Náttúrufræðingurinn - 1988, Blaðsíða 16

Tafla 2. Þykkt, flatarmál og rúmtak Þjórsárhrauns. - Thickness, area and volume of the
Pjórsá lava.
Svæði Þykkt (m) Flatarmál (km2) Rúmmál (km3) Aths.
Locality Thickness (m) Area (km2) Volume (km3) Comments
Neðan Gloppubrúnar 22 613 13,5 Mældar stærðir
Gloppubrún - Hófsvað 22 200 4,4 Áætlaðar
stærðir
Hófsvað - Gjáfjöll 22 140 3,1 Ágiskanir
Þjórsárhraunið 22 953 21,0 Lágmarks-
alls (total) stærðir „
að ræða, ef þeirra skal leitað. Pær geta
vart leynst annarsstaðar en á Veiðivatna
- Vatnaöldusvæðinu, sem er hvergi
meira en 10 km breitt og 40 km langt.
Ekki er vitað með vissu hvort hraunið
sést þar á yfirborði. Guðrún Larsen og
Elsa G. Vilmundardóttir (1985) hafa
með öskulagarannsóknum sýnt fram á
að Háahraun norður og vestur af gígnum
Fonti á Heljargjá og Botnahraun við
Þórisvatn eru forn að aldri og allnokkru
eldri en Hekluaskan H5. Pessi hraun,
annaðhvort eða bæði, gætu tilheyrt
Þjórsárhrauni þótt ekkert verði um það
fullyrt. Þykkt hraunsins á þessu upptaka-
svæði sínu er algerlega óþekkt, en 22 m
verða að teljast lágmark.
í útreikningunum er ekki gert ráð fyrir
að gossprungan nái norður fyrir Gjáfjöll.
Þrátt fyrir það verður þó að teljast senni-
legt að hún hafi einmitt gert það. í Veiði-
vatnagosinu gaus á sprungu sem náði
langleiðina að Vatnajökli og í fleiri gos-
um á þessum slóðum er ljóst að jörð hef-
ur opnast beggja vegna Gjáfjalla. Til
suðvesturs hafa gossprungur á Veiði-
vatna- og Heljargjársvæðinu oft teygt sig
inn áTorfajökulssvæðið (Guðrún Larsen
1984, Ingibjörg Kaldal 1985). Hér er
þetta allt þó látið liggja á milli hluta. Af
þessu má sjá að útreikningarnir í 2. töflu
gefa ekki ýkta mynd að stærð hraunsins
því allar tölur eru lágmarkstölur. Ef
reiknað væri með því að hraunið færi
þykknandi í átt að eldstöðvunum, líkt og
það þykknar frá sjó og upp í Landssveit
og að hraun hefðu flætt úr gossprungu
norðan Gjáfjalla, mætti færa rök fyrir því
að hraunið væri alls 30 km3 að rúmtaki.
Samkvæmt hinni miklu eldfjallaskrá
„Volcanoes of the World“ (Simkin o. fl.
1981) kemst ekkert hraun frá nútíma með
tærnar þar sem Þjórsárhraunið hefur
hælana. Skjaldbreiður, Trölladyngja og
Skaftáreldahraun eru þau einu sem eitt-
hvað nálgast það að stærð (4. mynd).
Þjórsárhraunið er þó einungis ómerkileg
smásletta í samanburði við hraungos frá
fyrri jarðsöguöldum. í Ameríku, þar
sem allt er stærst, eru þekkt óhemju mik-
il hraun. Fyrir 15 milljónum ára flæddu
700 km3 af basaltkviku úr iðrum jarðar í
norðvestur ríkjum Bandaríkjanna á fá-
einum dögum. Roza hraunið í Grand
Coulee í Washington er enn stærra. Það
er talið þekja meira en 50.000 km2 svæði.
Rúmmál þessa eina hrauns er því af
stærðargráðunni 2.500 km3 (Macdonald
1972).
Þau gos sem hér hafa verið nefnd eru
öll það sem kallað er basísk gos og
hraunin basalthraun. Mestu gos sem vit-
að er um eru hins vegar súr og ísúr
gjóskugos, þar sem upp kemur líparít og
andesít. Mestu gjóskugos sem vitað er
um á sögulegum tíma eru Þjórsárhraun-
10