Náttúrufræðingurinn - 1939, Blaðsíða 50

94 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 ■ 11111111111111111111111111
Eldgosin árið 1612.
Talið er að Eyjafjallajökull hafi gosið tvisvar síðan land byggð-
ist, 12. okt. 1612 og svo 19. desember 1821. Síðara gosið stóð á
annað ár, en aldrei kvað mikið að því, og skemmdir af þess völdum
fremur smávægilegar, enda jökulhlaupið, sem því var samfara,
fremur lítilsháttar. Aðalheimildin fyrir gosinu 1612 er Björn ann-
álai'itari frá Skarðsá. Hann segir svo (Annálar 1400—1800, I.,
bls. 200) : „Anna 1612 ... Sprakk fram Eyjafjallajökull austur
allt í sjó; kom þar upp eldur; hann sást nær alstaðar fyrir norðan
land“. Frásögn þessi er samt dálítið grunsamleg, því að varla
getur það verið rétt, að Eyjafjallajökull hafi sprungið fram „aust-
ur allt í sjó“. Björn mun eigi hafa verið kunnugur á þessum slóð-
um og frásögnin þess vegna eitthvað brengluð hjá honum. Jón
Espólín getur einnig þessa goss (Árbækur V., bls. 137), en það,.
sem hann segir, er auðsjáanlega tekið úr Skarðsárannál, og þess
vegna ekkert frekara á því að græða. Hin þriðja heimild fyrir
eldgosinu 1612 er „Relatio Þorsteins Magnússonar um jöklabrun-
ann fyrir austan 1625“. (Safn til sögu Islands, IV., bls. 200—
215). Þorsteinn sýslumaður í Þykkvabæjarklaustri segir þar um
hlaupið 1625, sem stafaði frá Kötlugosinu og byrjaði 2. september,
að það gekk „síðan upp um allar staðarins engjar, miklu lengra
og víðara en hin næstu ij fyrirfarandi hlaup (er menn til muna)
nokkurn tíma gengið höfðu“ (bls. 202). En um þessi tvö fyrn
hlaup segir hann síðar (bls. 215) : „Hafa þessi hlaup nú í manna
minnum iij verið ... og hefur þetta af þeim þriðja vegna ösku-
fallsins mesta skaða gjört. Það fyrsta af þeim síðustu iij meina
eg að verið hafi Anno 1581 eður þar um ... Það annað því næst
1612, og það var það fyrsta ár, er eg meðtók þetta klaustur, og
það skeði 12. Oktobris. Þetta sem nú í haust var, er það þriðja“.
Neðanmáls er þess getið við 12. október, að það sé gos úr Eyja-
fjallajökli, en mér virðist augljóst af því, sem hér er tilgreint,
að jökulhlaup hafi komið nálægt Þykkvabæjarklaustri 12. októ-
ber 1612, enda segir Þorsteinn sýslumaður litlu síðar: „Eg hefi
nú tvö af þeim (þ. e. hlaupunum) með hættu og lífsfári reynt og
afstaðið“ og á þá vafalaust við hlaupin 1612 og 1625, en bæði þessi
ár bjó hann í Þykkvabæjarklaustri. Jökulhlaupin 1580 og 1625
orsökuðust af eldgosum úr Kötlu, og verður þá næsta líklegt, að