Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 52

Náttúrufræðingurinn
Ævar Petersen
FUGLADAUÐI í
VEIÐARFÆRUM 1
SJÓ VIÐ ÍSLAND
Véiðarfæri taka árlega talsverð-
an toll af stofnum sjófugla hér
við land. Fuglar drukkna í net-
um, krækjast á öngla eða drepast á
annan hátt (1. mynd). Einnig er
nokkuð um að fuglar séu drepnir í
þeim tilgangi að halda þeim frá veið-
arfærum eða fiskeldiskvíum.
Þrátt fyrir að þessar staðreyndir
hafi verið ljósar lengi hafa fáar
skipulegar kannanir verið gerðar á
fugladauða í veiðarfærum hér við
land. Þekking okkar byggist því að
verulegu leyti á tilviljana- eða brota-
kenndum upplýsingum. Þannig er
ekkert heildaryfirlit til yfir það
hverskonar veiðarfæri eru fuglum
hættulegust, hvaða fuglategundir
drepast helst í veiðarfærum, hvar
við landið slík dauðsföll eiga sér
einkum stað og á hvaða árstíma.
Þegar upp er staðið er mikilvægustu
spurningunni enn ósvarað, þ.e.
hvort fugladauði í veiðarfærum sé
viðbót við önnur dauðsföll (af nátt-
úrulegum toga eða vegna veiða) og
hafi áhrif á viðkomandi stofna þegar
litið er til framtíðar. Hvort sem sú er
raunin eður ei er um veigamikið
fuglaverndarmál að ræða, því fuglar
drepast ömurlegum dauðdaga í
stórum stíl mestmegnis að nauð-
synjalausu.
A öðrum ársfundi samstarfs
þjóða um lífríkisvemd á norðurslóð-
um árið 1993, svonefnds CAFF-sam-
starfs (Conservation of Arctic Flora and
Fauna), sem er einn af starfshópum
Norðurskautsráðsins (Arctic Council),
var settur á laggirnar sérstakur
vinnuhópur um sjófugla, Circumpol-
ar Seabird Group (CBird). Hópurinn
kemur saman einu sinni á ári til
skrafs og ráðagerða og taka fulltrúar
10 þjóðlanda þátt í því starfi. Hlut-
verk hópsins er að stuðla að sam-
starfi þjóða á norðurslóðum um
vernd sjófugla, benda á vandamál er
steðja að sjófuglastofnum og koma
með tillögur um lausnir. Þær geta
m.a. falist í markvissri upplýsinga-
öflun, skipulögðum rannsóknum og
dreifingu upplýsinga eða ábend-
inga. Samstarfshópurinn hefur bent
á að dauðsföll sjófugla í veiðarfær-
um sé vemlegt umhverfisvandamál
í öllum löndunum, í raun um allan
heim.
I þessu greinarkorni er dregin
saman vitneskja um fugladauða í
veiðarfærum hér við land. Að
nokkm er byggt á yfirliti sem tekið
var saman vegna CAFF-samstarfsins
(Ævar Petersen 1998a). Einnig er
skoðað hvernig þessi mál líta út í al-
þjóðlegu samhengi. Að lokum er at-
hygli vakin á því að nauðsynlegt er
að kanna fugladauða í veiðarfæmm
mun skipulegar en gert hefur verið
hingað til og lagðar fram tillögur um
leiðir til frekari þekkingaröflunar.
Hvaða gagnasöfn eru
TIL?
Hér á landi hafa verið framkvæmd-
ar fjórar kannanir á fugladauða í
veiðarfæmm í sjó og áhrifum á við-
komandi fuglastofna. Tvær þeirra
fjölluðu um teistu Cepphus grylle en
tvær um æðarfugl Somateria moll-
issima. Allar beindust þær að einu
veiðarfæri, þ.e. grásleppunetum.
Sumar náðu aðeins til lítils hluta af
52 Náttúrufræðingurinn 71 (1-2), bls. 52-61, 2002
hafsvæði íslands og þær gefa því
ekki heildaryfirlit yfir það vandamál
sem fugladauði í veiðarfæmm er.
Rétt er að nefna hér fyrstu könnun-
ina sem fram fór á fugladauða í veið-
arfæmm en það var í silungsnetum í
Mývatni (Arnþór Garðarsson 1961).
Arið 1977 mat höfundur áhrif grá-
sleppuneta á varpstofn teistu í Flatey
á Breiðafirði (Ævar Petersen 1981).
Önnur könnun fór fram árið 1984 að
tilhlutan Náttúmfræðistofnunar ís-
lands og var einkum beint að æðar-
fugli, þótt upplýsingum um aðra
fugla hafi einnig verið haldið til haga
(Ævar Petersen og Jón Guðmunds-
son, í handriti). Sú þriðja var fram-
kvæmd af Hafrannsóknastofnun-
inni 1987 og 1991 og tók til æðar-
fugls (Vilhjálmur Þorsteinsson og
Guðrún Marteinsdóttir 1992). I
fjórðu könnuninni var á ný fjallað
um teistu í Flatey og að þessu sinni
notast við gögn frá tímabilinu 1974-
1995 (Frederiksen og Ævar Petersen
1999).
Fleiri gagnasöfn em til hérlendis
sem unnt er að nota til þess að skoða
fugladauða í veiðarfæmm, þótt ekk-
ert þeirra gefi heildarmynd af
vandamálinu. Þannig er á Náttúm-
fræðistofnun Islands safnað upplýs-
ingum um atvik þegar merktir fugl-
ar endurheimtast. Gögnin má nota
til að skoða hvaða fuglategundir
lenda í veiðarfæmm, um hvaða teg-
und veiðarfæra er að ræða og hlut-
fallslega tíðni einstakra tegunda.
Gögnin má einnig nýta til þess að
skoða hvar við landið fuglum er
hættast við að lenda í veiðarfæmm
og á hvaða árstíma. Upplýsingar