Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Mánuður/Month
2. mynd/Fig. 2. Árstíðnbreytingar ífjölda
svartfngla i porskanetum 1993-1994;
byggt á gögnum frá fiskmörkuðum (úr
Morgunblaðinu, sjá Ævar Petersen
1998a). - The figure shows the temporal
variation 011 numbers ofalcids drowned in
cod nets 1993-1994; based on information
from fishmarket sales (published in the
newspaper Morgunblaðið, see Ævar Pet-
ersen 1998a).
A 2. mynd eru sýndar árstíða-
bundnar breytingar í svartfugla-
dauða í þorskanetum og er línurit-
ið byggt á gögnum frá fiskmörk-
uðunum 1993-1994.
Fæst eru dauðsföllin síðsumars
og fram á haust. Frá september
aukast þau jafnt og þétt og ná
tveimur hámörkum, öðru í desem-
ber en hinu í maí og er það síðara
margfalt hærra. Ymsar upplýsingar
benda til þess að mest drepist af
svartfuglum á því tímabili þegar
þeir fylgja loönutorfum, oft alveg
upp undir landsteina. Sjómenn
veiða á sömu slóðum því þorskur-
inn eltir einnig loðnugöngurnar.
Árin 1993 og 1994 kom meirihluti
fuglanna á fiskmarkaði við Faxa-
flóa og Breiðafjörð. I ljósi þess
komu fuglarnir sennilega flestir af
veiðislóð undan Vesturlandi, líkt
og á árunum 1999-2001 (sbr. Við-
skiptablað Morgunblaðsins 18. 10.
2001).
Árið 2001 var selt yfir 21 tonn af
svartfuglum á fiskmörkuðum, eða
sem nemur 20-30 þúsund fuglum
(Viðskiptablað Morgunblaðsins 18.
10. 2001). Greinilega varð mikil
aukning í sölu fugla á fiskmörkuð-
um frá 1993 og 1994 þegar seldir
voru um 7 þúsund fuglar á ári
(Ævar Petersen 1998a) til 2001.
Alþjóðasamvinna
Litið er á sjófugladauða í veiðarfær-
um sem alþjóðlegt vandamál, eins
og lesa má í ritum Northridge
(1991), BirdLife Int. (1995), FAO
(1995) og Brothers, Cooper og
Lokkeborg (1999), svo einhver séu
nefnd. Innan CAFF-samstarfsins
hafa dauðsföll sjófugla í veiðarfær-
um lengi verið til umræðu. Sjófugla-
hópur CAFF hefur bent á nauðsyn
þess að skoða og skilgreina vanda-
málið betur í norðurskautslöndun-
um átta.
I fyrstu var ákveðið að taka sam-
an yfirlit um stöðu mála, þ. á m. hve
mikið af fuglum var talið að dræpist
á þennan hátt, hvort löndin aðhefð-
ust eitthvað til að draga úr slíkum
fugladauða og hvort og þá hvaða
gögn vantaði til þess að fá betri yfir-
sýn. Árið 1998 kom skýrslan út
(Bakken og Falk 1998), en þar er
m.a. staða mála hérlendis tíunduð í
stuttu máli ásamt tillögum um frek-
ari aðgerðir (Ævar Petersen 1998a).
Skýrslunni var dreift til fjölmargra
aðila hér á landi, bæði á sviði um-
hverfis- og sjávarútvegsmála, í
þeirri von að hún mætti verða til
þess að þessi mál yrðu tekin fastari
tökum en hingað til. CAFF-samstarf-
ið byggist á samvinnu en ákvarðan-
ir þess eru ekki bindandi fyrir lönd-
in; það er undir hverju þeirra komið
hvort og til hvaða aðgerða er gripið.
Því miður hafa engin viðbrögð orð-
ið hérlendis til þessa.
Innan CAFF hefur verið reynt að
vinna áfram að framgangi málsins.
Til þess að taka saman frekari hug-
myndir um umfang vandans og
lausnir á honum boðuðu kanadísk
stjórnvöld til vinnufundar árið 2000.
Skýrsla var tekin saman eftir fund-
inn þar sem lagðar voru fram marg-
ar tillögur til úrbóta (CAFF 2000).
Síðan hefur verið unnið að því að
finna heppilegustu leiðirnar til að
þoka málinu enn frekar áfram.
Á öðrum alþjóðlegum vettvangi,
innan FAO (Matvæla- og landbúnað-
arstofnunar Sameinuðu þjóðanna),
var samþykkt ályktun árið 1999 er
lýtur að sjófugladauða. Ályktunin
tók einungis til tiltekins veiðarfæris,
þ.e. línu, og var fyrst og fremst til-
komin vegna þess mikla fjölda sjald-
gæfra albatrosategunda sem drepst
vegna línuveiða í Norður-Kyrrahafi.
Þótt fugladauði af völdum línuveiða
sé einnig umtalsverður í Norður-
Atlantshafi (Dunn og Steel 2001) er
álit manna að dauðsföll í netum vegi
enn þyngra (Bakken og Falk 1998).
Ályktun FAO gerir ráð fyrir að
lönd Sameinuðu þjóðanna taki sam-
an yfirlit yfir hve mikið drepst af
fuglum vegna línuveiða (FAO 1998,
1999). Ályktunin var samin innan
þess geira FAO sem fjallar um ábyrg-
ar fiskveiðar (Code of Conduct for
Responsible Fisheries, FAO 1995). Þar
er lagt til að upplýsingum verði m.a.
safnað urn eftirtalin atriði: fjölda og
stærð skipa sem stunda línuveiðar,
tegund línuveiða, staðsetningu
veiðisvæða, á hvaða árstíma veiðar
standa yfir, ásamt upplýsingum um
aflabrögð, fisktegund og saman-
lagða lengd lína, stöðu sjófugla-
stofna á veiðisvæðum, fjölda fugla
sem drepst við þessar veiðar, hvað
gert er til þess að koma í veg fyrir
fugladauða o.fl. FAO leggur til að
lönd sem geri slíka úttekt leggi fram
tillögur um hvernig þau hyggist
draga úr sjófugladauða við línu-
veiðar.
Hingað til hefur Island ekki séð
ástæðu til þess að taka saman
skýrslu í kjölfar ályktunar FAO.
Greinilegt er að netaveiðar taka hér
mun stærri toll af stofnum sjófugla
en lína. Á Islandsmiðum eru svart-
fuglar umtalsverður hluti þeirra
fugla sem koma í veiðarfæri, senni-
lega sá veigamesti, einkum langvía.
Árið 1997 var sérstök áætlun um
vernd langvíu og stuttnefju sam-
þykkt af umhverfisráðherrum norð-
urskautslandanna (CAFF 1996). Þar
er kveðið á um að löndin vinni sam-
an að því að meta dauðsföll svart-
fugla í veiðarfærum og leiti leiða til
að draga úr þeim. Taka verður þetta
mál fastari tökum en hingað til, ef
verndaráætlunin á að vera annað og
meira en orðin tóm.
57