Náttúrufræðingurinn - 1939, Blaðsíða 41

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 85
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll■llll■■■ll■■lmll■lll■lllll■ll■llllll■llllllllllllllllll■llllll■llllll■■■l■llllll■lll■l■ll
í bláinn mælt, þegar eg segi, að alþýðunöfnin séu að tapast, það
er hvorttveggja, að meðal Islendinga hefir aldrei verið mikill
áhugi fyrir athugun náttúrunnar, og einnig hitt, að ýmsir al-
þýðumenn hika við að halda þessum gömlu heitum á lofti, þegar
til eru hin lögfestu heitin, sem svo mætti nefna, þeir líta á gömlu
heitin, sem eins konar vanþekkingartákn, sem þeir vitanlega vilja
ekki láta í ljós að óreyndu; hefi eg þráfaldlega rekið mig á þetta
viðhorf, meðal manna úti um land. En við svo búið má ekki
standa. Hin gömlu íslenzku nöfn á íslenzkum plöntum mega ekki
glatast, þrátt fyrir þann rugling, sem á þeim kann að vera. í
nöfnunum eru oft geymdar skemmtilegar athuganir á einkenn-
um plöntunnar, sem gerðar eru af alþýðumönnum, án þess þeir
hafi notið þekkingar náttúrufræðinganna, einnig geyma nöfnin
oft menningarsögulegar minjar um notkun plöntunnar eða hjá-
trú, sem við hana er tengd, og eiga þau í þessu sammerkt við ör-
nefni. Það er þannig margt, sem þessi nöfn geta frætt okkur um,
svo að nauðsynlegt er að þeim sé til haga haldið. Þetta er ýms-
um frændþjóðum vorum orðið ljóst, og hefir allmikið verið gert
að rannsókn þessara nafna meðal nágrannaþjóða vorra. Þannig
hefir Ove Arbor Höeg konservator í Þrándheimi, ágætur grasa-
fræðingur, rannsakað mikið þessa hluti í Noregi. Hann hefir
eftir eðli nafnanna flokkað þau í sex flokka, og skal hér skýrt frá
þeirri flokkun, en í flestum flokkunum hefi eg valið íslenzk dæmi.
1. flokkur, nöfn er lýsa útliti eða lifnaðarháttum plantnanna,
t. d. bláklukka.
2. flokkur, nöfn dregin af barnaleikjum; nefnir hann í því
sambandi, að sumstaðar í Noregi sé fífillinn nefndur perlubcmds-
blóm, og lýtur það til þess leiks barnanna að gera hálsfestar úr
fíflaleggjum, hér á landi mætti nefna peningagrasið, sem vafa-
lítið dregur nafn sitt af því, að börn hafa notað aldin þess fyrir
peninga í leikjum sínum.
3. flokkur, dýrlinga eða helgra manna heiti, sem koma fyrir í
ýmsum plöntunöfnum. Mörg nöfn af því tæi hittast í Noregi,
bæði plöntur kendar við Ólaf helga, Maríu mey, og fleiri dýrlinga,
hér á landi mætti nefna bæði Maríustakk, Jakobsfífil og Ólafs-
súru, sem að líkindum eru af þessum uppruna.
4. flokkur eru nöfn dregin af lækningum eða hjátrú. 1 þessum
flokki mætti nefna augnfró, sem góð þótti til að bæta augnveiki,
greiðurót, sem notuð var til lækninga á hárlosi og kveisugras,