænta.
1. Háfjallategundir færa sig ofar til
fjalla eða hverfa. Slíkt gæti gerst
með fjallabláklukku, hreisturstein-
brjót, finnungsstör, snækobba,
fjallavorblóm og fleiri tegundir.
2. Hækkun efri hæðarmarka lág-
lendistegunda, þ.e. þær færa sig
lengra upp eftir hlíðunum en
áður var.
3. Snjódældaplöntur gætu horfið af
láglendi á snjóþungum svæðum
vegna þess að þær skortir vernd
í vetrarnæðingnum vegna snjó-
leysis. Slíkt gæti gerst með grá-
mullu, fjallasmára, skjaldburkna,
litunarjafna, skollakamb og jafn-
vel aðalbláberjalyng.
4. Snjódældaplöntur gætu einnig
aukið útbreiðslu sína á lág-
lendi, fyrir þá sök að þær verði
ekki lengur vemdarþurfi vegna
mildara vetrarloftslags eða auldns
skóglendis.
5. Innlendar, hitakærar jurtir mundu
hugsanlega færa útbreiðslu sína til
norðurs, t.d. selgresi, stúfa, klappa-
dúnurt, skriðuhnoðri og fleiri teg-
undir.
6. Erlendar, hitakærar jurtir gætu
numið land og breiðst út um
landið.
7. Sjávarfitjaplöntur mundu færa
útbreiðslu sína lengra inn í landið
við hækkandi sjávarstöðu.
Þessi dæmi gefa vissa hugmynd
um það hversu margvíslegra gróður-
breytinga gæti verið að vænta, og er
þetta þó engan veginn tæmandi
listi.
VÖKTUN VÁLISTAPLANTNA
Vöktun válistaplantna er eitt þeirra
verkefna sem unnið hefur verið að
á Náttúmfræðistofnun síðustu árin,
að hluta í samstarfi við grasagarðana
í Laugardal og á Akureyri. Markmið
vöktunar er meðal annars að afla
þeirra gagna um þessar og aðrar
sjaldgæfar plöntur sem nauðsynleg
eru til að meta stöðu þeirra á válista
og fylgjast með breytingum sem
verða á útbreiðslu þeirra. Verkið felst
í því að staðsetja plönturnar, kanna
þéttleika þeirra og stærð vaxtarsvæð-
anna og síðan, með allmargra ára
millibili, að fylgjast með því hvort
útbreiðsla þeirra eykst eða dregst
saman. Einnig hefur sýnum verið
safnað til að rækta megi plöntur-
nar og varðveita erfðaefni þeirra í
grasagörðunum. Nánar er greint frá
niðurstöðum þessara rannsókna í
Fjölriti Náttúrufræðistofnunar.2
Ártal
2. mynd. Línurit yfir ársmeðalhita í Stykkishólmi 1835-2005. Tekið er saman 5 ára meðaltal fyrir annað hvert ár til að jafiw út árlegar
sveiflur. Hlýindatímabilið 1930-1950 kemur skýrt fram, og þótt núverandi hlýskeið sé komið íhærri topp er það enn svo skammvinnt að
þess er tæplega að vænta að áhrifá gróður séu orðin meiri en var um miðja síðustu öld.
116