Náttúrufræðingurinn - 2006, Síða 28

Náttúrufræðingurinn
3. mynd. Þráttfyrir árpúsunda ræktun hegða hross sér að mörgu leyti eins ogforfeður þeirra. -
Domestication which started some thousand years ago doesn't seem to have changed the social
behaviour ofhorses significantly. Icelandic riding horses. Ljósm./photo: Hrefna Sigurjónsdóttir.
4. mynd. Takhi-stóðhestur rekur annan í burtu. Báðir leggja kollhúfur. - One stallion is
attacking another. The position of their ears shows well the state of aggression. Ljósm./pho-
to: Hrefna Sigurjónsdóttir.
því við hvem hrossin kljást (5. og 6.
mynd) og leika sér mest (7. mynd)
en einnig hvort þau halda sig ná-
lægt hvert öðru þegar þau eru á
beit, hvílast og á ferð (8. mynd).w
Stöðugleiki innan hópsins við-
helst vegna vinasambandanna og
virðingarraðarinnar. Þegar ókunn-
ugir hestar koma inn í stóð eða hest-
ar hverfa úr stóði raskast virðingar-
röðin og ný sambönd myndast. Þess
vegna er væntanlega meira um
bæði jákvæð og neikvæð samskipti
í stóði þar sem félagsleg tengsl eru í
mótun.
Nærvera stóðhests hefur áhrif á
hegðun og félagstengsl annarra í
hjörðinni (1. mynd). Misjafnt er
hvort stóðhesturinn ríkir yfir hryss-
unum en hann ríkir alltaf yfir ung-
hrossunum.8 Feist og McCullough9
rannsökuðu villt stóð í fjöllum í
Wyoming í Bandaríkjunum. í ljós
kom að stóðhestar voru mjög ríkj-
andi yfir hryssum og tryppum en
tengsl voru óstöðug á milli hryssna
og virðingarröð óljós. Þeir sáu stóð-
hesta trufla og hafa afskipti af sam-
skiptum annarra. Þeir vörpuðu fram
þeirri tilgátu að félagsleg samskipti
hestanna væru fátæklegri en ella
vegna yfirgangs stóðhestsins. Höf-
undum er ekki kunnugt um að
hestafræðingar hafi prófað þessa til-
gátu en hér er tilraun gerð til þess
þar sem tækifæri gafst til þess að
bera saman annars vegar félagssam-
skipti í hópum án stóðhests hér á
landi og hins vegar félagssamskipti í
hópum með stóðhesti erlendis.
íslenski hesturinn er að mörgu
leyti kjörinn til rannsókna á félags-
hegðun.10 Hann er alinn upp í stóði
og er yfirleitt taminn seint miðað
við önnur kyn. Hryssur og gelding-
ar eru mörg á útigangi og lítið not-
uð. Nær allir reiðhestar eru úti sjö
mánuði á ári og í hópi með öðrum.
Reiðhestar á húsi eru oftast saman í
stíum og er hleypt út á hverjum
degi og með öðrum hestum11. Er-
lendis er algengt að hestar séu einir
í stíum og hafi fá tækifæri til sam-
skipta við aðra hesta. Þannig má
færa rök fyrir því að íslenski hestur-
inn njóti meira frelsis og félagsskap-
ar en flest önnur kyn taminna hesta.
Slíkar aðstæður eru hugsanlega
skýringin á því hvers vegna af-
brigðileg hegðun hesta í hesthús-
um, sem einu nafni kallast kækir
(t.d. roparar), er sjaldgæf hér á
landi.11
Á íslandi eru stóðhestar nánast
aldrei hafðir með stóði allt árið.
Þegar kynin eru leidd saman er
hafður sá háttur á að ýmist eru
hryssur fluttar í hólf til stóðhests
þar sem þær eru í 3-4 vikur eða
stóðhestur frá öðrum bæ er settur í
hóp hryssna sem þekkjast innbyrð-
is. Sum folöld kynnast stóðhesti ef
þau eru með móður sinni í girðingu
eftir köstun en önnur kynnast þeim
aldrei. Það má því segja að það fé-
lagslega umhverfi sem íslenski
hesturinn býr við sé heimur
hryssna, geldinga og tryppa. Tæki-
færi til að rannsaka hegðun hest-
anna í stóði án stóðhests eru því góð
hér á landi og forvitnilegt að bera
niðurstöður saman við aðrar rann-
sóknir þar sem stóðhestar eru til
staðar og kringumstæður því aðrar.
Rannsóknirá Skáney
Höfundar þessarar greinar hófu
rannsóknir á félagshegðun hesta í
stóði á Skáney í Reykholtsdal 1997
ásamt Machteld van Dierendonck
og Ingimar Sveinssyni. Þeim var
haldið áfram 1999 og var þá hestum
frá tveimur öðrum bæjum bætt við
stóðið frá Skáney. Það var gert til að
28