Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 29

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir
Hvervar laumufarþegi í
BLÓMVENDINUM?
1. mynd. Skálskurfur ryðsveppsins Puccinia punctata Linká blaði gulmöðru. Akureyri
16.07.2001. Ljósm. GGE.
Það var um miðjan júlí 2001 og við
vorum í sumarfríi. Til þess að hafa
eitthvað almennilegt að lesa skrapp
dóttir mín, þá nýorðin 5 ára, með
föður sinn á Amtsbókasafnið. Á leið-
inni heim gengu þau feðgin með-
fram íþróttavelli bæjarins og ungfrú-
in tíndi nokkur blóm og færði mér er
þau komu úr leiðangrinum. Ég fór að
leita að vasa undir blómin og koma
þeim fyrir þegar ég tók allt í einu eft-
ir því að á gulmöðrum voru sum
blöðin gulflekkótt á köflum og var
greinilegt að í þeim hafði ryðsveppur
tekið sér bólfestu. Það var ekki ónýtt
fyrir sveppafræðing að fá svona gjöf
og gulmöðrur þær sem mest voru
sýktar breyttust snarlega í sveppa-
sýni sem nú er geymt í grasasafni
Náttúrufræðistofnunar íslands á Ak-
ureyri og ber númerið AMNH-48701.
En hvaða ryðsveppur var þetta?
Flestir ryðsveppir vaxa aðeins á sín-
um ákveðnu hýsilplöntum og því er
hægt að fletta upp og finna þær teg-
undir sem koma til greina. Þessi
myndar skálgró sín á gulmöðru og í
flekkjunum blasa við appelsínugul-
ar skálskurfur í röð neðan á blöðun-
um (1. mynd). Niðurstaðan varð sú
að þetta væri ryðsveppur sem vex
hérlendis á gulmöðru og hvítmöðru
og heitir á latínu Puccinia punctata,
myndar öll sín gró (pelagró, skál-
gró, ryðgró, þelgró og kólfgró) á
sama hýslinum og er algengur um
allt land. Þar sem hinn ryðsveppur-
inn sem vex á möðrum hérlendis,
Puccinia galii-verni, myndar einungis
þelgró kom hann ekki til greina.
Ég hafði ekki tekið eftir þessum
ryðsveppi íýrr, en þegar ég var einu
Stækkuð mynd afsýkta svæðinu.
sinni búin að skoða hann sá ég hann
víða í mólendi á Akureyri. Pelagró-
stigið og skálgróstigið vaxa fyrri
hluta sumars en þegar líða tekur á
sumarið myndast ljósbrúnar ryð-
skurfur og dekkri þelskurfur á blöð-
um og stönglum hýsilsins.
Upp á síðkastið hafa ryðsveppir
sem sníkja á trjám valdið mönnum
áhyggjum, enda nokkuð stórtækir og
áberandi á sínum stóru hýslum.
Minna fer fyrir ryðsveppum sem
þessum, á smáum villtum jurtum
sem margar hýsa einn eða jafnvel tvo
ryðsveppi og virðast almennt séð
þola þessa sníkjusveppi bærilega.
UM HÖFUNDINN
Guðríður Gyða Eyjólfs-
dóttir (f. 1959) lauk
B.S.-prófi í líffræði frá
Háskóla íslands 1981
og doktorsprófi í sveppa-
fræði frá Manitobahá-
skóla í Winnipeg í Kana-
da 1990. GuðríðurGyða
starfar á Náttúrufræði-
stofnun Islands, Akur-
eyrarsetri.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Guðríður Gyða Eyjólfsdóttir
gge@ni.is
Náttúrufræðistofnun íslands
Hafnarstræti 97
Pósthólf 180
602 Akureyri
Náttúrufræðingurinn 71 (1-2), bls. 29, 2002
29