Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 10

skólans og hjá Rannsóknaráði ríkisins,
en framkvæmdastjóri þess var þá
Steinþór Sigurðsson og störfuðu þeir
saman að ýmsum rannsóknum þar til
Steinþór beið bana við rannsóknir á
Heklugosinu 1947.
Árið 1947 var Sigurður ráðinn for-
stöðumaður landa- og jarðfræðideild-
ar Náttúrugripasafnsins (nú Náttúru-
fræðistofnun Islands) og gegndi hann
því starfi til haustsins 1968 er hann var
settur prófessor í landa- og jarðfræði
við Háskóla íslands. Sigurður gerðist
stundakennari í náttúrufræði við
Menntaskólann í Reykjavík 1945 og
kenndi þar í tvo áratugi. Einnig kenndi
hann landmótunarfræði og jarðfræði
íslands til B. A.-prófs í landafræði við
heimspekideild háskólans sem stunda-
kennari frá 1952 til 1968.
Hann var settur prófessor í landa-
fræði við háskólann í Stokkhólmi
1950-51 og jafnframt forstöðumaður
landfræðideildarinnar þar. Þessi staða
stóð honum opin til frambúðar, en
hann þáði ekki boðið, enda taldi hann
að meira gagn yrði að sér sem jarðvís-
indamanni í fámenninu á Islandi en
við ríkulegri útbúnað að tækjum og fé
í Svíþjóð, þótt vafalaust hafi þetta til-
boð freistað hans.
Á fyrstu árum sínum hér heima
vann Sigurður allmikið að rannsókn-
um á virkjunarstöðum fyrir Raforku-
málaskrifstofuna, svo sem vegna virkj-
unar Neðri-Fossa í Laxá í Þingeyjar-
sýslu. Það varð m.a. til þess að hann tók
að rannsaka eldstöðvar og hraun við
Mývatn, sem hann ritaði síðan um
fjölda ritgerða, sem orðið hafa und-
irstaða síðari rannsókna á svæðinu.
Vegna hugmynda um virkjun Jökulsár á
Fjöllum rannsakaði hann einnig jarð-
fræði Jökulsárgljúfurs rækilega og þá
um leið breytingar á farvegum árinnar
og rofsögu gljúfursins með tilstyrk
öskulagafræðinnar.
Eldgos voru Sigurði mjög hugleikin
og þó einkum eftir Heklugosið 1947—
48, en þetta gos var hið fyrsta sem
þaulrannsakað var hér á landi. Um
Heklugosið 1947—48 birtist heil ritröð
hjá Vísindafélagi íslendinga, en að
henni áttu auk Sigurðar einkum hlut
þeir Guðmundur Kjartansson og
Trausti Einarsson. Sigurður ritaði lýs-
ingu á upphafi gossins, annál þess og
um öskufallið.
Sigurður fylgdist síðan með öllum
gosum sem orðið hafa á Islandi. Má
þar nefna Öskjugosið 1961, Surtseyj-
argosið 1963-67, Heklugosið 1970 og
Heimaeyjargosið 1973. Hann fylgdist
og náið með Kröflueldum frá upphafi í
desember 1975 og var á eldstöðvunum
í öll þau 8 skipti sem þar gaus meðan
hann lifði. Með Hekiugosinu 1980
fylgdist hann einnig vel og svo heppinn
var hann, að hann sá fyrstur jarðfræð-
inga síðustu hrinu þess goss vorið
1981.
Um öll þessi gos hefur Sigurður
skrifað ótal greinar í innlend og erlend
tímarit og um nokkur þeirra heilar
bækur og hafa sumar þeirra verið gefn-
ar út á mörgum tungumálum.
Eftir Heklugosið 1947—48 tók Sig-
urður til við ösku- eða gjóskulagarann-
sóknir af enn meiri krafti en áður og
voru öskulagarannsóknir síðan burð-
arásinn í vísindastörfum hans. Hann
rakti t.d. gossögu Heklu síðustu 6600
árin, og þó einkum á sögulegum tíma.
Auk þess að mæla upp og athuga
hundruð jarðvegssniða kafaði hann í
ritaðar heimildir og sótti meira þangað
en flestir aðrir um eldgos á liðnum
öldum. Um þessar rannsóknir ritaði
hann 1968 stórfróðlega bók, Heklu-
elda, en hún kom fyrst út hjá Vísinda-
félaginu á ensku 1967. Hin síðari árin
einbeitti hann sér að rannsóknum á
gossögu Kötlu, en þar skortir mjög
ritaðar heimildir fram að gosinu 1580.
4